DOI Heft:
Część druga
DOI Artikel:Piwkowski, Włodzimierz; Aleksandrowicz, Konstanty [Ill.]: Konstanty Aleksandrowicz: warszawski malarz-portrecista z ostatniej ćwierci XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19634#0445
identyfikacji i usystematyzowania. Należą do niej portrety Karola Gomolińskiego (w dwóch
replikach), Karola Radziwiłła (w dwóch lub więcej wersjach), Ignacego Morawskiego, Stanisława
Augusta Poniatowskiego (w mundurze generalskim), Ignacego Czyżewskiego. Są to wszystko
popiersia zwrócone w trzech czwartych w lewo, z głową lekko skręconą w prawo i wzrokiem
skierowanym na wprost. Jest to klasyczna kompozycja, charakterystyczna dla wszystkich portre-
tów wydzielonych w tej grupie. We wszystkich tych portretach postacie umieszczone są na jedno-
litym tle abstrakcyjnym, przy czym źródło światła znajduje się zawsze w górnym, lewym rogu.
Uderza w tych portretach charakterystyczny dla Aleksandrowicza dualizm formy malarskiej
zachodzący pomiędzy malowanymi realistycznie, często naturalistycznie partiami twarzy, a synte-
tycznie, często w sposób uproszczony potraktowanymi płaszczyznami ubioru i wręcz graficznie
opracowanymi ozdobami i akcesoriami stroju. Osoby portretowane odtworzone są z naturali-
styczną prawdą, z dążnością do ścisłego oddania indywidualnych rysów twarzy, przy jedno-
czesnej żywej charakterystyce psychologicznej modela. Ta trafna charakterystyka psychologiczna
osób portretowanych w połączeniu ze skromnością użytych środków malarskich, być może
zamierzoną, ale raczej wynikającą ze słabego opanowania warsztatu, prowadzi w wizerunkach
omawianej grupy do realistycznej syntezy, stanowiącej najsilniejszą stronę sztuki Aleksandro-
wicza. Koloryt tych portretów określony jest przez gamę barwną ówczesnego stroju kontuszo-
wego i wojskowego, w których przeważały najczęściej kolory granatowe i czerwone oraz różne
odcienie czerni, rzadziej — barwy zielone i żółte. Artysta ten stosował dość wytrawnie wyważone
połączenia kolorystyczne czerni z błękitem i amarantem, lub czerni z fioletem, uzupełniając
te barwy akcentami bieli, jak miało to miejsce w portretach Ignacego Morawskiego i Ignacego
Czyżewskiego, lub często monochromatyczne całości uzupełniał drobnymi akcentami barw
kontrastowych, jak czerwieni z błękitem w portrecie Karola Gomolińskiego lub też czerni z czer-
wienią w wizerunku Ignacego Czyżewskiego.
W grupie drugiej mieszczą się kopie wykonane ze znanych portretów, głównie z dzieł Baccia-
rellego. Wizerunki te wyróżniają się iluzjonistyczną formą malarską, stosowaną powszechnie
w ówczesnym kosmopolitycznym malarstwie europejskim, a przeniesioną do Polski przez arty-
stów dworskich. Te obrazy Aleksandrowicza odznaczają się przestrzennością uzyskaną przez
wykorzystanie malarskich walorów światłocieniowych, a co za tym idzie — iluzyjnością, po-
prawnym zastosowaniem zasad perspektywy i proporcji oraz budowy anatomicznej modela,
wreszcie wydobyciem i zróżnicowaniem faktury ubioru i akcesoriów stroju. Za reprezentacyjne
dla tej grupy należy uznać: kopię z portretu Piotra I według Karola de Moor, namalowaną
w 1781 roku oraz kopie z portretów Stanisława Lubomiskiego i Kazimierza Poniatowskiego,
a także Stanisława Augusta Poniatowskiego (w zbroi), Kazimierza Krasińskiego i Urszuli
z Zamoyskich Mniszchowej, malowane przez Aleksandrowicza w latach 1783—1786 według
Bacciarellego. Portrety te nie odbiegają wiele od przeciętnego poziomu ówczesnego peryferyjnego
malarstwa europejskiego.
Bardzo zróżnicowana jest natomiast trzecia grupa portretów, w której przewagę stanowią
441
replikach), Karola Radziwiłła (w dwóch lub więcej wersjach), Ignacego Morawskiego, Stanisława
Augusta Poniatowskiego (w mundurze generalskim), Ignacego Czyżewskiego. Są to wszystko
popiersia zwrócone w trzech czwartych w lewo, z głową lekko skręconą w prawo i wzrokiem
skierowanym na wprost. Jest to klasyczna kompozycja, charakterystyczna dla wszystkich portre-
tów wydzielonych w tej grupie. We wszystkich tych portretach postacie umieszczone są na jedno-
litym tle abstrakcyjnym, przy czym źródło światła znajduje się zawsze w górnym, lewym rogu.
Uderza w tych portretach charakterystyczny dla Aleksandrowicza dualizm formy malarskiej
zachodzący pomiędzy malowanymi realistycznie, często naturalistycznie partiami twarzy, a synte-
tycznie, często w sposób uproszczony potraktowanymi płaszczyznami ubioru i wręcz graficznie
opracowanymi ozdobami i akcesoriami stroju. Osoby portretowane odtworzone są z naturali-
styczną prawdą, z dążnością do ścisłego oddania indywidualnych rysów twarzy, przy jedno-
czesnej żywej charakterystyce psychologicznej modela. Ta trafna charakterystyka psychologiczna
osób portretowanych w połączeniu ze skromnością użytych środków malarskich, być może
zamierzoną, ale raczej wynikającą ze słabego opanowania warsztatu, prowadzi w wizerunkach
omawianej grupy do realistycznej syntezy, stanowiącej najsilniejszą stronę sztuki Aleksandro-
wicza. Koloryt tych portretów określony jest przez gamę barwną ówczesnego stroju kontuszo-
wego i wojskowego, w których przeważały najczęściej kolory granatowe i czerwone oraz różne
odcienie czerni, rzadziej — barwy zielone i żółte. Artysta ten stosował dość wytrawnie wyważone
połączenia kolorystyczne czerni z błękitem i amarantem, lub czerni z fioletem, uzupełniając
te barwy akcentami bieli, jak miało to miejsce w portretach Ignacego Morawskiego i Ignacego
Czyżewskiego, lub często monochromatyczne całości uzupełniał drobnymi akcentami barw
kontrastowych, jak czerwieni z błękitem w portrecie Karola Gomolińskiego lub też czerni z czer-
wienią w wizerunku Ignacego Czyżewskiego.
W grupie drugiej mieszczą się kopie wykonane ze znanych portretów, głównie z dzieł Baccia-
rellego. Wizerunki te wyróżniają się iluzjonistyczną formą malarską, stosowaną powszechnie
w ówczesnym kosmopolitycznym malarstwie europejskim, a przeniesioną do Polski przez arty-
stów dworskich. Te obrazy Aleksandrowicza odznaczają się przestrzennością uzyskaną przez
wykorzystanie malarskich walorów światłocieniowych, a co za tym idzie — iluzyjnością, po-
prawnym zastosowaniem zasad perspektywy i proporcji oraz budowy anatomicznej modela,
wreszcie wydobyciem i zróżnicowaniem faktury ubioru i akcesoriów stroju. Za reprezentacyjne
dla tej grupy należy uznać: kopię z portretu Piotra I według Karola de Moor, namalowaną
w 1781 roku oraz kopie z portretów Stanisława Lubomiskiego i Kazimierza Poniatowskiego,
a także Stanisława Augusta Poniatowskiego (w zbroi), Kazimierza Krasińskiego i Urszuli
z Zamoyskich Mniszchowej, malowane przez Aleksandrowicza w latach 1783—1786 według
Bacciarellego. Portrety te nie odbiegają wiele od przeciętnego poziomu ówczesnego peryferyjnego
malarstwa europejskiego.
Bardzo zróżnicowana jest natomiast trzecia grupa portretów, w której przewagę stanowią
441