DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0018
z imperialną ikonografią w akcie nadawania prawa Piotrowi — traditio legis44 (także Pawłowi
lub Janowi), przyznawania korony zwycięstwa męczennikom (il. 3). Król niebieski otoczony
jest dworem apostołów i męczenników, którzy podnoszą ręce w geście aklamacji lub ofiarują
swe korony45.
Z punktu widzenia historii sztuki Maiestas rozwinęła się z przedstawień Chrystusa-filozofa
(III w.). Niskie krzesło zostało podwyższone i umieszczone na postumencie (suggestus) i ozdo-
bione podobnie do cesarskiego tronu46. Palce ułożone pierwotnie w geście przemawiania, teraz
trzymane są w geście władczym; zwój filozofa staje się boskim prawem. Stosowany nadal gest
przemawiania retora interpretowany jest jako błogosławieństwo (benedictio latina)47.
Jednak już w IV w. Chrystus-filozof i Chrystus-Król nie jest przedstawiany w sposób wyraźnie
zróżnicowany, pozwalający rozpoznać, który z dwu aspektów został silniej podkreślony.
Wpływ cesarskiej ikonografii nie ograniczał się do przedstawień postaci Chrystusa. Liczne
atrybuty zostały przejęte ze sztuki imperialnej i w IV w. szeroko stosowane jako autonomiczne
symbole chrześcijańskie: labarum48 Konstantyna, ,,pusty" tron (etimasia)49 ozdobiony symbo-
44 H. D ii t s с h к e, Ravennatische Studien. Beitrâge zur Geschichte des spâten Antike. Leipzig 1909,
s. 208—227: Gesetzes- und Schliisselubergabe; najnowsze publikacje dyskutujące genezę i znaczenie sceny traditio
legis: Kol lwi tz, Christusbilder, jw. szp. 16—17; 19—20: Gesetzgeber; W. N. Schumacher, Dominus
legem dat. Romische Quartalschrift, jw., LIV, 1959, s. 1—39; M. Sotomayor, Ober die Herkunft der „Tradi-
tio legis". Romische Quartalschrift, jw., LVI, 1961, s. 215—230; C. D a v i s-W e y e r, Das Traditio — Legis —
Bild und seine Nachfolger. Munchner Jahrbuch der bildenden Kunst, XII, 1961, s. 7—45; F. N i к o 1 a s с h,
Zur Deutung der Dominus — legem — dat — Szene. Romische Quartalschrift, jw., LXIV, 1969, s. 35—73.
45 Do zrozumienia aklamacji podstawowa praca E. Peterson, EIC THEOC. Gôttingen 1926; Т. К 1 a-
u s e r, Akklamation. Reallexikon fur Antike und Christentum. 1,1950, szp. 216—233 (232: Begleitende Gebârden);
tenże, Aurum coronarium. Reallexikon, jw., I, szp. 1010—1020; tenże, Aurum coronarium. Romische
Mitteilungen, jw., LIX, 1944, s. 128—153; K. We s sel, Kranzgold und Lebenskronen. Archâologischer An-
zeiger, 1950/1951, szp. 103—114.
46 A 1 f o 1 d i, Insignien, jw., s. 124—134.
47 Zmiana znaczenia antycznego gestu przemawiania: L' O r a n g e, Studies, jw., s. 171—188: The Gesture
of Thought. The Sign of Logos a) The Speaking Christ b) The Speaking Hand in the Christian and the Sabazios
Cult.
48 H. Koch, Die altchristliche Bilderfrage nach der literarischen Quellen. (Forschungen zur Religion und
Literatur des Alten und Neuen Testaments, z. 10), Gôttingen 1917, s. 41—58: Eusebius von Câsarea, Kreuz und
Labarum; A. Lipinsky, Labarum. Lexikon der christlichen Tkonographie III, 1971, szp. 1—2.
49 A 1 f o 1 d i, Insignien, jw., s. 134—139: adoracja pustego tronu, na którym położone są insignia monarchy,
jest hellenistycznym zwyczajem, przyjętym w Rzymie; CO. Nordstrom, Ravennastudien Ideengeschicht-
liche und ikonographische Untersuchungen liber die Mosaiken in Ravenna. Stockholm 1953, s. 46—54, pod-
stawowe opracowanie teologii pustego tronu znajduje się w: O. Wulff, Die Koimesiskirche in Nicaa und ihre
Mosaiken. Strassburg 1903, s. 202—244; T. v. В o g y a y, Hetoimasia. Reallexikon zur byzantinischen
Kunst. II, szp. 1189—1202; tenże,- Thron (Hetoimasia). Lexikon der christlichen Ikonographie. IV, 1972,
szp. 305—313.
14
lub Janowi), przyznawania korony zwycięstwa męczennikom (il. 3). Król niebieski otoczony
jest dworem apostołów i męczenników, którzy podnoszą ręce w geście aklamacji lub ofiarują
swe korony45.
Z punktu widzenia historii sztuki Maiestas rozwinęła się z przedstawień Chrystusa-filozofa
(III w.). Niskie krzesło zostało podwyższone i umieszczone na postumencie (suggestus) i ozdo-
bione podobnie do cesarskiego tronu46. Palce ułożone pierwotnie w geście przemawiania, teraz
trzymane są w geście władczym; zwój filozofa staje się boskim prawem. Stosowany nadal gest
przemawiania retora interpretowany jest jako błogosławieństwo (benedictio latina)47.
Jednak już w IV w. Chrystus-filozof i Chrystus-Król nie jest przedstawiany w sposób wyraźnie
zróżnicowany, pozwalający rozpoznać, który z dwu aspektów został silniej podkreślony.
Wpływ cesarskiej ikonografii nie ograniczał się do przedstawień postaci Chrystusa. Liczne
atrybuty zostały przejęte ze sztuki imperialnej i w IV w. szeroko stosowane jako autonomiczne
symbole chrześcijańskie: labarum48 Konstantyna, ,,pusty" tron (etimasia)49 ozdobiony symbo-
44 H. D ii t s с h к e, Ravennatische Studien. Beitrâge zur Geschichte des spâten Antike. Leipzig 1909,
s. 208—227: Gesetzes- und Schliisselubergabe; najnowsze publikacje dyskutujące genezę i znaczenie sceny traditio
legis: Kol lwi tz, Christusbilder, jw. szp. 16—17; 19—20: Gesetzgeber; W. N. Schumacher, Dominus
legem dat. Romische Quartalschrift, jw., LIV, 1959, s. 1—39; M. Sotomayor, Ober die Herkunft der „Tradi-
tio legis". Romische Quartalschrift, jw., LVI, 1961, s. 215—230; C. D a v i s-W e y e r, Das Traditio — Legis —
Bild und seine Nachfolger. Munchner Jahrbuch der bildenden Kunst, XII, 1961, s. 7—45; F. N i к o 1 a s с h,
Zur Deutung der Dominus — legem — dat — Szene. Romische Quartalschrift, jw., LXIV, 1969, s. 35—73.
45 Do zrozumienia aklamacji podstawowa praca E. Peterson, EIC THEOC. Gôttingen 1926; Т. К 1 a-
u s e r, Akklamation. Reallexikon fur Antike und Christentum. 1,1950, szp. 216—233 (232: Begleitende Gebârden);
tenże, Aurum coronarium. Reallexikon, jw., I, szp. 1010—1020; tenże, Aurum coronarium. Romische
Mitteilungen, jw., LIX, 1944, s. 128—153; K. We s sel, Kranzgold und Lebenskronen. Archâologischer An-
zeiger, 1950/1951, szp. 103—114.
46 A 1 f o 1 d i, Insignien, jw., s. 124—134.
47 Zmiana znaczenia antycznego gestu przemawiania: L' O r a n g e, Studies, jw., s. 171—188: The Gesture
of Thought. The Sign of Logos a) The Speaking Christ b) The Speaking Hand in the Christian and the Sabazios
Cult.
48 H. Koch, Die altchristliche Bilderfrage nach der literarischen Quellen. (Forschungen zur Religion und
Literatur des Alten und Neuen Testaments, z. 10), Gôttingen 1917, s. 41—58: Eusebius von Câsarea, Kreuz und
Labarum; A. Lipinsky, Labarum. Lexikon der christlichen Tkonographie III, 1971, szp. 1—2.
49 A 1 f o 1 d i, Insignien, jw., s. 134—139: adoracja pustego tronu, na którym położone są insignia monarchy,
jest hellenistycznym zwyczajem, przyjętym w Rzymie; CO. Nordstrom, Ravennastudien Ideengeschicht-
liche und ikonographische Untersuchungen liber die Mosaiken in Ravenna. Stockholm 1953, s. 46—54, pod-
stawowe opracowanie teologii pustego tronu znajduje się w: O. Wulff, Die Koimesiskirche in Nicaa und ihre
Mosaiken. Strassburg 1903, s. 202—244; T. v. В o g y a y, Hetoimasia. Reallexikon zur byzantinischen
Kunst. II, szp. 1189—1202; tenże,- Thron (Hetoimasia). Lexikon der christlichen Ikonographie. IV, 1972,
szp. 305—313.
14