DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0053
przez Łukasza w jego ewangelii oraz w Dziejach Apostolskich, ale te opisy nie dostarczają
podstaw do przedstawienia w nim starotestamentalnego tronu. Ponieważ tron ten jest nie-
biańskim pojazdem uniesionym w górę przez niebiańskie żywe istoty, dlatego też —jak wykazał
omówiony już komentarz Efrema —wiąże się spontanicznie w umyśle wschodnim z wniebo-
wstąpieniem. W podobny sposób bizantyjscy egzegeci łączyli z Wniebowstąpieniem Psalm
XVIII, ii:189 ,,I wiózł Go Cherub, i leciał, a skrzydła wiatru Go niosły".
Na fresku kaplicy XXVI w Bawit (il. 10) wóz-tron jest jeszcze integralną częścią wizji, lecz
£&oc nie znajdują się poniżej tronu jak w wizji Ezechiela czy w Kodeksie Rabuli, lecz umieszczone
po obu stronach Chrystusa i wskutek tego nie mają związku z kołami i w mniejszym stopniu
odczute zostało ich znaczenie jako sił poruszających. Na fresku z kaplicy YI (il. 12) wóz jest
zredukowany do czterech kół i gcooc rozmieszczone są wokół Chrystusa na przekątnych, lecz
stale związane z tarczą sześcioma skrzydłami pokrytymi oczyma. Oficjalna teologia bizantyjska
nie uznała tak wcześnie jak Zachód Apokalipsy jako księgi kanonicznej i konsekwentnie lekce-
ważyła apokaliptyczne £o5oc i nie przyjęła interpretacji Ireneusza akceptowanej przez Zachód.
Tutaj już w późnym IV w. np. w mozaice kościoła S. Pudenziana w Rzymie zniknął w nowym
typie przedstawieniowym niebiański tron — wóz Chrystusa, pozostały jedynie gćooc jako ewan-
gelia lub symbole ewangelistów. Żywe istoty bez ksiąg należy interpretować według modlitw
koptyjskich jako ogniste Хеьтоируоь Chrystusa. Kościelna poezja i liturgiczne teksty i Egiptu,
i Abisynii stanowią literacką paralelę do przetrwania tej dawnej koncepcji w motywie niebiań-
skiego wozu, występującego w sztuce Bawit oraz, jak zobaczymy, także w późniejszych malo-
widłach z Faras.
Fresk absydy kościoła w gruzińskiej miejscowości Dodo (il. 14) ukazuje w okrągłej aureoli
Chrystusa siedzącego na tronie w asyście archaniołów Michała i Gabriela190. Nieco niżej znaj-
dują się dwa tetramorfy; każdy stoi na osi łączącej dwa ogniste koła. Są to pozostałości nie-
biańskiego tronu — wozu, które w późniejszych stuleciach często pojawiają się w ikonografii:
znajdujemy je w malowidle absydy kolegiaty w Tumie pod Łęczycą. Tak więc, za pośrednictwem
tronu Ezechiela starożytny pomysł Boga szybującego na podtrzymujących go gćooc przetrwał
w ikonografii chrześcijańskiej, rzucony w całkowicie nowy duchowy świat i uzupełniony nową
treścią religijną. £Ó5a, na których tronują niebiańskie rodziny i ziemscy władcy, siedząc czy
stojąc, zostały przekształcone w cztery ассо^ата gcaa, ogniste XsLTOupyoL modlitw koptyjskich
lub interpretowane jako czterej ewangeliści. Dominujący typ Maiestas Domini wielokrotnie
powtarzany przez stulecia — Chrystus tronujący w splendorze niebieskim, otoczony symbolami
ewangelistów — rozwinął się z przedstawienia tronu na Wschodzie starożytnym. Dobrze znany
typ obrazowy Chrystusa niesionego przez aniołów pochodzi z cyklu starożytnych wschodnich
189 ps 2: Pasterzu Izraela ... zabłyśnij, który siedzisz na cherubach; Ps 98, 1 : Króluje Pan, drżą narody;
siedzi na cherubach; 2 ks. Samuela 6, 2: Jahwe zastępów, który spoczywa na cherubach.
190 I h m, jw., s. 192, tabl. XIV, 2; dat. VII—VIII w.
4 Rocznik Muz. Nar. t. XVII/73
49
podstaw do przedstawienia w nim starotestamentalnego tronu. Ponieważ tron ten jest nie-
biańskim pojazdem uniesionym w górę przez niebiańskie żywe istoty, dlatego też —jak wykazał
omówiony już komentarz Efrema —wiąże się spontanicznie w umyśle wschodnim z wniebo-
wstąpieniem. W podobny sposób bizantyjscy egzegeci łączyli z Wniebowstąpieniem Psalm
XVIII, ii:189 ,,I wiózł Go Cherub, i leciał, a skrzydła wiatru Go niosły".
Na fresku kaplicy XXVI w Bawit (il. 10) wóz-tron jest jeszcze integralną częścią wizji, lecz
£&oc nie znajdują się poniżej tronu jak w wizji Ezechiela czy w Kodeksie Rabuli, lecz umieszczone
po obu stronach Chrystusa i wskutek tego nie mają związku z kołami i w mniejszym stopniu
odczute zostało ich znaczenie jako sił poruszających. Na fresku z kaplicy YI (il. 12) wóz jest
zredukowany do czterech kół i gcooc rozmieszczone są wokół Chrystusa na przekątnych, lecz
stale związane z tarczą sześcioma skrzydłami pokrytymi oczyma. Oficjalna teologia bizantyjska
nie uznała tak wcześnie jak Zachód Apokalipsy jako księgi kanonicznej i konsekwentnie lekce-
ważyła apokaliptyczne £o5oc i nie przyjęła interpretacji Ireneusza akceptowanej przez Zachód.
Tutaj już w późnym IV w. np. w mozaice kościoła S. Pudenziana w Rzymie zniknął w nowym
typie przedstawieniowym niebiański tron — wóz Chrystusa, pozostały jedynie gćooc jako ewan-
gelia lub symbole ewangelistów. Żywe istoty bez ksiąg należy interpretować według modlitw
koptyjskich jako ogniste Хеьтоируоь Chrystusa. Kościelna poezja i liturgiczne teksty i Egiptu,
i Abisynii stanowią literacką paralelę do przetrwania tej dawnej koncepcji w motywie niebiań-
skiego wozu, występującego w sztuce Bawit oraz, jak zobaczymy, także w późniejszych malo-
widłach z Faras.
Fresk absydy kościoła w gruzińskiej miejscowości Dodo (il. 14) ukazuje w okrągłej aureoli
Chrystusa siedzącego na tronie w asyście archaniołów Michała i Gabriela190. Nieco niżej znaj-
dują się dwa tetramorfy; każdy stoi na osi łączącej dwa ogniste koła. Są to pozostałości nie-
biańskiego tronu — wozu, które w późniejszych stuleciach często pojawiają się w ikonografii:
znajdujemy je w malowidle absydy kolegiaty w Tumie pod Łęczycą. Tak więc, za pośrednictwem
tronu Ezechiela starożytny pomysł Boga szybującego na podtrzymujących go gćooc przetrwał
w ikonografii chrześcijańskiej, rzucony w całkowicie nowy duchowy świat i uzupełniony nową
treścią religijną. £Ó5a, na których tronują niebiańskie rodziny i ziemscy władcy, siedząc czy
stojąc, zostały przekształcone w cztery ассо^ата gcaa, ogniste XsLTOupyoL modlitw koptyjskich
lub interpretowane jako czterej ewangeliści. Dominujący typ Maiestas Domini wielokrotnie
powtarzany przez stulecia — Chrystus tronujący w splendorze niebieskim, otoczony symbolami
ewangelistów — rozwinął się z przedstawienia tronu na Wschodzie starożytnym. Dobrze znany
typ obrazowy Chrystusa niesionego przez aniołów pochodzi z cyklu starożytnych wschodnich
189 ps 2: Pasterzu Izraela ... zabłyśnij, który siedzisz na cherubach; Ps 98, 1 : Króluje Pan, drżą narody;
siedzi na cherubach; 2 ks. Samuela 6, 2: Jahwe zastępów, który spoczywa na cherubach.
190 I h m, jw., s. 192, tabl. XIV, 2; dat. VII—VIII w.
4 Rocznik Muz. Nar. t. XVII/73
49