Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (31.1987)

11. Dwie głowy, olej na płótnie, 1920, Muzeum Sztuki w Łodzi, MS/SN/М/48

Pozostał nam jeszcze jedyny tego rodzaju, ale bardzo istotny dokument lustrzanych doświad-
czeń na własnej osobie. Przejście z płaszczyzny w przestrzeń. Jest to słynny już dziś fotograficzny
autoportret w mundurze rosyjskiego oficera, wykonany około 1917 roku w Petersburgu. Stanowi
on rezultat dość prostego zabiegu polegającego na ustawieniu dwu dużych płyt lustrzanych pod
kątem około 72—60°, co dawało zwielokrotnienie jednej postaci do pięciu. Odpowiednia zmiana
zwężania kąta mogła dalej mnożyć odbicia. Pomysł, na który w zbliżonym czasie wpadło nie-
zależnie kilku artystów — najwcześniej w Polsce Wacław Szpakowski, a także Marcel Duchamp
i Francis Picabia — miał swoje zapomniane tradycje w katoptrycznych praktykach XVII wieku,
a także znacznie uproszczoną kontynuację we współczesnych budach jarmarcznych. Tam zresztą
chodziło głównie o olśniewanie mnogością multiplikacji i pomysłowością w ich komplikowaniu.
Tu przestrzeń uwięziona na płaszczyźnie fotograficznej odbitki — zaryzykujmy to twierdze-

512