DOI issue:
Część pierwsza
DOI article:Piwkowski, Włodzimierz: Et in Arcadia ego: program Arkadii nieborowskiej na przełomie XVIII/XIX wieku i dzisiaj
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19634#0129
Wielkim Wschodzie Warszawy, a od 1807 roku, znowu razem, znalazły się w loży adopcyjnej
Eden przypisanej do Wielkiego Wschodu Narodowego w Księstwie Warszawskim35. Atrybuty
Diany — księżyc, i Apollina — słońce należą do podstawowych symboli dwóch pierwszych
stopni wtajemniczenia masońskiego36. Księżyc oznacza naturę, słońce — prawdę i sprawiedli-
wość, razem stanowią sprzężenie świata materii ze światem ducha, a więc ujęcie dwóch podsta-
wowych postaci bytu. Po raz wtóry zatem — tym razem poprzez symbolikę masońską — Świą-
tynia Diany przedstawia się nam jako świątynia Natury i świątynia rodzącej się Prawdy i Spra-
wiedliwości37.
Loże wolnomularskie polskie z końca XVIII i początku XIX wieku, jak sądzić można z nazw—
Równość Doskonała, Przesąd Zwyciężony, Prawdziwy Patriotyzm — nie dążyły tylko do imagi-
nacyjnego dzieła przebudowy świata, lecz usiłowały realizować konkretne ideały Oświecenia.
Wiadomo, że poprzez swoich członków-posłów wolnomularze wywarli istotny wpływ na przebieg
obrad Sejmu Czteroletniego i uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Znamienne jest także stosowanie
symboliki wschodu słońca w nazewnictwie organizacji masońskich w Polsce, poczynając od
nazwy loży narodowej — Wielki Wschód Polski, a kończąc na nazwach lóż symbolicznych,
jak — Wschodząca Jutrzenka czy Wschodzące Słońce. W takim kontekście zrozumiała staje
się nie tylko idea ikonologiczna plafonu ze Świątyni Diany, lecz także usytuowanie osi widokowej
poprowadzonej z portyku Świątyni przez Łuk Kamienny w kierunku wschodnim. Na przełomie
wiosny i lata słońce wschodzi dokładnie w oprawie łuku oświetlając pierwszymi swoimi promie-
niami wnętrze Świątyni.
Utrwalona dzisiaj nazwa — Świątynia Diany nie była jedyną nazwą stosowaną wobec tej
centralnej budowli Arkadii. Między innymi nazywano ją Świątynią Miłości, Świątynią Przyjaźni,
Świątynią Przyrody i Świątynią Mądrości, wreszcie — Świątynią Salomona38, a więc nazwą
pochodzącą od imienia króla, który uważany był przez masonerię za antenata wielkich mistrzów
wolnomularskich. Stanisław August Poniatowski, który pod imieniem zakonnym Salsinatus był
filarem masonerii warszawskiej, umieścił w centralnej sali pałacu w Łazienkach cykl malowideł
poświęconych historii króla Salomona, wykonanych przez Marcelego Bacciarellego, również
masona. Na jednym z nich znajdował się domniemany portret Heleny Radziwiłłowej, jako
wieszczki króla Salomona. W tejże sali, w fasecie znajdowało się inne malowidło Bacciarellego —
Narada Salomona z królem Hiramem nad budową świątyni. Król Tyru Hiram był uznawany przez
masonerię za drugiego, po Salomonie antenata wolnomularstwa. Staggi w jednym z listów
35 L. Hass, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721—1821).
Warszawa 1980, s. 201, 202, 321, 328.
36 S. Małachowski-Łempicki, Wolnomularze Europy i Ameryki. Warszawa (po 1928), s. 4 n.
37 Kępińska, jw., s. 45.
38 Wegner, Arkadia, jw., s. 40.
125
Eden przypisanej do Wielkiego Wschodu Narodowego w Księstwie Warszawskim35. Atrybuty
Diany — księżyc, i Apollina — słońce należą do podstawowych symboli dwóch pierwszych
stopni wtajemniczenia masońskiego36. Księżyc oznacza naturę, słońce — prawdę i sprawiedli-
wość, razem stanowią sprzężenie świata materii ze światem ducha, a więc ujęcie dwóch podsta-
wowych postaci bytu. Po raz wtóry zatem — tym razem poprzez symbolikę masońską — Świą-
tynia Diany przedstawia się nam jako świątynia Natury i świątynia rodzącej się Prawdy i Spra-
wiedliwości37.
Loże wolnomularskie polskie z końca XVIII i początku XIX wieku, jak sądzić można z nazw—
Równość Doskonała, Przesąd Zwyciężony, Prawdziwy Patriotyzm — nie dążyły tylko do imagi-
nacyjnego dzieła przebudowy świata, lecz usiłowały realizować konkretne ideały Oświecenia.
Wiadomo, że poprzez swoich członków-posłów wolnomularze wywarli istotny wpływ na przebieg
obrad Sejmu Czteroletniego i uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Znamienne jest także stosowanie
symboliki wschodu słońca w nazewnictwie organizacji masońskich w Polsce, poczynając od
nazwy loży narodowej — Wielki Wschód Polski, a kończąc na nazwach lóż symbolicznych,
jak — Wschodząca Jutrzenka czy Wschodzące Słońce. W takim kontekście zrozumiała staje
się nie tylko idea ikonologiczna plafonu ze Świątyni Diany, lecz także usytuowanie osi widokowej
poprowadzonej z portyku Świątyni przez Łuk Kamienny w kierunku wschodnim. Na przełomie
wiosny i lata słońce wschodzi dokładnie w oprawie łuku oświetlając pierwszymi swoimi promie-
niami wnętrze Świątyni.
Utrwalona dzisiaj nazwa — Świątynia Diany nie była jedyną nazwą stosowaną wobec tej
centralnej budowli Arkadii. Między innymi nazywano ją Świątynią Miłości, Świątynią Przyjaźni,
Świątynią Przyrody i Świątynią Mądrości, wreszcie — Świątynią Salomona38, a więc nazwą
pochodzącą od imienia króla, który uważany był przez masonerię za antenata wielkich mistrzów
wolnomularskich. Stanisław August Poniatowski, który pod imieniem zakonnym Salsinatus był
filarem masonerii warszawskiej, umieścił w centralnej sali pałacu w Łazienkach cykl malowideł
poświęconych historii króla Salomona, wykonanych przez Marcelego Bacciarellego, również
masona. Na jednym z nich znajdował się domniemany portret Heleny Radziwiłłowej, jako
wieszczki króla Salomona. W tejże sali, w fasecie znajdowało się inne malowidło Bacciarellego —
Narada Salomona z królem Hiramem nad budową świątyni. Król Tyru Hiram był uznawany przez
masonerię za drugiego, po Salomonie antenata wolnomularstwa. Staggi w jednym z listów
35 L. Hass, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721—1821).
Warszawa 1980, s. 201, 202, 321, 328.
36 S. Małachowski-Łempicki, Wolnomularze Europy i Ameryki. Warszawa (po 1928), s. 4 n.
37 Kępińska, jw., s. 45.
38 Wegner, Arkadia, jw., s. 40.
125