Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (31.1987)

głowę mopsa45, stanowiąca być może fragment drewnianej figury psa, używanej często w dzi-
wacznym rytuale spotkań wyznawców tej loży. Także symboliczny obraz loży Mopsa46, ryso-
wany zwykle na posadzce lub w terenie podczas ceremonii wtajemniczenia, zadziwiająco pokrywa
się z niektórymi elementami architektonicznymi wyposażenia ogrodu w Arkadii. Obraz ten,
umieszczony w rysunku kwadratu wpisanego w koło, opleciony „sznurem miłości i przyjaźni",
zawiera u swojej podstawy symbol Dwóch Kolumn, które pokrywają się w planie ogrodu arka-
dyjskiego z kolumnami ze spiny Cyrku, zwieńczonymi wyobrażeniami orła i sowy. W części
centralnej obrazu loży Mopsa znajduje się Brama, której odpowiednikiem w Arkadii jest Łuk
Kamienny, spod której wiedzie dalej droga do położonego w głębi Pałacu Miłości. Nie sposób
w krótkim wywodzie odszukać wszystkie analogie zachodzące pomiędzy drobniejszymi elemen-
tami symbolicznymi obrazu loży Mopsa, jak np. „ołtarze" i „krzewy miłości", a w dużej części
zatartymi już reliktami ogrodu w Arkadii. Chodzi tu o zasygnalizowanie odkrytych zbieżności,
być może przypadkowych, lecz bardzo uprawdopodobnionych jeszcze jedną znaną zastępczą
nazwą Świątyni Diany, o której wiemy, że nazywana była także Świątynią Miłości.

Pod wpływem wypadków politycznych, które spowodowały utratę niepodległości, panujący
powszechnie dotąd w Polsce kosmopolityczny program ogrodów ustępuje na rzecz tematyki
patriotycznej, opartej na romantycznym kulcie przeszłości i bohaterów narodowych. Prekursorką
nowego ogrodowego nurtu romantycznego była Izabela Czartoryska, która po 1794 roku prze-
budowała zrujnowany podczas Powstania Kościuszkowskiego park w Puławach, czyniąc z niego
pole eksperymentalne dla nowych tendencji rozwojowych sztuki ogrodowej w Polsce. Jednak
i w Arkadii Heleny Radziwiłłowej bardzo wcześnie dało się odczuć zmianę stylu i programu
obowiązującego dotychczas. Już budowle Henryka Ittara z pierwszych lat XIX wieku przyniosły
radykalną zmianę stylu architektoniczno-przestrzennego Arkadii. Nic niestety nie wiemy o pro-
gramie tych ostatnich budowli arkadyjskich poza symboliką Grobowca Złudzeń i Cyrku. Nie
ulega natomiast wątpliwości, że podjęta w tym czasie przez Helenę Radziwiłłową idea stworzenia
w Domku Gotyckim sanktuarium poświęconego romantycznemu bohaterowi mieściła się już
całkowicie w popularnym dla polskiego romantyzmu kulcie patriotycznych pamiątek naro-
dowych.

Około 1814 roku księżna urządziła w Domku Gotyckim symboliczne „mieszkanie rycerza",
poświęcone osobie syna Michała Gedeona, generała napoleońskiego, w którym zgromadziła pa-
miątki po bohaterze spod Połocka i Gdańska. Pośrodku sklepionej komnaty zostało ustawione
„gotyckie" łoże, z mieczem opartym o poręcz, ozdobione laurami, przykryte lamparcią skórą

45 Mahoń, 14,5x15,5x17,0, nr inw. Nb 2788 MNW.

46 Z a ł ę s к i, jw., il. po s. 87. Por. też E. L e n n h o f f, Die Freimaurer. Wien 1932, il. przed s. 129. Na
zbieżności zachodzące pomiędzy obrazem Loży Mopsa a układem centralnych budowli arkadyjskich zwrócił
moją uwagę p. Krzysztof Zaleski, kustosz Działu Rysunku i Grafiki Polskiej MNW, który udzielił mi także cen-
nych wskazówek bibliograficznych.

9 Rocznik Muz. Nar. t. XXXI

129