DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0039
Na Wschodzie alegoria chrystologiczna i to na wskroś oryginalna pojawia się najpierw u Efre-
ma Syryjczyka (zm. 343), który siedzącego na tronie z wizji Ezechiela interpretuje jako Chrystusa
i w ten sposób otwiera syryjską tradycję142. Wprawdzie Ireneusz zdaje się pod wpływem Filona
łączyć tę istotę z Logosem — Chrystusem, ale w rzeczywistości takie rozumienie tekstu wizji
Ezechiela staje się jasne dopiero w środowisku syryjskim, a Efrem jest najstarszym świadkiem tej
syryjskiej tradycji. Jest on także autorem nowej koncepcji, nie mającej bezpośredniej podstawy
w dosłownym sensie tekstu biblijnego, według której jednym z zadań cherubinów jest unoszenie
Syna Bożego. Wprawdzie punktem wyjściowym tego poglądu Efrema jest wóz z tronem z wizji
Ezechiela, ale odmiennie opisuje on ten wóz, „któremu przygotowane jest powietrze jako ziemia,
a wiatr jako droga". Z tym opisem wiąże się określona scena biblijna: Chrystus wznosi się („je-
dzie") z ziemi do nieba. Jest tu mowa o Chrystusie, którego uwielbione ciało wznosi się do nieba;
według interpretacji Efrema: unoszone przez cherubinów. Z przeglądu odnośnych tekstów
Efrema wynika, że nastąpiło w nich połączenie dwóch scen: wizji Ezechiela i Wniebowstąpienia -
Chrystusa. Według Efrema, nie można jechać do nieba bez wozu i dlatego mówi on o powietrzu
jako wozie. Cherubiny tracą swe zadanie — ciągnienia wozu i stają się nosicielami „jadącego
w górę" Chrystusa. Ponieważ nie znany jest komentarz Efrema do tekstu biblijnego o Wniebo-
wstąpieniu Chrystusa143, dlatego też interpretację jego potwierdza jedynie późniejsza powszechna
tradycja syryjska. Do niei należy także znane przedstawienie Wniebowstąpienia w kodeksie
Rabuli, syryjskim ewangeliarzu, powstałym w 586 r. w klasztorze Zagba w Mezopotamii144.
W tej scenie idea wozu z tronem połączona została z Wniebowstąpieniem: Chrystus w glorii
jedzie na kołach — aniołach (gygl) i jednocześnie unoszony jest przez cherubiny.
Na Zachodzie najstarszym świadkiem symboliki chrystologicznej jest Ireneusz, biskup
Lionu (zm. ok. 202 г.). Według niego lew symbolizuje Chrystusa jako króla, wół —jego kapłań-
142 W. Cramer, DieEngelvorstellungenbeiEphràmdemSyrer. (OrientaliaChristianaAnalecta,CLXXIII)
Roma 1965, s. 99—107; w przypisie 107, s. 103, dla porównania przytacza stanowisko szkoły aleksandryjskiej:
Klemens mało uwzględnia Ezechiela i nie wzmiankuje jego wizji; według Orygenesa wizja wozu z tronem jest
wstrząsającym obrazem wszechmocy Boga nad światem duchów (homilia I), Cyryl Jerozolimski, Catechesis
IX 3. Patrologia Graeca, 33, 640, rozumuje jak Efrem, ale Siedzącego na tronie nie nazywa Chrystusem.
143 Dzieje Apostolskie 1, 9: Et cum haec dixisset, videntibus illis, elevatus est: et nubes suscepit eu m ab
oculis eorum; Michl, jw., s. 91 przytacza niemieckie tłumaczenie, zachowanego we fragmencie, komentarza
do wizji Ezechiela, w którym Efrem interpretuje wóz cherubinów jako symbol kościoła i ewangelii ; Cramer,
jw., s. 103, przyp. 119: podobna interpretacja znajduje się w komentarzu do Ezechiela, przypisywanym Ps. Efre-
mowi— Ezechiel widział symbol Emmanuela, służących mu aniołów i symbol kościoła; odpowiednikiem tej
interpretacji jest ikona w klasztorze na Synaju: G. et M. S o t i r i o u, Icônes du Mont Sinai. Athènes 1956, il.
144 С. С e с с h e 11 i, I. F u r 1 a n i, M. S al mi, The Rabbula Gospels. Olten and Lausanne 1959,
il. na f. 13 b, s. 78: ta scena najlepiej odtwarza monumentalną kompozycję palestyńską, która ustaliła obrazową
formułę Wniebowstąpienia i następnie została zredukowana i zmieniana w wielu replikach, np. na trzech ampuł-
kach z Monzy, por. A. G rab ar, Ampoules de Terre Sainte (Monza-Bobbio). Paris 1958, tabl. 3, 17, 19;
ikona w klasztorze na Synaju, miniatura w kodeksie z Queen Mlquê, Wenecja, Biblioteka Mecharystów.
3*
35
ma Syryjczyka (zm. 343), który siedzącego na tronie z wizji Ezechiela interpretuje jako Chrystusa
i w ten sposób otwiera syryjską tradycję142. Wprawdzie Ireneusz zdaje się pod wpływem Filona
łączyć tę istotę z Logosem — Chrystusem, ale w rzeczywistości takie rozumienie tekstu wizji
Ezechiela staje się jasne dopiero w środowisku syryjskim, a Efrem jest najstarszym świadkiem tej
syryjskiej tradycji. Jest on także autorem nowej koncepcji, nie mającej bezpośredniej podstawy
w dosłownym sensie tekstu biblijnego, według której jednym z zadań cherubinów jest unoszenie
Syna Bożego. Wprawdzie punktem wyjściowym tego poglądu Efrema jest wóz z tronem z wizji
Ezechiela, ale odmiennie opisuje on ten wóz, „któremu przygotowane jest powietrze jako ziemia,
a wiatr jako droga". Z tym opisem wiąże się określona scena biblijna: Chrystus wznosi się („je-
dzie") z ziemi do nieba. Jest tu mowa o Chrystusie, którego uwielbione ciało wznosi się do nieba;
według interpretacji Efrema: unoszone przez cherubinów. Z przeglądu odnośnych tekstów
Efrema wynika, że nastąpiło w nich połączenie dwóch scen: wizji Ezechiela i Wniebowstąpienia -
Chrystusa. Według Efrema, nie można jechać do nieba bez wozu i dlatego mówi on o powietrzu
jako wozie. Cherubiny tracą swe zadanie — ciągnienia wozu i stają się nosicielami „jadącego
w górę" Chrystusa. Ponieważ nie znany jest komentarz Efrema do tekstu biblijnego o Wniebo-
wstąpieniu Chrystusa143, dlatego też interpretację jego potwierdza jedynie późniejsza powszechna
tradycja syryjska. Do niei należy także znane przedstawienie Wniebowstąpienia w kodeksie
Rabuli, syryjskim ewangeliarzu, powstałym w 586 r. w klasztorze Zagba w Mezopotamii144.
W tej scenie idea wozu z tronem połączona została z Wniebowstąpieniem: Chrystus w glorii
jedzie na kołach — aniołach (gygl) i jednocześnie unoszony jest przez cherubiny.
Na Zachodzie najstarszym świadkiem symboliki chrystologicznej jest Ireneusz, biskup
Lionu (zm. ok. 202 г.). Według niego lew symbolizuje Chrystusa jako króla, wół —jego kapłań-
142 W. Cramer, DieEngelvorstellungenbeiEphràmdemSyrer. (OrientaliaChristianaAnalecta,CLXXIII)
Roma 1965, s. 99—107; w przypisie 107, s. 103, dla porównania przytacza stanowisko szkoły aleksandryjskiej:
Klemens mało uwzględnia Ezechiela i nie wzmiankuje jego wizji; według Orygenesa wizja wozu z tronem jest
wstrząsającym obrazem wszechmocy Boga nad światem duchów (homilia I), Cyryl Jerozolimski, Catechesis
IX 3. Patrologia Graeca, 33, 640, rozumuje jak Efrem, ale Siedzącego na tronie nie nazywa Chrystusem.
143 Dzieje Apostolskie 1, 9: Et cum haec dixisset, videntibus illis, elevatus est: et nubes suscepit eu m ab
oculis eorum; Michl, jw., s. 91 przytacza niemieckie tłumaczenie, zachowanego we fragmencie, komentarza
do wizji Ezechiela, w którym Efrem interpretuje wóz cherubinów jako symbol kościoła i ewangelii ; Cramer,
jw., s. 103, przyp. 119: podobna interpretacja znajduje się w komentarzu do Ezechiela, przypisywanym Ps. Efre-
mowi— Ezechiel widział symbol Emmanuela, służących mu aniołów i symbol kościoła; odpowiednikiem tej
interpretacji jest ikona w klasztorze na Synaju: G. et M. S o t i r i o u, Icônes du Mont Sinai. Athènes 1956, il.
144 С. С e с с h e 11 i, I. F u r 1 a n i, M. S al mi, The Rabbula Gospels. Olten and Lausanne 1959,
il. na f. 13 b, s. 78: ta scena najlepiej odtwarza monumentalną kompozycję palestyńską, która ustaliła obrazową
formułę Wniebowstąpienia i następnie została zredukowana i zmieniana w wielu replikach, np. na trzech ampuł-
kach z Monzy, por. A. G rab ar, Ampoules de Terre Sainte (Monza-Bobbio). Paris 1958, tabl. 3, 17, 19;
ikona w klasztorze na Synaju, miniatura w kodeksie z Queen Mlquê, Wenecja, Biblioteka Mecharystów.
3*
35