DOI Heft:
Sztuka starożytna
DOI Artikel:Dobrowolski, Witold; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Cardiophylax samnicki z Muzeum Narodowego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19580#0133
Tch tożsamość ze znanymi z historii Rzymu Samnitami, Sabinami czy Lukanami została ponad
wszelką wątpliwość stwierdzona dzięki inskrypcjom.
W zaprezentowanym w Palazzo Venezia materiale ważną rolę odegrał materiał z Alfedeny,
leżącej w samym środku Samnium, w dolinie rzeki Sagrus (Sangro). Wykopaliska na cmenta-
rzysku w tej miejscowości były prowadzone jeszcze w ubiegłym wieku6. Odkryto tam wówczas
setki grobów fosowych, niekiedy typu tumulusowego z kręgami kamiennymi. Najstarsze groby
cmentarzyska odnoszą się do końca VII w.p.n.e., najmłodsze sięgają okresu rzymskiego7. Wielką
rolę w wyposażeniu grobowym odgrywa broń. Jest to wymowną ilustracją świadectw rzymskich
mówiących o wojowniczości Samnitów.
Szczególnie często w grobach Alfedeny, jak również w grobach odkrywanych obecnie w Cam-
povalano, archeolodzy znajdowali charakterystyczne dyski brązowe, tzw ,,cardiophylakes",
przymocowywane z pomocą specjalnych pasów na piersi i plecach w celu ochrony przed ciosa-
mi w okolicę serca8.
Jeden z takich ,,cardiophylakes" jest przechowywany w zbiorach Sztuki Starożytnej Mu-
zeum Narodowego w Warszawie9.
Posiada on formę okrągłego, wypukłego dysku wykonanego z cienkiej blachy brązowej
o średnicy 0,18 m, połączonej spodem z grubszym od niej krążkiem żelaznej blachy, obecnie
całkowicie skorodowanym i w kilku miejscach pękniętym i pokruszonym. Wypukłość krążków
metalowych uzyskano przez młotkowanie. Od spodu, do chropowatej powierzchni żelaznej
przylegają miejscami resztki trzeciego krążka, wykonanego ze skóry. Wszystkie trzy elementy
składające się na całość tego rodzaju pancerza połączone były ze sobą grubym żelaznym obra-
mowaniem, zachowanym szczątkowo w dwóch miejscach przy brzegu zabytku. Obramowanie
zachodzi na wierzch blachy brązowej na szerokość 0,012 m i poszerza ogólne rozmiary dysku
do 0,197 m. U góry, przy brzegu, po stronie wierzchniej cardiophylax, są widoczne tkwiące je-
den obok drugiego w odległości około 0,007 m dwa żelazne nity. U spodu, po przeciwległej stro-
nie dysku, do brzegu i wierzchu brązowej blachy przylegają resztki przerdzewiałej prostokątnej
6 L. M a i i a n i, Aufidena. MA Line, t. X, 1901, kol. 225—638.
7 Cianfarani, Antiche civilta dAbruzzo, jw., s. 38.
8 E. Petersen, Fundę. Rom. Mitt., 1896, s. 265 i n. ; L. P i g о г i n i, Antichi oggetti di bronzo provenienti
da vari comuni delia provincia aquilana. N Sc, 1895, s. 255 i nn; M а г i a n i, Aufidena, jw., kol. 348; F. В e h n,
Mittelitalische Bronzescheiben. Rom. Mitt., t. XXXV, 1920, s. 1—18; P. M а г с o n i, La cultura orientalizzante
nel Piceno. N Sc, t. XXXVI, 1935, kol. 358—363; I. Dall'Osso, Guida illustrata del Museo di Ancona.
Ancona 1915, s. 145; P. D u с a t i, Storia dell'arte etrusca. Firenze 1928, s. 146; G. A n n i b a 1 d i, I rapporti
culturali tra le marche e l'Umbria nell'eta del Ferro, [w:] Atti del I Convegno di Studi Umbri, Gubbio 26—31
maggio 1963. Perugia 1964, s. 93 i nn; Cianfarani, Antiche civiltà dAbruzzo, jw., s. 17 nn; P a 11 о t-
t i n o, jw., s. 286; G. С о 1 o n n a, komunikat wygłoszony na VII Kongresie Studiów Italskich i Etruskich, jaki
odbył się w dniach 27—30 czerwca 1972 r. w Orvieto.
9 Nr inw. 198301 MN. Pochodzenie nieznane. Zabytek został zabezpieczony na Śląsku po II wojnie Światowej.
W skład zbiorów Działu Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie wszedł w 1946 r.
9 Rocznik Muz. Nar. t. XVIII, 1974
129
wszelką wątpliwość stwierdzona dzięki inskrypcjom.
W zaprezentowanym w Palazzo Venezia materiale ważną rolę odegrał materiał z Alfedeny,
leżącej w samym środku Samnium, w dolinie rzeki Sagrus (Sangro). Wykopaliska na cmenta-
rzysku w tej miejscowości były prowadzone jeszcze w ubiegłym wieku6. Odkryto tam wówczas
setki grobów fosowych, niekiedy typu tumulusowego z kręgami kamiennymi. Najstarsze groby
cmentarzyska odnoszą się do końca VII w.p.n.e., najmłodsze sięgają okresu rzymskiego7. Wielką
rolę w wyposażeniu grobowym odgrywa broń. Jest to wymowną ilustracją świadectw rzymskich
mówiących o wojowniczości Samnitów.
Szczególnie często w grobach Alfedeny, jak również w grobach odkrywanych obecnie w Cam-
povalano, archeolodzy znajdowali charakterystyczne dyski brązowe, tzw ,,cardiophylakes",
przymocowywane z pomocą specjalnych pasów na piersi i plecach w celu ochrony przed ciosa-
mi w okolicę serca8.
Jeden z takich ,,cardiophylakes" jest przechowywany w zbiorach Sztuki Starożytnej Mu-
zeum Narodowego w Warszawie9.
Posiada on formę okrągłego, wypukłego dysku wykonanego z cienkiej blachy brązowej
o średnicy 0,18 m, połączonej spodem z grubszym od niej krążkiem żelaznej blachy, obecnie
całkowicie skorodowanym i w kilku miejscach pękniętym i pokruszonym. Wypukłość krążków
metalowych uzyskano przez młotkowanie. Od spodu, do chropowatej powierzchni żelaznej
przylegają miejscami resztki trzeciego krążka, wykonanego ze skóry. Wszystkie trzy elementy
składające się na całość tego rodzaju pancerza połączone były ze sobą grubym żelaznym obra-
mowaniem, zachowanym szczątkowo w dwóch miejscach przy brzegu zabytku. Obramowanie
zachodzi na wierzch blachy brązowej na szerokość 0,012 m i poszerza ogólne rozmiary dysku
do 0,197 m. U góry, przy brzegu, po stronie wierzchniej cardiophylax, są widoczne tkwiące je-
den obok drugiego w odległości około 0,007 m dwa żelazne nity. U spodu, po przeciwległej stro-
nie dysku, do brzegu i wierzchu brązowej blachy przylegają resztki przerdzewiałej prostokątnej
6 L. M a i i a n i, Aufidena. MA Line, t. X, 1901, kol. 225—638.
7 Cianfarani, Antiche civilta dAbruzzo, jw., s. 38.
8 E. Petersen, Fundę. Rom. Mitt., 1896, s. 265 i n. ; L. P i g о г i n i, Antichi oggetti di bronzo provenienti
da vari comuni delia provincia aquilana. N Sc, 1895, s. 255 i nn; M а г i a n i, Aufidena, jw., kol. 348; F. В e h n,
Mittelitalische Bronzescheiben. Rom. Mitt., t. XXXV, 1920, s. 1—18; P. M а г с o n i, La cultura orientalizzante
nel Piceno. N Sc, t. XXXVI, 1935, kol. 358—363; I. Dall'Osso, Guida illustrata del Museo di Ancona.
Ancona 1915, s. 145; P. D u с a t i, Storia dell'arte etrusca. Firenze 1928, s. 146; G. A n n i b a 1 d i, I rapporti
culturali tra le marche e l'Umbria nell'eta del Ferro, [w:] Atti del I Convegno di Studi Umbri, Gubbio 26—31
maggio 1963. Perugia 1964, s. 93 i nn; Cianfarani, Antiche civiltà dAbruzzo, jw., s. 17 nn; P a 11 о t-
t i n o, jw., s. 286; G. С о 1 o n n a, komunikat wygłoszony na VII Kongresie Studiów Italskich i Etruskich, jaki
odbył się w dniach 27—30 czerwca 1972 r. w Orvieto.
9 Nr inw. 198301 MN. Pochodzenie nieznane. Zabytek został zabezpieczony na Śląsku po II wojnie Światowej.
W skład zbiorów Działu Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie wszedł w 1946 r.
9 Rocznik Muz. Nar. t. XVIII, 1974
129