Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (31.1987)

wiąże ona z tradycją, jako że w Atenach posługiwano się niegdyś egineckim systemem wagowym.
Zdaniem Lang5 Solon zastosował żółwia na 1/6 statera — relacji będącej prawdopodobnie
ekwiwalentem 1/4 dawnej miny egineckiej. Chodziło mu zapewne o ułatwienie handlu z Eginą,
a także miał na względzie konserwatyzm Ateńczyków przywykłych do egineckich ciężarków
wagowych.

Stanowisko Lang wydaje się słuszne, szczególnie że i w Atenach (podobnie jak na Eginie)
mamy do czynienia ze zmianą żółwia morskiego na lądowego. Dowodzi to trwałych, wzajemnych
kontaktów handlowych. Na marginesie zwróćmy uwagę na attycki ciężarek z astragalem, znaj-
dujący się w Muzeum Narodowym w Warszawie, na którym został odciśnięty stempel z żółwiem,
co stanowi dowód używania obiektu na terenie Eginy6.

Zastrzeżenia budzi proponowana przez Lang data wprowadzenia na attyckie mierniki wagi
żółwia lądowego, którą ustala ona na ok. 420 r.p.n.e., jednocześnie ze zmianą symbolu mone-
tarnego przez Eginę. Hipoteza o równoczesnej zmianie typu żółwia w obu ośrodkach jest prze-
konywująca, nic jednak nie przemawia za przyjęciem daty ok. 420 r. W tym czasie Egina nie
emitowała monet, a emisje z żółwiem lądowym, jak wspominaliśmy wyżej, zostały zapoczątko-
wane ok. 457 r.p.n.e.

Naszym zdaniem zmiana typu żółwia w Atenach musiała nastąpić również w połowie V w.
p.n.e. Potwierdza to materiał zabytkowy. Przekształcenie symbolu nie wynikało ze zmiany
frakcji. Na 1/6 statera występują oba gatunki zwierzęcia, przeniesienie zaś żółwia na 1 /4 jednostki
nastąpiło w ostatnich latach V w.p.n.e.7. Ogromna przewaga ciężarków z żółwiem lądowym
dowodzi, że żółw morski pojawiał się na attyckich odważnikach krótko, zatem zmiana symbolu
musiała nastąpić wcześniej niż sądziła Lang.

Śledząc ewolucję interesującego nas symbolu, bierzemy pod uwagę większą ilość zabytków
niż uczyniła to Lang, z której ustaleniami nie zgadzamy się zresztą w wielu punktach. Ważne
kryterium stanowi dla nas ciężar różny w poszczególnych okresach dla tych samych wartości
nominalnych, uzależniony bowiem od zmieniających się w attyckim systemie wag standardów8.

5 M. Lang, Weights and Measures. [w:] The Athenian Agora X. Princeton 1964, s. 9—11.

6 Na temat tego odważnika por. W. Zdrojewska, Z problematyki greckich odważników. Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie, XXI, 1977, s. 78—80, il. 1.

7 Por. niżej, s. 246.

8 Na temat zmian standardu por. W. Zdrojewska, Attyckie odważniki z amforą, jw., s. 8, 9.
Dla jasności rozważań należy przypomnieć, że najstarsza norma wprowadzona przez Solona to standard 105.

W końcu VI lub na początku V w.p.n.e. nastąpiła obniżka do standardu 92, po czym powrócono do normy soloń-
skiej. W ostatnich latach V w.p.n.e. miała miejsce podwyżka poprzez standardy 112 i 126 do standardu 138, lecz
już w 403 r.p.n.e. dekretem Teisamenosa przywrócono normę solońską. Kolejna podwyżka do standardu 138
a następnie 150 nastąpiła w IV w.p.n.e. Jednocześnie jednak posługiwano się odważnikami niższych standardów.
W końcu II w.p.n.e. miały miejsce ostatnie zmiany. Ustalono wtedy standard 150 i wkrótce po nim standard 175.

240