DOI Heft:
Część pierwsza
DOI Artikel:Piwkowski, Włodzimierz: Et in Arcadia ego: program Arkadii nieborowskiej na przełomie XVIII/XIX wieku i dzisiaj
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19634#0099
Włodzimierz Piwkowski
ET IN ARCADIA EGO
Program Arkadii nieborowskiej na przełomie XVIII/XIX wieku i dzisiaj
w
T Y dniu 3 lutego 1945 roku ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie
dr Stanisław Lorentz w towarzystwie artysty-malarza Aleksandra Rafałowskiego, wówczas
kapitana Wojska Polskiego i dyrektora Departamentu Plastyki w lubelskim Ministerstwie
Kultury i Sztuki oraz w asyście Jana Wegnera, nauczyciela historii gimnazjum w Łowiczu,
powołanego w tym samym dniu na kustosza pałacu w Nieborowie, objęli w posiadanie w imieniu
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zabytkowy ogród w Arkadii, który stanowił dotąd własność
Radziwiłłów nieborowskich1. Od tamtej chwili Arkadia wraz z założeniem pałacowo-ogrodowym
w Nieborowie stała się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie.
Początki ogrodu w Arkadii sięgają 1778 roku, kiedy to ówczesny właściciel dóbr niebo-
rowskich, kasztelan wileński Michał Hieronim Radziwiłł, w wyniku zamiany gruntów dokonanej
z zarządem kapituły łowickiej stał się właścicielem wsi Łupi, położonej w odległości pięciu stai
na zachód od Nieborowa przy szlaku prowadzącym do Łowicza2. W tym miejscu bowiem młoda
kasztelanowa i dama dworu warszawskiego — Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, zapragnęła
wzorem swoich przyjaciółek i zarazem rywalek na polu artystycznym —- Izabeli Czartoryskiej
i Elżbiety Lubomirskiej, założyć wyimaginowaną pasterską krainę pokoju i szczęścia.
Sam pomysł mieścił się w modnej w epoce Oświecenia filozofii nawrotu do przeszłości i natury,
która wywodziła się ze wstępujących w owym czasie prądów oraz idei filozoficznych i społecznych,
1 Nieborów 1945—1970. Księga pamiątkowa. Warszawa 1970, s. 30, 95—98.
2 Akta majątkowo-prawne wsi Łupi. AG AD w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów z Nieborowa, Akta
gospodarcze dawne, I, XXI/1, LXVII; jw., Korespondencja z domami obcymi, 252. Por. też: Volumina Legum.
t. VIII, Petersburg 1860, s. 581; M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska, t. I, Warszawa 1843,
s. 577; J. Topolski, Rozwój terytorialny Arcybiskupstwa Gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku. Poznań
1955, s. 34, 36,41 ; J. W a r ę ż a k, Słownik historyczno-geograficzny Księstwa Łowickiego, cz. II, z. 1, Wrocław—
Warszawa—Kraków 1961, s. 23; z. 2, Łódź 1967, s. 53.
95
ET IN ARCADIA EGO
Program Arkadii nieborowskiej na przełomie XVIII/XIX wieku i dzisiaj
w
T Y dniu 3 lutego 1945 roku ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie
dr Stanisław Lorentz w towarzystwie artysty-malarza Aleksandra Rafałowskiego, wówczas
kapitana Wojska Polskiego i dyrektora Departamentu Plastyki w lubelskim Ministerstwie
Kultury i Sztuki oraz w asyście Jana Wegnera, nauczyciela historii gimnazjum w Łowiczu,
powołanego w tym samym dniu na kustosza pałacu w Nieborowie, objęli w posiadanie w imieniu
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zabytkowy ogród w Arkadii, który stanowił dotąd własność
Radziwiłłów nieborowskich1. Od tamtej chwili Arkadia wraz z założeniem pałacowo-ogrodowym
w Nieborowie stała się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie.
Początki ogrodu w Arkadii sięgają 1778 roku, kiedy to ówczesny właściciel dóbr niebo-
rowskich, kasztelan wileński Michał Hieronim Radziwiłł, w wyniku zamiany gruntów dokonanej
z zarządem kapituły łowickiej stał się właścicielem wsi Łupi, położonej w odległości pięciu stai
na zachód od Nieborowa przy szlaku prowadzącym do Łowicza2. W tym miejscu bowiem młoda
kasztelanowa i dama dworu warszawskiego — Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, zapragnęła
wzorem swoich przyjaciółek i zarazem rywalek na polu artystycznym —- Izabeli Czartoryskiej
i Elżbiety Lubomirskiej, założyć wyimaginowaną pasterską krainę pokoju i szczęścia.
Sam pomysł mieścił się w modnej w epoce Oświecenia filozofii nawrotu do przeszłości i natury,
która wywodziła się ze wstępujących w owym czasie prądów oraz idei filozoficznych i społecznych,
1 Nieborów 1945—1970. Księga pamiątkowa. Warszawa 1970, s. 30, 95—98.
2 Akta majątkowo-prawne wsi Łupi. AG AD w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów z Nieborowa, Akta
gospodarcze dawne, I, XXI/1, LXVII; jw., Korespondencja z domami obcymi, 252. Por. też: Volumina Legum.
t. VIII, Petersburg 1860, s. 581; M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska, t. I, Warszawa 1843,
s. 577; J. Topolski, Rozwój terytorialny Arcybiskupstwa Gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku. Poznań
1955, s. 34, 36,41 ; J. W a r ę ż a k, Słownik historyczno-geograficzny Księstwa Łowickiego, cz. II, z. 1, Wrocław—
Warszawa—Kraków 1961, s. 23; z. 2, Łódź 1967, s. 53.
95