DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0033
Zasługuje na uwagę zastosowanie tej trójosobowej formuły na srebrnej pokrywie relikwiarza
ufundowanego przez papieża Sergiusza I (687—701) i przechowywanego w skarbcu rzymskiej
kaplicy Sancta Sanctorum125. Chrystus siedzi na tronie bez oparcia, z wysokim podnóżkiem
(suppedaneum), spod którego wypływają cztery rzeki rajskie. Piotr stoi na honorowym prawym
miejscu już nie od strony widza, ale od tronu, a zajął taką pozycję po raz pierwszy na szczycie
łuku triumfalnego w rzymskiej bazylice. S. Maria Maggiore126. Na oprawie relikwiarza apostoło-
wie trzymają już atrybuty: Piotr klucze, a Paweł zamkniętą księgę. W górnej części kompozycji
znajdują się dwie imagines clipeatae z popiersiami archaniołów.
Kopia mozaiki zniszczonej podczas renesansowej przebudowy bazyliki św. Piotra odtwarza
jej wygląd z XII w. Pod główną kompozycją znajduje się niski fryz, uzupełniony po bokach przed-
stawieniami dwóch miast: Betlejem i Jerozolimy, z których wychodzą grupy baranków w stronę
ustawionego pośrodku ołtarza, gdzie pierwotnie znajdował się niewątpliwie Agnus Dei. Na za-
chowanej kopii przy ołtarzu stoi papież Innocenty III i Ecclesia Romana, personifikacja Kościoła
rzymskiego.
III
Najstarsze rzymskie zachowane przedstawienie absydowe znajduje się w kościele S. Pudenzia-
na (il. 6). Jest to mozaika powstała za czasów papieża Innocentego III (402—417). W mozaice tej
po raz pierwszy w środowisku rzymskim znalazły się w kompozycji umieszczonej w absydzie
motywy wzięte z Apokalipsy św. Jana : pośrodku miasta wznosi się potężny krzyż, ustawiony na
wzgórzu, adorowany przez cztery żywe istoty, które w przedstawieniu Maiestas Domini odgry-
wać będą doniosłą rolę.
Na początku czwartego rozdziału Apokalipsy Jan Apostoł opisał wizję127 : otworzyły się przed
nim drzwi nieba, w którym stał tron, symbol majestatu boskiego. Siedzący na tronie był podobny
z wyglądu do jaspisu i do krwawnika, a tęcza dokoła tronu podobna do szmaragdu. Najbliżej
tronu znajdowały się cztery żywe istoty:"... a w środku tronu i dokoła tronu cztery zwierzęta.
Zwierzę pierwsze podobne do lwa, zwierzę drugie podobne do wołu, zwierzę trzecie mające twarz
jak gdyby ludzką i zwierzę czwarte podobne do orła lecącego. I cztery zwierzęta — a każde z nich
ma po sześć skrzydeł — dokoła i wewnątrz są pełne oczu. I spoczynku nie mają mówiąc dniem
i nocą: Święty, święty, święty Pan Bóg Wszechmogący, który był, i który jest, i który przychodzi/"
Autor dwojako określił cztery oddzielne miejsca tych niebieskich istot: „w środku tronu"
i „dokoła tronu". Wokół tronu siedziało także dwudziestu czterech starców, przed tronem znajdo-
125 H. G r i s a r, Die rômische Kapelle Sancta Sanctorum und ihr Schatz. Freiburg i.В., 1908, s. 81, il. 35.
126 H. Karpp, Die fruhchristlichen und mittelalterlichen Mosaiken in Santa Maria Maggiore zu Rom,
Baden-Baden 1966.
127 Apokalipsa św. Jana. Opracował O. A. Jankowski, Poznań 1959, IV, l—9.
29
ufundowanego przez papieża Sergiusza I (687—701) i przechowywanego w skarbcu rzymskiej
kaplicy Sancta Sanctorum125. Chrystus siedzi na tronie bez oparcia, z wysokim podnóżkiem
(suppedaneum), spod którego wypływają cztery rzeki rajskie. Piotr stoi na honorowym prawym
miejscu już nie od strony widza, ale od tronu, a zajął taką pozycję po raz pierwszy na szczycie
łuku triumfalnego w rzymskiej bazylice. S. Maria Maggiore126. Na oprawie relikwiarza apostoło-
wie trzymają już atrybuty: Piotr klucze, a Paweł zamkniętą księgę. W górnej części kompozycji
znajdują się dwie imagines clipeatae z popiersiami archaniołów.
Kopia mozaiki zniszczonej podczas renesansowej przebudowy bazyliki św. Piotra odtwarza
jej wygląd z XII w. Pod główną kompozycją znajduje się niski fryz, uzupełniony po bokach przed-
stawieniami dwóch miast: Betlejem i Jerozolimy, z których wychodzą grupy baranków w stronę
ustawionego pośrodku ołtarza, gdzie pierwotnie znajdował się niewątpliwie Agnus Dei. Na za-
chowanej kopii przy ołtarzu stoi papież Innocenty III i Ecclesia Romana, personifikacja Kościoła
rzymskiego.
III
Najstarsze rzymskie zachowane przedstawienie absydowe znajduje się w kościele S. Pudenzia-
na (il. 6). Jest to mozaika powstała za czasów papieża Innocentego III (402—417). W mozaice tej
po raz pierwszy w środowisku rzymskim znalazły się w kompozycji umieszczonej w absydzie
motywy wzięte z Apokalipsy św. Jana : pośrodku miasta wznosi się potężny krzyż, ustawiony na
wzgórzu, adorowany przez cztery żywe istoty, które w przedstawieniu Maiestas Domini odgry-
wać będą doniosłą rolę.
Na początku czwartego rozdziału Apokalipsy Jan Apostoł opisał wizję127 : otworzyły się przed
nim drzwi nieba, w którym stał tron, symbol majestatu boskiego. Siedzący na tronie był podobny
z wyglądu do jaspisu i do krwawnika, a tęcza dokoła tronu podobna do szmaragdu. Najbliżej
tronu znajdowały się cztery żywe istoty:"... a w środku tronu i dokoła tronu cztery zwierzęta.
Zwierzę pierwsze podobne do lwa, zwierzę drugie podobne do wołu, zwierzę trzecie mające twarz
jak gdyby ludzką i zwierzę czwarte podobne do orła lecącego. I cztery zwierzęta — a każde z nich
ma po sześć skrzydeł — dokoła i wewnątrz są pełne oczu. I spoczynku nie mają mówiąc dniem
i nocą: Święty, święty, święty Pan Bóg Wszechmogący, który był, i który jest, i który przychodzi/"
Autor dwojako określił cztery oddzielne miejsca tych niebieskich istot: „w środku tronu"
i „dokoła tronu". Wokół tronu siedziało także dwudziestu czterech starców, przed tronem znajdo-
125 H. G r i s a r, Die rômische Kapelle Sancta Sanctorum und ihr Schatz. Freiburg i.В., 1908, s. 81, il. 35.
126 H. Karpp, Die fruhchristlichen und mittelalterlichen Mosaiken in Santa Maria Maggiore zu Rom,
Baden-Baden 1966.
127 Apokalipsa św. Jana. Opracował O. A. Jankowski, Poznań 1959, IV, l—9.
29