DOI Heft:
Część pierwsza
DOI Artikel:Piwkowski, Włodzimierz: Et in Arcadia ego: program Arkadii nieborowskiej na przełomie XVIII/XIX wieku i dzisiaj
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19634#0145
wieńczący grobowiec60 i rzeźba św. Cecylii61, znajdują się—jak wiadomo — od końca XIX
wieku w Nieborowie. Brakuje jedynie centralnego fragmentu cokołu, który uznać trzeba za
bezpowrotnie zaginiony. Odkrycie powyższe pociąga za sobą bardzo istotne konsekwencje,
do czego wrócę w dalszej części artykułu.
Z innych budowli ogrodowych przetrwały jedynie relikty lub części większych całości. Na
terenie dawnego Cyrku zachował się obelisk centralny, dwie skrajne mety, fragment granitowego
krawężnika spiny, a także obie bramy związane z tym założeniem. Z dawnego wyposażenia Gro-
bowca Złudzeń przetrwały w zbiorach nieborowskich jedynie antyczna płyta z akroterionami62
i płaskorzeźba przedstawiająca Geniusza Śmierci63, stanowiąca dawniej dekorację drzwi wejścio-
wych.
Zasadą generalną dalszego konserwatorskiego programu Arkadii jest zachowanie w pełni
ocalałego układu przestrzenno-architektonicznego i charakteru zabytkowego ogrodu sentymen-
talno-romantycznego. Przez najbliższe lata główny wysiłek powinien być skierowany na restau-
rację budowli ogrodowych, zachowanie istniejącego środowiska ekologicznego, odtworzenie
dawnych układów przestrzennych, linii komunikacyjnych i osi widokowych. Każdy z pawilonów
ogrodowych w Arkadii posiada inną specyfikę i inne potrzeby w zakresie prac konserwatorskich.
Konieczne również wydaje się zrekonstruowanie tych nie istniejących już dzisiaj obiektów, które
są możliwe do odtworzenia, a niezbędne do zrozumienia charakteru i kształtu dawnego ogrodu.
Świątynia Diany, centralna budowla ogrodu, odgrywająca kluczową rolę w programie
Arkadii, powinna uzyskać wnętrza w pełni zrekonstruowane, a następnie wyposażone w ocalałe
przedmioty (Aneks I). W Panteonie należy odtworzyć posadzkę z płyt marmurowych oraz
niektóre szczegóły sztukatorskiego wystroju wnętrza, a także wyposażenia, jak np. lustro w kla-
sycystycznej złoconej ramie we wnęce na wprost zachodniego wejścia, postumenty stiukowe pod
rzeźby, ołtarz w kształcie urny rzymskiej. Zachowały się projekty Zuga dotyczące wystroju
wnętrz Świątyni Diany64 oraz rysunki przedstawiające ekspozycję w Panteonie, a także inwen-
tarze z drobiazgowymi spisami wyposażenia65, które będą bardzo pomocne przy odtwarzaniu
dawnego wyglądu pomieszczeń. W Gabinecie Etruskim konieczna jest rekonstrukcja drewnianej
okładziny ścian, której profile zachowały się w postaci gzymsu obramiającego plafon. Sam plafon
60 Biały marmur 120x33x 33 (podstawa), nr inw. Nb 2770 MNW.
61 Kopia z końca XVIII w. wg rzeźby Stefano Maderno z 1599 r. z kościoła S. Cecilia in Trastevere w Rzymie,
biały marmur, 34,5x 133,5x47, nr inw. Nb 2239 MNW.
62 Górna płyta (przykrywa) sarkofagu typu wschodniego, II—III w. n.e., biały marmur, 0,45 x 2,62 x 1,43,
nr inw. Nb 2786 MNW.
63 Replika w brązie marmurowej rzeźby Iwana Martosa na nagrobku księżny Heleny Pawłowny w Pawłowsku,
brąz, 140x76,5, nr inw. Nb 287 MNW.
64 BUW, Gabinet Rycin, nr inw. G.R. 220, 223, 419, 420, 421, 2360.
65 Por. przyp. 48.
141
wieku w Nieborowie. Brakuje jedynie centralnego fragmentu cokołu, który uznać trzeba za
bezpowrotnie zaginiony. Odkrycie powyższe pociąga za sobą bardzo istotne konsekwencje,
do czego wrócę w dalszej części artykułu.
Z innych budowli ogrodowych przetrwały jedynie relikty lub części większych całości. Na
terenie dawnego Cyrku zachował się obelisk centralny, dwie skrajne mety, fragment granitowego
krawężnika spiny, a także obie bramy związane z tym założeniem. Z dawnego wyposażenia Gro-
bowca Złudzeń przetrwały w zbiorach nieborowskich jedynie antyczna płyta z akroterionami62
i płaskorzeźba przedstawiająca Geniusza Śmierci63, stanowiąca dawniej dekorację drzwi wejścio-
wych.
Zasadą generalną dalszego konserwatorskiego programu Arkadii jest zachowanie w pełni
ocalałego układu przestrzenno-architektonicznego i charakteru zabytkowego ogrodu sentymen-
talno-romantycznego. Przez najbliższe lata główny wysiłek powinien być skierowany na restau-
rację budowli ogrodowych, zachowanie istniejącego środowiska ekologicznego, odtworzenie
dawnych układów przestrzennych, linii komunikacyjnych i osi widokowych. Każdy z pawilonów
ogrodowych w Arkadii posiada inną specyfikę i inne potrzeby w zakresie prac konserwatorskich.
Konieczne również wydaje się zrekonstruowanie tych nie istniejących już dzisiaj obiektów, które
są możliwe do odtworzenia, a niezbędne do zrozumienia charakteru i kształtu dawnego ogrodu.
Świątynia Diany, centralna budowla ogrodu, odgrywająca kluczową rolę w programie
Arkadii, powinna uzyskać wnętrza w pełni zrekonstruowane, a następnie wyposażone w ocalałe
przedmioty (Aneks I). W Panteonie należy odtworzyć posadzkę z płyt marmurowych oraz
niektóre szczegóły sztukatorskiego wystroju wnętrza, a także wyposażenia, jak np. lustro w kla-
sycystycznej złoconej ramie we wnęce na wprost zachodniego wejścia, postumenty stiukowe pod
rzeźby, ołtarz w kształcie urny rzymskiej. Zachowały się projekty Zuga dotyczące wystroju
wnętrz Świątyni Diany64 oraz rysunki przedstawiające ekspozycję w Panteonie, a także inwen-
tarze z drobiazgowymi spisami wyposażenia65, które będą bardzo pomocne przy odtwarzaniu
dawnego wyglądu pomieszczeń. W Gabinecie Etruskim konieczna jest rekonstrukcja drewnianej
okładziny ścian, której profile zachowały się w postaci gzymsu obramiającego plafon. Sam plafon
60 Biały marmur 120x33x 33 (podstawa), nr inw. Nb 2770 MNW.
61 Kopia z końca XVIII w. wg rzeźby Stefano Maderno z 1599 r. z kościoła S. Cecilia in Trastevere w Rzymie,
biały marmur, 34,5x 133,5x47, nr inw. Nb 2239 MNW.
62 Górna płyta (przykrywa) sarkofagu typu wschodniego, II—III w. n.e., biały marmur, 0,45 x 2,62 x 1,43,
nr inw. Nb 2786 MNW.
63 Replika w brązie marmurowej rzeźby Iwana Martosa na nagrobku księżny Heleny Pawłowny w Pawłowsku,
brąz, 140x76,5, nr inw. Nb 287 MNW.
64 BUW, Gabinet Rycin, nr inw. G.R. 220, 223, 419, 420, 421, 2360.
65 Por. przyp. 48.
141