DOI article:
Goetel-Kopffowa, Maria: Mecenat kulturalny Jana Konarskiego (1447-1525)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.24581#0199
naukę do postępowych nurtów, jakie wyłoniły się w pierwszej ćwierci
XVI wieku. Tak np. podjęta przez naszego biskupa idea pogłębienia samo-
wiedzy narodowej i ograniczenia ingerencji Stolicy Apostolskiej (której do-
bitnym wyrazem było już o parę dziesiątków lat wcześniejsze Monumen-
tum pro Reipublicae ordinatione Jana Ostroroga) znajduje swój odpowied-
nik we wzmagającym się w początkach w. XVI dążeniu do umocnienia idei
państwowości i uniezależnienia komórki narodowej od Rzymu. Propago-
wana przez niego oświata i nauka przeznaczona dla szerokich mas odbior-
ców, uprzystępnienie studiów biednej młodzieży oraz objęcie prywatnym
patronatem mieszczańskiego odłamu uczonych krakowskich szły w parze
z postępowymi prądami popularyzacji nauki i niesienia pomocy wyłania-
jącej się nowej grupie intelektualnej, pochodzenia mieszczańskiego; wresz-
cie poparcie udzielane przez Konarskiego dyscyplinom laickim, jak geo-
grafia, astronomia, filozofia moralna i historia oraz konsekwentna obrona
autonomicznej wartości poszczególnych gałęzi wiedzy — zgodne są w naj-
wyższym stopniu z obudzonym podówczas zainteresowaniem dla nauk
ścisłych i kultury antyku oraz z rewolucyjną tendencją uwolnienia nauki
spod presji teologii. Trzeba też nadmienić, że hymnologiczna twórczość
protegowanych przez Konarskiego humanistów, jak i ich edytorska dzia-
łalność, skierowana ku tematyce patrystycznej, mieściły się w ramach
nowożytnych badań i zainteresowań humanistycznych 503. Wobec po-
wyższego zestawienia nie można mieć wątpliwości, że dwór Konarskiego
był ważnym ogniwem w łańcuchu przemian dziejowych, prowadzących
w końcowym efekcie do wykształcenia się w pełni krytycznego świato-
poglądu nowożytnej epoki. Wszelkie natomiast ustępstwa biskupa na rzecz
503 Skonfrontowanie naczelnych założeń mecenatu kulturalnego Jana Konarskiego
z postępowymi dążeniami w nauce polskiej pierwszej połowy XVI wieku przepro-
wadziłam opierając się na następujących pracach: H. Barycz, Rozwój nauki w Pol-
sce epoki odrodzenia; K. Dobrowolski, Zagadnienie metodologii nauki w Polsce
epoki odrodzenia; S. Herbst, Początki historycznego widzenia rzeczywistości w na-
uce i sztuce polskiego odrodzenia; B. Olszewicz, Geografia polska w okresie od-
rodzenia; A. Birkenmajer, Uniwersytet Krakowski jako międzynarodowy ośro-
dek studiów astronomicznych na przełomie XV i XVI stulecia — zamieszczonych
w tomie II zbiorowego dzieła pt. Odrodzenie w Polsce, Warszawa 1956. Zob. ponadto
J. G a r b a c i k, Postępowy czy regresywny charakter humanizmu. Rola kleru i kurii
rzymskiej w procesie kształtowania się narodowości polskiej (Pierwsza Konferencja
Metodologiczna Historyków Polskich II, Warszawa 1953, s. 97—99). — Do zagadnienia
hymnografii humanistycznej zob. B. Nadolski, Poezja polsko-łacińska w dobie od-
rodzenia (Odrodzenie w Polsce V, Warszawa 1956, s. 188); J. Krzyżanowski,
Proza polska wieku XVI (tamże, s. 277); M. P 1 e z i a, Najstarsza poezja polsko-la-
cińska (do połowy XVI w.), Wrocław 1952, s. LXV; K. Stawecka, Humanistyczne
panegiryki ku czci św. Stanisława (Sprawozdania z Czynności Wydawniczej i Po-
siedzeń Naukowych oraz Kronika Tow. Naukowego K. U. L. VI, Lublin 1954,
s. 41—43).
194
XVI wieku. Tak np. podjęta przez naszego biskupa idea pogłębienia samo-
wiedzy narodowej i ograniczenia ingerencji Stolicy Apostolskiej (której do-
bitnym wyrazem było już o parę dziesiątków lat wcześniejsze Monumen-
tum pro Reipublicae ordinatione Jana Ostroroga) znajduje swój odpowied-
nik we wzmagającym się w początkach w. XVI dążeniu do umocnienia idei
państwowości i uniezależnienia komórki narodowej od Rzymu. Propago-
wana przez niego oświata i nauka przeznaczona dla szerokich mas odbior-
ców, uprzystępnienie studiów biednej młodzieży oraz objęcie prywatnym
patronatem mieszczańskiego odłamu uczonych krakowskich szły w parze
z postępowymi prądami popularyzacji nauki i niesienia pomocy wyłania-
jącej się nowej grupie intelektualnej, pochodzenia mieszczańskiego; wresz-
cie poparcie udzielane przez Konarskiego dyscyplinom laickim, jak geo-
grafia, astronomia, filozofia moralna i historia oraz konsekwentna obrona
autonomicznej wartości poszczególnych gałęzi wiedzy — zgodne są w naj-
wyższym stopniu z obudzonym podówczas zainteresowaniem dla nauk
ścisłych i kultury antyku oraz z rewolucyjną tendencją uwolnienia nauki
spod presji teologii. Trzeba też nadmienić, że hymnologiczna twórczość
protegowanych przez Konarskiego humanistów, jak i ich edytorska dzia-
łalność, skierowana ku tematyce patrystycznej, mieściły się w ramach
nowożytnych badań i zainteresowań humanistycznych 503. Wobec po-
wyższego zestawienia nie można mieć wątpliwości, że dwór Konarskiego
był ważnym ogniwem w łańcuchu przemian dziejowych, prowadzących
w końcowym efekcie do wykształcenia się w pełni krytycznego świato-
poglądu nowożytnej epoki. Wszelkie natomiast ustępstwa biskupa na rzecz
503 Skonfrontowanie naczelnych założeń mecenatu kulturalnego Jana Konarskiego
z postępowymi dążeniami w nauce polskiej pierwszej połowy XVI wieku przepro-
wadziłam opierając się na następujących pracach: H. Barycz, Rozwój nauki w Pol-
sce epoki odrodzenia; K. Dobrowolski, Zagadnienie metodologii nauki w Polsce
epoki odrodzenia; S. Herbst, Początki historycznego widzenia rzeczywistości w na-
uce i sztuce polskiego odrodzenia; B. Olszewicz, Geografia polska w okresie od-
rodzenia; A. Birkenmajer, Uniwersytet Krakowski jako międzynarodowy ośro-
dek studiów astronomicznych na przełomie XV i XVI stulecia — zamieszczonych
w tomie II zbiorowego dzieła pt. Odrodzenie w Polsce, Warszawa 1956. Zob. ponadto
J. G a r b a c i k, Postępowy czy regresywny charakter humanizmu. Rola kleru i kurii
rzymskiej w procesie kształtowania się narodowości polskiej (Pierwsza Konferencja
Metodologiczna Historyków Polskich II, Warszawa 1953, s. 97—99). — Do zagadnienia
hymnografii humanistycznej zob. B. Nadolski, Poezja polsko-łacińska w dobie od-
rodzenia (Odrodzenie w Polsce V, Warszawa 1956, s. 188); J. Krzyżanowski,
Proza polska wieku XVI (tamże, s. 277); M. P 1 e z i a, Najstarsza poezja polsko-la-
cińska (do połowy XVI w.), Wrocław 1952, s. LXV; K. Stawecka, Humanistyczne
panegiryki ku czci św. Stanisława (Sprawozdania z Czynności Wydawniczej i Po-
siedzeń Naukowych oraz Kronika Tow. Naukowego K. U. L. VI, Lublin 1954,
s. 41—43).
194