Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (20.1976)

w Monachium natrafić na portrety Jagiellonów dotąd u nas nieznane63. Są to duże portrety en
pied o wymiarach ok. 2 m na 1 m i 5—15 cm malowane olejno na płótnie i przedstawiające
poszczególnych członków rodziny ostatnich Jagiellonów. Sposób ujęcia tych wizerunków jest
bardzo podobny do małych obrazów krakowskich.

Dotąd wiedzieliśmy o istnieniu w zbiorach bawarskich trzech portretów jagiellońskich odpo-
wiadających wymogom reprezentacji. Mam tu na myśli podobizny obu żon Zygmunta publiko-
wane przez Mycielskiego: portret Elżbiety Rakuszanki zmarłej w 1545 r. i jej młodszej siostry
Katarzyny 3-ej żony ostatniego Jagiellona64. Dwa pierwsze uchodzą za stare kopie i są sygnowane
inicjałami P F dotąd nie rozwiązanymi. Trzecim mniej znanym portretem jagiellońskim był wi-
zerunek Katarzyny królowej szwedzkiej, dziś już nie istniejący. Portretami tymi zajmę się nieco
później, teraz chciałabym wrócić do wizerunku Zygmunta I.

Gdy z upływem czasu właściwa treść niektórych portretów staje się czasem niezrozumiała,
pociąga to za sobą niejednokrotnie zmianę w określeniu ich autorstwa i zaciemnia czytelność
proweniencji. Takiemu procesowi uległo wiele dzieł pochodzących z dawnych rozproszonych
kolekcji polskich. Podobny los spotykał też trzy portrety jagiellońskie, które udało mi się zidentyfi-
kować. Były one określone jako: 1. malarz niemiecki z połowy XVI w., portret męski, 2. malarz
niemiecki z 2-ej połowy XVI w., portret kobiecy, 3. malarz górnoniemiecki 2-ej połowy XVI w.,
portret starej damy. Te ogólnikowe określenia portretowanych osób uniemożliwiały odszukanie
podobizn jagiellońskich za pośrednictwem inwentarza. Znalazłam je dzięki udostępnieniu mi
Fototeki zbiorów.

W miniaturze cranachowskiej Zygmunt I został przedstawiony w ujęciu do pasa, oparty o pa-
rapet, na którym skrzyżował dłonie. W prawej trzyma rękawiczki. Strój króla składa się z ciemnej
szuby z dużym futrzanym kołnierzem, spod którego widoczny jest fragment ciemnego sajana
i biała cienka koszula zakończona stojącym haftowanym naszyjnikiem i niewysoką kryzą. Twarz
króla ma siwy zarost brody i wąsów, nos lekko zgarbiony, oczy ciemne i uważnie patrzące w dal,
brwi lekko ściągnięte. Głowę przykrywa ciemna czapka podbita futrem. Tło postaci jest jedolicie
oliwkowe.

Porównując tę miniaturę z całopostaciowym portretem ze zbiorów bawarskich (il. 28)65, do-
strzegamy wielkie podobieństwo obu wizerunków. W portrecie en pied uderza nas przede wszyst-
kim postawa pełna godności i strój, w którym dominuje obszerna czarna szuba wykończona pu-
szystym futrem i sięgająca poniżej kolan. Nogi czarno obute mają prawidłowe proporcje, co różni
je widocznie od nienaturalnego przedstawienia nóg w portrecie wawelskim. Dłonie skrzyżowane

63 Pani dr Gizeli Goldberg i jej współpracownikom serdecznie dziękuję za okazaną mi pomoc.

64 M y c i e 1 s k i, jw.

65 Zb. Baw. nr inw. 7126, ol. pł., wym.: 203 x 105 cm. Dyrekcji Bayerische Staatsgemaldesammlungen dziękuję
uprzejmie za udzielenie mi zdjęć tego i innych uwzględnionych w niniejszej pracy obrazów ze Zbiorów Bawarskich
i zezwolenie na ich reprodukowanie.

46