Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

GOTYCKIE MALARSTWO ŚCIENNE NA ŚLĄSKU

63

Bibliografia: Białłowicz (1), s. 145. — Chma-
r z y ń s ki (4), s. 470—471. — Dobrowolski (5). —
Dobrowolski (7), s. 130—135. — Dobrowol-
ski (8), s. 133. — Frey (11), s. 468. — Grund-
m a n n (12), s. 179—182. — Historia Śląska, T. I. cz. 2,
Wrocław 1961, s. 472, 473. — Historia Sztuki Polskiej,
t. I, Kraków 1962, s. 351.

Nr 2. BRZEG, woj. opolskie

Kościół p.w. św. Mikołaja

Zakrystię wzniesiono zapewne w początkach XV
wieku1 od strony południowej przy trzecim przęśle
budowli. Na ścianie południowej nad mensą zacho-
wany zespół malowideł, które zapewne wraz z wi-
trażem okna stanowiły dekorację plastyczną ołtarza.
Po bokach okna, w dwóch polach zamkniętych ostro-
łukowymi malowanymi arkadami, przedstawiono: po
lewej stronie na czarnym tle Drzewo życia z bisku-
pem odprawiającym mszę św. oraz popiersiem Boga
Ojca w górnej partii, po prawej stronie świętych
Norberta i Erazma, niżej św. Marcina odcinającego
połę płaszcza dla żebraka siedzącego w bramie miasta
i św. Katarzynę z klęczącą niewiastą — zapewne fun-
datorkę, u jej stóp tarcza herbowa 2. Pod oknem nad
mensą ołtarzową znajdowało się przedstawienie Mszy
św. Grzegorza w osobnym obramieniu. Stanowiło ono
niejako predellę całej trójdzielnej kompozycji ma-
larskiej ściany. W jej centrum znajdował się zapew-
ne witraż, uzupełniony w rozglifieniach okiennych
malowanym przedstawieniem kotary podtrzymywa-
nej przez postacie duchownego i świeckiego w części
górnej, w dolnej ozdobiony aniołami trzymającymi
świece. Nad głową fundatorki banderola z napisem.

Obraz budowano linearnie, w niektórych partiach
wykorzystano jedynie modelunek malarski dla pod-
kreślenia trójwymiarowości przedstawień. Zachowane
barwy: ochra, ugier, zieleń i błękit. Sceny umiesz-
czone na tłach neutralnych (czarne, białe lub imitu-
jące mur), tylko w przedstawieniu św. Marcina nieco
rozbudowane przestrzennie. Układy obfitych draperii
szat fałdowane są miękko. Obok tych cech tradycyj-
nych widoczne jest wprowadzanie elementów natura-
lizmu, które decydują o zmianie proporcji postaci,
typów twarzy i drobiazgowym odtwarzaniu przed-
miotów. Obecność elementów stylu kończącej się epo-
ki późnogotyckiej i nowożytnego zainteresowania
niektórymi przynajmniej formami rzeczywistości —
pozwala datować omawianą polichromię na lata pięć-
dziesiąte XV stulecia. Jest ona dziełem bardziej za-
awansowanym stylowo niż sztalugowy obraz pasyjny
pochodzący z tego samego kościoła (Muz. Nar. Poz-
nań) posiadający datę 1443. Równocześnie typ fałdo-
wania miękkiego, występowanie idealizowanych ty-
pów kobiecych (św. Katarzyna) nie pozwala przesu-
nąć określenia czasu powstania polichromii brzeskiej
na koniec trzeciej ćwierci XV stulecia.

Malowidła odkryte w 1959 roku były odsłonięte

1 Katalog zabytków sztuki w Polsce, pow. brzeski,
Warszawa 1961, s. 6.

2 Katalog zabytków... podaje, że przedstawiony
był na niej znak cechu malarzy, obecnie jest zupeł-
nie zatarty i nieczytelny.

przez W. Wagnera w 1961 roku. Przedstawienie
Mszy św. Grzegorza zdjęte ze ściany, eksponowane
jest w muzeum zamkowym.

Bibliografia: Katalog zabytków sztuki w Polsce,
t. VII, Chrzanowski T., Kornecki M,.
Zlat M., Powiat brzeski, Warszawa 1961, s. 7, il.
140—142 (cyt. dalej jako Kat. zab. sztuki, t. VII, z. 1);
P i 1 c h o w i e, Zabytki Dolnego Śląska, Wrocław
1962, s. 21 — Karłowska (16a), s. 99.

Nr 3. BRZEZINA, pow. brzeski, woj. opolskie
Kościół p.w. N. M. P.

Najstarsza wzmianka o proboszczu pochodzi z ro-
ku 13163, jednonawowy kościół wzniesiony zapewne
w XIV wieku4. Na północnej ścianie prezbiterium
i na łuku tęczowym odsłonięto fragmenty polichromii.
Od strony północnej widoczna Madonna z Dzieciąt-
kiem w mandorli płomienistej. Zachowana tylko gór-
na partia malowidła wykonanego na łuku tęczowym:
zarysy ochrą malowanych włosów, niebieskie szaty

L___j

A

nawo prezbiterium

C

N

1





1



A



8

3. Brzezina, kościół, schemat układu odsłoniętych
malowideł ściennych, stan z jesieni 1959 r.

3 N e u 1 i n g H., Schlesiens Kirchorte u. ihrc
Kirchliche Stiftungen bis zum Ausgang des Mittel-
alters, Breslau 1902, s. 34.

4 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VII, s. 32.