DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0041
Ambroży odwołuje się do opinii licznych komentatorów upatrujących symbol Chrystusa
w czterech istotach: w człowieku - - ponieważ zrodzony został z Marii, w lwie — ponieważ
jest mocny, w wołu - - ponieważ jest darem ofiarnym, w orle — ponieważ jest Zmartwych-
wstaniem147.
Hieronim opowiada się za związkiem z ewangeliami148. Człowiek oznacza ewangelię Mate-
usza, ponieważ rozpoczyna się ona od drzewa genealogicznego Jezusa; lew — ewangelię Marka,
ponieważ rozpoczynają ją słowa Izajasza o wołającym na puszczy; wół - - ewangelię Łukasza,
ponieważ rozpoczyna się od kapłańskiej ofiary Zachariasza; orzeł zaś - - ewangelię Jana,
ponieważ jej prolog mówi o preegzystencji boskiego Logosu149.
Augustyn zna ustalenia Ireneusza: człowiek-Mateusz, orzeł-M a rek, lew-Jan, wół-Łukasz,
ale sądzi, że stosowniejsza jest alegoria ustalona przez Hipolita: lew-Mateusz, człowiek-Marek,
wół-Łukasz, orzeł-Jan, ponieważ uwzględnia pełne zamierzenia literackie ewangelistów, a nie
tylko początkowe zdania ich utworów.
Na Wschodzie przyjęła się symbolika ewangelii także w połączeniu z symboliką chrysto-
logiczną, ale nie miała takiego znaczenia jak na Zachodzie.
Interpretacja osobliwych czterech istot, różniących się kształtami, względnie obliczami,
ewokowała także rozmaite alegorie, które wzajemnie nie wykluczają się. Nie są one, oczywiście,
czystym wytworem fantazji, ale posiadają podstawę w obrazie biblijnym. Alegorie te znajdują
się przeważnie w homiliach i służą praktycznemu wykładowi Pisma św. Powstawanie poszcze-
gólnych alegorii nie jest jeszcze dostatecznie uchwytne, ponieważ zachowany materiał źródłowy
jest fragmentaryczny ale niektóre linie rozwoju można ustalić. Punktem wyjściowym są charakte-
rystyczne właściwości czterech typów i na ich podstawie ustala się alegoryczne powiązania
z duchowym życiem człowieka, także z cnotami, przymiotami Chrystusa, Kościoła i poszcze-
gólnych jego członków. Inną bardziej zewnętrzną metodą jest łączenie istot zwróconych w czte-
rech różnych kierunkach nieba z poczwórną ewangelią, która rozeszła się w cztery strony świata.
Może pierwotnie to porównanie zatrzymało się na tym ogólnym podobieństwie. Ale od samego
początku istniała potrzeba wykrycia dalszych powiązań. Gdy przezwyciężono obawę przed
łączeniem czterech istot z ewangelistami, wówczas już można było ustalić symboliczne związki
147 Expositio evangelii secundum Lucam, in prologum 8. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum,
32d, 9, 4); Ambroży używa terminu figurari, który w łacińskich komentarzach jako terminus technicus oznacza:
symbolizować, alegorycznie oznaczać; Ambroży zna także ewangeliczną symbolikę: wół jako zwierzę ofiarne
oznacza ewangelię Łukasza, człowiek ewangelię Mateusza; nie określa znaczenia dwóch pozostałych istot.
148 Commentariorum in Ezechielem prophetam liber Ï 1. Patrologia Latina, 25, 21C: Quidam quattuor
evangeîia, quos nos quoque in proemio commentariorum Matthaei secuti sumus, horum animalium putant nomi-
nibus designari.
149 In evangelii Matthaei prologum. Patrologia Latina, 26, 19B/C; In Ezechielem I, 1. Patrologia Latina,
25, 21 C/D, 24 C/D; Hieronim nie określa właściwej symboliki chrystologicznej, chociaż w swym komentarzu
do Ezechiela ustala 6 związków; w takiej formie symbolika ewangelii przetrwała do dnia dzisiejszego.
37
w czterech istotach: w człowieku - - ponieważ zrodzony został z Marii, w lwie — ponieważ
jest mocny, w wołu - - ponieważ jest darem ofiarnym, w orle — ponieważ jest Zmartwych-
wstaniem147.
Hieronim opowiada się za związkiem z ewangeliami148. Człowiek oznacza ewangelię Mate-
usza, ponieważ rozpoczyna się ona od drzewa genealogicznego Jezusa; lew — ewangelię Marka,
ponieważ rozpoczynają ją słowa Izajasza o wołającym na puszczy; wół - - ewangelię Łukasza,
ponieważ rozpoczyna się od kapłańskiej ofiary Zachariasza; orzeł zaś - - ewangelię Jana,
ponieważ jej prolog mówi o preegzystencji boskiego Logosu149.
Augustyn zna ustalenia Ireneusza: człowiek-Mateusz, orzeł-M a rek, lew-Jan, wół-Łukasz,
ale sądzi, że stosowniejsza jest alegoria ustalona przez Hipolita: lew-Mateusz, człowiek-Marek,
wół-Łukasz, orzeł-Jan, ponieważ uwzględnia pełne zamierzenia literackie ewangelistów, a nie
tylko początkowe zdania ich utworów.
Na Wschodzie przyjęła się symbolika ewangelii także w połączeniu z symboliką chrysto-
logiczną, ale nie miała takiego znaczenia jak na Zachodzie.
Interpretacja osobliwych czterech istot, różniących się kształtami, względnie obliczami,
ewokowała także rozmaite alegorie, które wzajemnie nie wykluczają się. Nie są one, oczywiście,
czystym wytworem fantazji, ale posiadają podstawę w obrazie biblijnym. Alegorie te znajdują
się przeważnie w homiliach i służą praktycznemu wykładowi Pisma św. Powstawanie poszcze-
gólnych alegorii nie jest jeszcze dostatecznie uchwytne, ponieważ zachowany materiał źródłowy
jest fragmentaryczny ale niektóre linie rozwoju można ustalić. Punktem wyjściowym są charakte-
rystyczne właściwości czterech typów i na ich podstawie ustala się alegoryczne powiązania
z duchowym życiem człowieka, także z cnotami, przymiotami Chrystusa, Kościoła i poszcze-
gólnych jego członków. Inną bardziej zewnętrzną metodą jest łączenie istot zwróconych w czte-
rech różnych kierunkach nieba z poczwórną ewangelią, która rozeszła się w cztery strony świata.
Może pierwotnie to porównanie zatrzymało się na tym ogólnym podobieństwie. Ale od samego
początku istniała potrzeba wykrycia dalszych powiązań. Gdy przezwyciężono obawę przed
łączeniem czterech istot z ewangelistami, wówczas już można było ustalić symboliczne związki
147 Expositio evangelii secundum Lucam, in prologum 8. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum,
32d, 9, 4); Ambroży używa terminu figurari, który w łacińskich komentarzach jako terminus technicus oznacza:
symbolizować, alegorycznie oznaczać; Ambroży zna także ewangeliczną symbolikę: wół jako zwierzę ofiarne
oznacza ewangelię Łukasza, człowiek ewangelię Mateusza; nie określa znaczenia dwóch pozostałych istot.
148 Commentariorum in Ezechielem prophetam liber Ï 1. Patrologia Latina, 25, 21C: Quidam quattuor
evangeîia, quos nos quoque in proemio commentariorum Matthaei secuti sumus, horum animalium putant nomi-
nibus designari.
149 In evangelii Matthaei prologum. Patrologia Latina, 26, 19B/C; In Ezechielem I, 1. Patrologia Latina,
25, 21 C/D, 24 C/D; Hieronim nie określa właściwej symboliki chrystologicznej, chociaż w swym komentarzu
do Ezechiela ustala 6 związków; w takiej formie symbolika ewangelii przetrwała do dnia dzisiejszego.
37