DOI Artikel:
Fabiani, Bożena; Ludwika Maria: Ludwika Maria Gonzaga: szkic biograficzno-ikonograficzny 1645 - 1667
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0168
Po raz pierwszy imię Marii księżniczki Gonzagi, córki Karola, księcia Mantui i Nevers,
gubernatora Szampanii i Katarzyny Lotaryńskiej księżnej de Maine, padło na dworze polskim
w roku 1635.
Król Władysław IV zabiegał wówczas — a były to lata krwawej wojny trzydziestoletniej —
o poparcie dyplomacji francuskiej w ogólnoeuropejskiej mediacji, której pragnął przewodniczyć1.
Kardynał Richelieu widziałby rad silnego sojusznika na wschodzie, skoro zdecydował się przy-
stąpić do wojny. Interesy obu państw tak się splotły, że kardynał zaproponował przypieczęto-
wać układ mariażem. Umyślny poseł polskiego monarchy, Jan Zawadzki, za radą Richelieugo
udaje się z Paryża nad Loarę, do starego zamku w Nevers, by się przyjrzeć ewentualnej kandy-
datce, dziedziczce dynastii Paleologów, a wnuczce znanego Polakom Ludwika Gonzagi (nie-
fortunnego doradcy Henryka Walezjusza). Z wizyty polskiego posła zadowolone są obie strony:
24-letnia księżniczka żyje odtąd nadzieją korony, Zawadzki dziękuje kardynałowi: „Widziałem
w Nevers to wszystko, o czym słyszałem z ust Waszej Eminencji i innych, i znalazłem daleko
więcej darów ducha i ciała, aniżeli mogłem myślą sięgnąć"2.
By o uroku panny przekonać swego pana, Zawadzki wiezie do Warszawy portret Marii.
Wiemy o nim jedynie tyle, że był ...niewielki, jeżeli oczywiście dać wiarę korespondentowi dy-
plomatycznemu, który pisze, że król nosił wizerunek ten w kieszeni3. Gdyby wiadomość tę
uznać za pewną, można by z niej wywnioskować ponadto, że portret księżniczki miał i inną
zaletę: ukazywał twarz urodziwą i umiejętnie namalowaną4.
Co można dzisiaj powiedzieć na temat młodzieńczej urody francuskiej księżniczki Marii,
która w Polsce została królową Ludwiką Marią? Niewiele. Za mało przetrwało pełnowartościo-
wego materiału ikonograficznego takiego, co do którego historyk nie ma zastrzeżeń natury
formalnej, i takiego, o którym wiadomo z ówczesnych relacji, że jest wierny, bliski prawdy.
Jakimi tedy dysponujemy podobiznami z tego okresu życia Marii?
Jeśli chodzi o portrety olejne, Muzeum Narodowe w Warszawie posiada ich trzy.
Pierwszy, pędzla nieznanego artysty, ze zbiorów wilanowskich (il. 1 i 2)5, ukazuje portretowa-
ną w całej postaci, na tle górzystego pejzażu z wyniosłym zamkiem, ku którego warownym bra-
1 Wł. Czapliński, Władysław IV wobec wojny 30-letniej. Kraków 1937.
2 Cyt. za W. Więckowską-Mitzner, Miłość i polityka. Warszawa 1961, s. 100.
3 Władysław IV ,,tira alors de sa poche un petit portrait de Marie qu'un gentilhomme polonais de retour
de France lui avait donné". Négociations de Brégy 1645, Teki Lukasa III, Biblioteka Narodowa w Warszawie,
Stacja Mikrofilmów, mkrf. nr 10737.
4 Po obejrzeniu portretu księżniczki król ,,fut frappé de la beauté qu'il représentait" — pisze historyk Kalikst
Nałęcz-Borzewski. Nie podaje jednak, skąd zaczerpnął tę wiadomość. L. Chodźko, La Pologne historique,
littéraire, monumentale et pittoresque, t. II, Paris 1836/7, s. 73.
5 Nr inw. 564. AGAD, Spis obrazów znajdujących się w pokojach pałacu wilanowskiego. Warszawa 1834,
poz. 458, Rkps. Pierwsza reprodukowała ten portret W. D recka, Warszawski obraz „Mistyczne zaślubiny
św. Katarzyny". BHS, XXI, 1959, nr 1.
164
gubernatora Szampanii i Katarzyny Lotaryńskiej księżnej de Maine, padło na dworze polskim
w roku 1635.
Król Władysław IV zabiegał wówczas — a były to lata krwawej wojny trzydziestoletniej —
o poparcie dyplomacji francuskiej w ogólnoeuropejskiej mediacji, której pragnął przewodniczyć1.
Kardynał Richelieu widziałby rad silnego sojusznika na wschodzie, skoro zdecydował się przy-
stąpić do wojny. Interesy obu państw tak się splotły, że kardynał zaproponował przypieczęto-
wać układ mariażem. Umyślny poseł polskiego monarchy, Jan Zawadzki, za radą Richelieugo
udaje się z Paryża nad Loarę, do starego zamku w Nevers, by się przyjrzeć ewentualnej kandy-
datce, dziedziczce dynastii Paleologów, a wnuczce znanego Polakom Ludwika Gonzagi (nie-
fortunnego doradcy Henryka Walezjusza). Z wizyty polskiego posła zadowolone są obie strony:
24-letnia księżniczka żyje odtąd nadzieją korony, Zawadzki dziękuje kardynałowi: „Widziałem
w Nevers to wszystko, o czym słyszałem z ust Waszej Eminencji i innych, i znalazłem daleko
więcej darów ducha i ciała, aniżeli mogłem myślą sięgnąć"2.
By o uroku panny przekonać swego pana, Zawadzki wiezie do Warszawy portret Marii.
Wiemy o nim jedynie tyle, że był ...niewielki, jeżeli oczywiście dać wiarę korespondentowi dy-
plomatycznemu, który pisze, że król nosił wizerunek ten w kieszeni3. Gdyby wiadomość tę
uznać za pewną, można by z niej wywnioskować ponadto, że portret księżniczki miał i inną
zaletę: ukazywał twarz urodziwą i umiejętnie namalowaną4.
Co można dzisiaj powiedzieć na temat młodzieńczej urody francuskiej księżniczki Marii,
która w Polsce została królową Ludwiką Marią? Niewiele. Za mało przetrwało pełnowartościo-
wego materiału ikonograficznego takiego, co do którego historyk nie ma zastrzeżeń natury
formalnej, i takiego, o którym wiadomo z ówczesnych relacji, że jest wierny, bliski prawdy.
Jakimi tedy dysponujemy podobiznami z tego okresu życia Marii?
Jeśli chodzi o portrety olejne, Muzeum Narodowe w Warszawie posiada ich trzy.
Pierwszy, pędzla nieznanego artysty, ze zbiorów wilanowskich (il. 1 i 2)5, ukazuje portretowa-
ną w całej postaci, na tle górzystego pejzażu z wyniosłym zamkiem, ku którego warownym bra-
1 Wł. Czapliński, Władysław IV wobec wojny 30-letniej. Kraków 1937.
2 Cyt. za W. Więckowską-Mitzner, Miłość i polityka. Warszawa 1961, s. 100.
3 Władysław IV ,,tira alors de sa poche un petit portrait de Marie qu'un gentilhomme polonais de retour
de France lui avait donné". Négociations de Brégy 1645, Teki Lukasa III, Biblioteka Narodowa w Warszawie,
Stacja Mikrofilmów, mkrf. nr 10737.
4 Po obejrzeniu portretu księżniczki król ,,fut frappé de la beauté qu'il représentait" — pisze historyk Kalikst
Nałęcz-Borzewski. Nie podaje jednak, skąd zaczerpnął tę wiadomość. L. Chodźko, La Pologne historique,
littéraire, monumentale et pittoresque, t. II, Paris 1836/7, s. 73.
5 Nr inw. 564. AGAD, Spis obrazów znajdujących się w pokojach pałacu wilanowskiego. Warszawa 1834,
poz. 458, Rkps. Pierwsza reprodukowała ten portret W. D recka, Warszawski obraz „Mistyczne zaślubiny
św. Katarzyny". BHS, XXI, 1959, nr 1.
164