Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (31.1987)

lecz jako przejaw kultury artystycznej swojej epoki. Z tego punktu widzenia należy ją uznać za
wybitne osiągnięcie osiemnastowiecznego zbieractwa polskiego. Duża część kolekcji Heleny
Radziwiłłowej przetrwała w zbiorach pałacu w Nieborowie do dzisiaj54.

Po dwustu latach od jej założenia, Arkadia w zmienionych reliach społecznych spełnia obecnie
funkcję zabytkowego ogrodu — pomnika kultury narodowej, udostępnionego do powszechnego
zwiedzania turystom oraz do wypoczynku licznym rzeszom miłośników piękna i przyrody.
Ta współczesna funkcja została nadana Arkadii jeszcze w latach trzydziestych przez ostatniego
właściciela dóbr nieborowskich Janusza Radziwiłła. Obecnie ogród w Arkadii odwiedza rocznie
około 100 000 zwiedzających. Nowa funkcja społeczna Arkadii, programowana przez Muzeum
Narodowe w Warszawie, oprócz zawsze aktualnych problemów konserwatorskich, wymaga też
ścisłego i dalekowzrocznego kreślenia celów użytkowych nie tylko całego założenia parkowego,
ale i poszczególnych pawilonów ogrodowych, a także rozwiązania kwestii technicznych, zwią-
zanych z przepływem przez zabytkowy ogród dużej ilości zwiedzających. Problematyce związanej
ze współczesnym programem konserwatorskim i użytkowym Arkadii poświęcam dalszą część
tekstu.

Arkadia współczesna zachowała zaledwie część swoich budowli i dawnego wyposażenia,
jednak część na tyle istotną, że jest jedynym dzisiaj w Polsce ogrodem z przełomu XVIII/XIX
wieku, w którym przetrwał dobrze czytelny dawny układ przestrzenno-architektoniczny i orygi-
nalny nastrój romantycznego parku. Obecny obszar ogrodu mieści się w jego dawnych granicach,
za wyjątkiem wsi i terenów położonych na południe od koryta rzeczki Łupi (dzisiaj Skierniewki),
stanowiących niegdyś Pola Elizejskie, które odłączone zostały od właściwej części ogrodu pod
koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku. Konfiguracja układu wodnego w swojej centralnej części
w postaci wielkiego stawu z wyspą pozostała właściwie nie zmieniona od końca XVIII wieku,
za wyjątkiem przeniesienia głównego nurtu koryta rzeczki poza obręb wielkiego stawu. W cen-
tralnej części ogrodu zachowały się najważniejsze budowle najstarszej chronologicznie Arkadii,
wzniesione przez Szymona Bogumiła Zuga: Świątynia Diany, Przybytek Arcykapłana, Dom
Murgrabiego, Łuk Kamienny, Grota Sybilli i Domek Gotycki oraz zrekonstruowany przez Ge-
rarda Ciołka w 1952 roku Akwedukt. Nie ocalała natomiast w całości żadna z budowli Ittara.

W latach 1950—1952 została dokonana w Arkadii, pod kierunkiem architekta ogrodów
Gerarda Ciołka i ogólnym nadzorem programowo-konserwatorskim wybitnych specjalistów
w dziedzinie historii sztuki i architektury Stanisława Lorentza i Jana Zachwatowicza, restauracja
układu wodnego i układu przestrzennego, łącznie z renowacją pawilonów i rekonstrukcją sieci
alejek ogrodowych. Właśnie wówczas została dokonana korektura stosunków wodnych, polega-

54 T. M i к о с к i, Antyk Heleny Radziwiłłowej. Antyczne i antykizujące zabytki Arkadii i Nieborowa
(w druku).

136