DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0062
Altendorf uważa powyższe przypuszczenie Petersona za niesłuszne, ponieważ opiera się na ubocz-
nej wypowiedzi Justyna, zupełnie odosobnionej w ówczesnych chrześcijańskich poglądach escha-
tologicznych i sformułowanej przez pisarza w dyskusji z Tryfonem w celu silnego podkreślenia
konfrontacji przychodzącego Chrystusa z niewierzącym Żydem225. Justyn zapewne nawiązał
w swej argumentacji do poglądu żydowskiego, że Mesjasz ukazuje się w Jerozolimie. W kościele
nie słyszy się o takim przekonaniu i wobec tego nie mogło ono odegrać żadnej roli w sztuce.
Ponadto krzyż nie „ukazuje" się nad Jerozolimą, lecz stoi na skale, wsparty na postumencie zdo-
bionym perłami i kamieniami szlachetnymi, a więc jest to krzyż wzniesiony na Golgocie.
W czwartym dziesięcioleciu V w. powstały w Rzymie drewniane drzwi miejscowego kościoła
S. Sabina226. Obszerny cykl płaskorzeźbionych przedstawień, zachowany fragmentarycznie i nie
w pierwotnym układzie, zamyka się dwustrefową kompozycją (il. 15). Górna jej część ukazuje
stylizowany wieniec, zwyczajowo ozdobiony szlachetnym kamieniem i związany wstążką. Po-
piersia czterech istot apokaliptycznych (bez ksiąg) otaczają wieniec, wewnątrz którego stoi w po-
zie wyprostowanej młodzieńczy Chrystus, lewą ręką trzymając rozwinięty zwój z napisem 1X6YSP
a prawą unosząc w szerokim geście symbolizującym władcę. Litery alfa i omega wyryte są z obu
stron postaci. Prototypem tego przedstawienia jest stosowany od IV w. monogram Chrystusa
w wieńcu227. Istnieją także zabytki, w których monogram Chrystusa zastąpiony jest innymi
motywami; jednak nie zmieniają one symbolicznego znaczenia wieńca. W pierwszym rzędzie
należy wymienić napis 1X6YS228, który jest skrótem tytułu Chrystusa, a następnie symbol
Chrystusa-Baranka. Przykładem tego ostatniego wariantu jest mozaika w kaplicy św. Jana Ewan-
gelisty na Lateranie i skrzydło dyptyku ze skarbca katedry w Mediolanie (il. 16). Ostatnim etapem
jest zastąpienie symbolicznych znaków postacią Chrystusa—jak na zaginionym sarkofagu
z krypty św. Wiktora w Marsylii. W tych wszystkich odmianach wieniec oznacza zawsze zwycię-
stwo i majestat Chrystusa. Znaczenie wieńca nie zmienia się, gdy otacza on prosty znak krzyża.
O takim przedstawieniu pisał w liście do biskupa Sewera z Primaliacum Paulin, opisując malo-
widło znajdujące się w absydzie jego bazyliki: ,,Pleno coruscat trinitas mysterio / Stat Christus
225 Altendorf, jw.,s. 112.
226 J. Wiegand, Das altchristliche Hauptportal an der Kirche der heiligen Sabina auf dem aventinischen
Hiigel zu Rom. Trier 1900 ustalił datę powstania drzwi ok. 432 r. — budowa kościoła — przyjętą w późniejszych
badaniach; R. H i e p e, Prinzipien der Gesamtgestaltung monumentaler Tiiren von der Antike bis zur Romanik.
Diss. Univ. Hamburg 1958, s. 89—95: Die friihchristlichen Holztiiren. Rom, Santa Sabina; w sprawie warsztatu
E. Wiegand, Der Monogrammnimbus auf der Tiir von Sta Sabina in Rom. Byzantinische Zeitschrift, XXX,
1929/1930, s. 587—595: drzwi powstały w Rzymie, widoczna jest odmienność stylowa płaskorzeźb; V. d. M e e r,
Maiestas Domini, jw., s. 255—266: La Theophanie du Trisagion. Les premiers témoins. 1. La porte de Ste Sa-
bine.
227 В a u s, Der Kranz, jw., s. 215—233: Der Kranz um das Monogramm Christi, il. 15 (S. Sabina).
228 Irjaouç Хоюто: 0eou utoç cjcottjp F. J. D ô 1 g e r, IX jY^ Das Fischsymbol in frùhchristlicher Zeit. I,
Munster 1928, 330, nr 57.
58
nej wypowiedzi Justyna, zupełnie odosobnionej w ówczesnych chrześcijańskich poglądach escha-
tologicznych i sformułowanej przez pisarza w dyskusji z Tryfonem w celu silnego podkreślenia
konfrontacji przychodzącego Chrystusa z niewierzącym Żydem225. Justyn zapewne nawiązał
w swej argumentacji do poglądu żydowskiego, że Mesjasz ukazuje się w Jerozolimie. W kościele
nie słyszy się o takim przekonaniu i wobec tego nie mogło ono odegrać żadnej roli w sztuce.
Ponadto krzyż nie „ukazuje" się nad Jerozolimą, lecz stoi na skale, wsparty na postumencie zdo-
bionym perłami i kamieniami szlachetnymi, a więc jest to krzyż wzniesiony na Golgocie.
W czwartym dziesięcioleciu V w. powstały w Rzymie drewniane drzwi miejscowego kościoła
S. Sabina226. Obszerny cykl płaskorzeźbionych przedstawień, zachowany fragmentarycznie i nie
w pierwotnym układzie, zamyka się dwustrefową kompozycją (il. 15). Górna jej część ukazuje
stylizowany wieniec, zwyczajowo ozdobiony szlachetnym kamieniem i związany wstążką. Po-
piersia czterech istot apokaliptycznych (bez ksiąg) otaczają wieniec, wewnątrz którego stoi w po-
zie wyprostowanej młodzieńczy Chrystus, lewą ręką trzymając rozwinięty zwój z napisem 1X6YSP
a prawą unosząc w szerokim geście symbolizującym władcę. Litery alfa i omega wyryte są z obu
stron postaci. Prototypem tego przedstawienia jest stosowany od IV w. monogram Chrystusa
w wieńcu227. Istnieją także zabytki, w których monogram Chrystusa zastąpiony jest innymi
motywami; jednak nie zmieniają one symbolicznego znaczenia wieńca. W pierwszym rzędzie
należy wymienić napis 1X6YS228, który jest skrótem tytułu Chrystusa, a następnie symbol
Chrystusa-Baranka. Przykładem tego ostatniego wariantu jest mozaika w kaplicy św. Jana Ewan-
gelisty na Lateranie i skrzydło dyptyku ze skarbca katedry w Mediolanie (il. 16). Ostatnim etapem
jest zastąpienie symbolicznych znaków postacią Chrystusa—jak na zaginionym sarkofagu
z krypty św. Wiktora w Marsylii. W tych wszystkich odmianach wieniec oznacza zawsze zwycię-
stwo i majestat Chrystusa. Znaczenie wieńca nie zmienia się, gdy otacza on prosty znak krzyża.
O takim przedstawieniu pisał w liście do biskupa Sewera z Primaliacum Paulin, opisując malo-
widło znajdujące się w absydzie jego bazyliki: ,,Pleno coruscat trinitas mysterio / Stat Christus
225 Altendorf, jw.,s. 112.
226 J. Wiegand, Das altchristliche Hauptportal an der Kirche der heiligen Sabina auf dem aventinischen
Hiigel zu Rom. Trier 1900 ustalił datę powstania drzwi ok. 432 r. — budowa kościoła — przyjętą w późniejszych
badaniach; R. H i e p e, Prinzipien der Gesamtgestaltung monumentaler Tiiren von der Antike bis zur Romanik.
Diss. Univ. Hamburg 1958, s. 89—95: Die friihchristlichen Holztiiren. Rom, Santa Sabina; w sprawie warsztatu
E. Wiegand, Der Monogrammnimbus auf der Tiir von Sta Sabina in Rom. Byzantinische Zeitschrift, XXX,
1929/1930, s. 587—595: drzwi powstały w Rzymie, widoczna jest odmienność stylowa płaskorzeźb; V. d. M e e r,
Maiestas Domini, jw., s. 255—266: La Theophanie du Trisagion. Les premiers témoins. 1. La porte de Ste Sa-
bine.
227 В a u s, Der Kranz, jw., s. 215—233: Der Kranz um das Monogramm Christi, il. 15 (S. Sabina).
228 Irjaouç Хоюто: 0eou utoç cjcottjp F. J. D ô 1 g e r, IX jY^ Das Fischsymbol in frùhchristlicher Zeit. I,
Munster 1928, 330, nr 57.
58