DOI issue:
Sztuka starożytna
DOI article:Pawlicki, Franciszek: Egipskie sistra
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19580#0016
rozwiązane. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż tylko sistrum egipskie posiada gryf w kształcie
łodygi papirusowej. Pomimo że kontakty między Egiptem a Mezopotamią są wprawdzie oczy-
wiste, to jednak wziąwszy pod uwagę popularność sistrum i rozpiętość obszaru, na którym ono
występuje, należy również zastanowić się, czy nie może tu mieć zastosowania prawo konwergencji.
Sistrum egipskie mogło wykształcić się niezależnie od mezopotamskiego i vice versa. Prosta
zasada działania sprawiła, iż było ono znane nawet prymitywnym plemionom amerykańskim
czy rybakom z Melanezji. Interesującą sprawą jest fakt, iż wszędzie posiadało ono ścisły związek
z obrzędami kultowymi.
W Egipcie najstarsze znane przykłady sistrum zarówno typu łukowego, jak i naosowego,
pochodzą z okresu Starego Państwa26. Jest jednak rzeczą niewątpliwą, iż ewolucja nastąpiła
od typu łukowego do naosowego. Problem ten został omówiony w poprzednim punkcie. Niesły-
chanie frapujący jest najstarszy przykład sistrum typu naosowego27. Jest to alabastrowy model
sistrum zrobiony jako wotum dla bogini Hathor i posiadający inskrypcję z imieniem faraona
Teti28 (il. 3). Gryf, na którym widnieje inskrypcja, wykonany jest w kształcie łodygi papirusowej.
Pomiędzy nim a naosem brak tak charakterystycznego przedstawienia głowy Hathor. Natomiast
na naosie znajduje się przedstawienie Horusa w formie sokoła, a obok niego węża. Rzecz ciekawa,
połączywszy nazwę naosu Hat z imieniem Horusa — Hor, otrzymujemy imię Hathor ! Czyżby
w tym miejscu znajdował się klucz do rozwiązania zagadki powstania prototypu sistrum
naosowego? Przedstawienie sokoła i węża jest łatwo wytłumaczalne z tego powodu, iż Horus
był synem Hathor, a wąż symbolizował bóstwo żeńskie. W każdym bądź razie typ sistrum naoso-
wego jest wytworem rdzennie egipskim, zasięg jego występowania nie wykracza poza granice
doliny Nilu29. Z upływem czasu typ ten bardzo się rozpowszechnia wypierając w dużym stop-
niu sistrum łukowe, szczególnie w I tys. p.n.e. W przeciwieństwie do sistrum naosowego zasięg
występowania sistrum łukowego nie ogranicza się jedynie do terenu Egiptu. Już w połowie
П tys. p.n.e. na ,,wazie żeńców" z Hagia Triada widzimy kapłana z sistrum prowadzącego
pochód wieśniaków po żniwach lub zbiorach oliwek30. Gdy w I tys. p.n.e. w wyniku synkre-
tyzmu religijnego Hathor utożsamiano z Izydą, a kult tej ostatniej bardzo się rozpowszechnił,
sistra, szczególnie w okresie rzymskim, rozprzestrzeniły się po całym basenie Morza Śródziemne-
go trafiając nawet do Galii. Od Egipcjan sistrum przejęli Koptowie, a także trafiło do Etiopii,
gdzie w kościele chrześcijańskim używane jest po dzień dzisiejszy31.
26 Jw., s. 93.
27 W. Hayes, The Scepter of Egypt. New York 1953, s. 125.
28 JW., s. 125. „Król Dolnego i Górnego Egiptu, syn Re, Teti, ukochany przez Hathor, Pani Dendcreh,
i dający życie na zawsze".
29 Sachs, The History, jw., s. 95.
30 C. Sachs, Die Musik der Antike. Potsdam 1928, s. 4, il. 8.
31 Hickmann, Catalogue d'enregistrements, jw., s. 8.
12
łodygi papirusowej. Pomimo że kontakty między Egiptem a Mezopotamią są wprawdzie oczy-
wiste, to jednak wziąwszy pod uwagę popularność sistrum i rozpiętość obszaru, na którym ono
występuje, należy również zastanowić się, czy nie może tu mieć zastosowania prawo konwergencji.
Sistrum egipskie mogło wykształcić się niezależnie od mezopotamskiego i vice versa. Prosta
zasada działania sprawiła, iż było ono znane nawet prymitywnym plemionom amerykańskim
czy rybakom z Melanezji. Interesującą sprawą jest fakt, iż wszędzie posiadało ono ścisły związek
z obrzędami kultowymi.
W Egipcie najstarsze znane przykłady sistrum zarówno typu łukowego, jak i naosowego,
pochodzą z okresu Starego Państwa26. Jest jednak rzeczą niewątpliwą, iż ewolucja nastąpiła
od typu łukowego do naosowego. Problem ten został omówiony w poprzednim punkcie. Niesły-
chanie frapujący jest najstarszy przykład sistrum typu naosowego27. Jest to alabastrowy model
sistrum zrobiony jako wotum dla bogini Hathor i posiadający inskrypcję z imieniem faraona
Teti28 (il. 3). Gryf, na którym widnieje inskrypcja, wykonany jest w kształcie łodygi papirusowej.
Pomiędzy nim a naosem brak tak charakterystycznego przedstawienia głowy Hathor. Natomiast
na naosie znajduje się przedstawienie Horusa w formie sokoła, a obok niego węża. Rzecz ciekawa,
połączywszy nazwę naosu Hat z imieniem Horusa — Hor, otrzymujemy imię Hathor ! Czyżby
w tym miejscu znajdował się klucz do rozwiązania zagadki powstania prototypu sistrum
naosowego? Przedstawienie sokoła i węża jest łatwo wytłumaczalne z tego powodu, iż Horus
był synem Hathor, a wąż symbolizował bóstwo żeńskie. W każdym bądź razie typ sistrum naoso-
wego jest wytworem rdzennie egipskim, zasięg jego występowania nie wykracza poza granice
doliny Nilu29. Z upływem czasu typ ten bardzo się rozpowszechnia wypierając w dużym stop-
niu sistrum łukowe, szczególnie w I tys. p.n.e. W przeciwieństwie do sistrum naosowego zasięg
występowania sistrum łukowego nie ogranicza się jedynie do terenu Egiptu. Już w połowie
П tys. p.n.e. na ,,wazie żeńców" z Hagia Triada widzimy kapłana z sistrum prowadzącego
pochód wieśniaków po żniwach lub zbiorach oliwek30. Gdy w I tys. p.n.e. w wyniku synkre-
tyzmu religijnego Hathor utożsamiano z Izydą, a kult tej ostatniej bardzo się rozpowszechnił,
sistra, szczególnie w okresie rzymskim, rozprzestrzeniły się po całym basenie Morza Śródziemne-
go trafiając nawet do Galii. Od Egipcjan sistrum przejęli Koptowie, a także trafiło do Etiopii,
gdzie w kościele chrześcijańskim używane jest po dzień dzisiejszy31.
26 Jw., s. 93.
27 W. Hayes, The Scepter of Egypt. New York 1953, s. 125.
28 JW., s. 125. „Król Dolnego i Górnego Egiptu, syn Re, Teti, ukochany przez Hathor, Pani Dendcreh,
i dający życie na zawsze".
29 Sachs, The History, jw., s. 95.
30 C. Sachs, Die Musik der Antike. Potsdam 1928, s. 4, il. 8.
31 Hickmann, Catalogue d'enregistrements, jw., s. 8.
12