DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Lemper, Ernst-Heinz: Kaplica Świętego Krzyża i Święty Grób w Görlitz: przyczynek do symboliki architektury i ikonologii późnego średniowiecza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13792#0112
106
ERNST-HEINZ LEMPER
pole nieuprawione jest oznaczone jako miejsce
modlitwy Jezusa.
Jakkolwiek miedzioryt z 1719 r., który do-
tąd służył do interpretacji topografii Świętego
Grobu w Górlitz i jego usytuowania powstał
w czasach protestanckich, nie jest do pomyśle-
nia, aby znaczenia określonych miejsc Męki
Chrystusa nadane zostały później niż w śre-
dniowieczu. Na terenie Górnych Łużyc bo-
wiem, mimo czasowego wprowadzenia refor-
macji w latach 1521—1525, żywotne były wciąż
zewnętrzne formy katolickiego kultu w ko-
ściele ewangelickim, tak więc miedzioryt nie
może być dziełem alegorii barokowych. Jak
dobrze autorzy XVII i XVIII w. zdawali sobie
sprawę, że posiadają w Górlitz autentyczne
odtworzenie grobu Chrystusa wynika z licz-
nych opisów z tych czasów, jakkolwiek pew-
ne jest, że żaden z historiografów z Gorlitz
nigdy nie był w Jerozolimie. Świadczy to
o znaczeniu, jakie dla późnego gotyku miała
cała zabudowa przy Świętym Grobie w Gor-
litz. Jest to jedyny wypadek późnośrednio-
wiecznego symbolicznego krajobrazu Jerozo-
limskiego w Niemczech.
Miasto, architektura i krajobraz są nosi-
cielami szerokiego teologicznego programu,
którego pomniki istnieją do dnia dzisiejszego
tak zachowane, jak to się zdarza tylko przy
niewielu obiektach pochodzących z później-
szych czasów. Jak mogło powstać w tym cza-
sie takie jedyne w swoim rodzaju dzieło?
II. HISTORIA POWSTANIA ZESPOŁU ŚWIĘTEGO GROBU
Wskazano już, że zespół Świętego Grobu
w Górlitz nie powstał spontanicznie na miej-
scu dowolnie obranym, lecz na starym miejscu
kultu, na którym istniał już w 1325 r. krzyż,
4. Kaplica Golgoty z epitafium J. Emericha, stan
przed r. 1916.
a w 1453 r. kaplica drewniana Św. Krzyża.
Nie wiadomo, dla jakich czynności religijnych
przeznaczony był ten teren od XIV w. Pew-
ne jest, że znajdował się tu cmentarz dla
skazanych na śmierć i nieochrzczonych, jak-
kolwiek dotychczas nie odkryto tu żadnych
grobów 15.
Powstanie Świętego Grobu w Górlitz i jego
poszczególnych budowli ma specjalną historię.
Rozgrywa się ona w okresie najostrzejszych
politycznych waśni, w latach, kiedy kraje
i miasta korony czeskiej przechodziły z rąk
15 Dolman II, s. 3. Źródło: Sculteti Chronicon,
karta 206 b (1581).
do rąk, znajdując się między frontami wiel-
kich skłóconych stronnictw książęcych, kiedy
król węgierski Maciej Korwin odmówił korony
św. Wacława utrakwistycznemu uzurpatorowi
Jerzemu z Podiebradu, a papież rzucił klątwę
na „króla heretyka".
Historia założenia Świętego Grobu w Gór-
litz była od roku 1569 opisywana wielokrotnie
przez historiografów z Górlitz, najczęściej
z upiększeniami legendarnymi 16. Ze starych
zapisków i kronik należy przyjąć za istotny
fakt, że bogaty kupiec i wielokrotny burmistrz
Górlitz, Jerzy Emerich 17 w r. 1465 podjął piel-
grzymkę do Jerozolimy, skąd przywiózł ideę
stworzenia w swym rodzinnym mieście naśla-
downictwa Grobu Chrystusa. Jego wnuk Hans
Emerich polecił w roku 1578 umieścić w gór-
nej kondygnacji kaplicy Św. Krzyża pamiąt-
kowe epitafium ścienne, o formach renesanso-
wych (il. 4), które w niemieckim napisie po-
daje historię założenia Świętego Grobu oraz
zawiera dedykacyjną wzmiankę wnuka o zmar-
łym w 1507 r. dziadku. Podczas gdy tę tablicę
za radą Dalmana przeniesiono w 1917 r. do
kaplicy dolnej, zachowane zostały na stronie
zachodniej kaplicy górnej łacińskie tablice z tą
samą treścią, jaką zawierało epitafium, i rów-
nież podające rok 1578 dla fundacji Jana
Emericha 18. Treść niemieckiego napisu jest na-
stępująca:
Szlachetnemu rycerzowi Jerzemu Emeri-
chowi, który wyprawił się ze swym zarządcą
i dwoma towarzyszami do Ziemi Świętej i Je-
rozolimy, i tamże pasowany został na rycerza
w r. 1465 w dniu 11 lipca, skoro po wielu nie-
bezpieczeństwach doznanych na lądzie i na wo-
16 Porównaj literaturę wskazaną w przypisie 2.
17 Jecht II, s. 85 nn. Jecht I, Halbbd 1, s. 253 nn.
18 Napis na epitafium podaje Wallis s. 161. Znaj-
duje się on również w licznych opisach Św. Grobu
w Gorlitz od r. 1569. — Epitafium zostało po pierw-
szej wojnie światowej na zlecenie Dalmana prze-
niesione z kaplicy górnej do dolnej, gdzie umieszczo-
no je na ścianie północnej.
ERNST-HEINZ LEMPER
pole nieuprawione jest oznaczone jako miejsce
modlitwy Jezusa.
Jakkolwiek miedzioryt z 1719 r., który do-
tąd służył do interpretacji topografii Świętego
Grobu w Górlitz i jego usytuowania powstał
w czasach protestanckich, nie jest do pomyśle-
nia, aby znaczenia określonych miejsc Męki
Chrystusa nadane zostały później niż w śre-
dniowieczu. Na terenie Górnych Łużyc bo-
wiem, mimo czasowego wprowadzenia refor-
macji w latach 1521—1525, żywotne były wciąż
zewnętrzne formy katolickiego kultu w ko-
ściele ewangelickim, tak więc miedzioryt nie
może być dziełem alegorii barokowych. Jak
dobrze autorzy XVII i XVIII w. zdawali sobie
sprawę, że posiadają w Górlitz autentyczne
odtworzenie grobu Chrystusa wynika z licz-
nych opisów z tych czasów, jakkolwiek pew-
ne jest, że żaden z historiografów z Gorlitz
nigdy nie był w Jerozolimie. Świadczy to
o znaczeniu, jakie dla późnego gotyku miała
cała zabudowa przy Świętym Grobie w Gor-
litz. Jest to jedyny wypadek późnośrednio-
wiecznego symbolicznego krajobrazu Jerozo-
limskiego w Niemczech.
Miasto, architektura i krajobraz są nosi-
cielami szerokiego teologicznego programu,
którego pomniki istnieją do dnia dzisiejszego
tak zachowane, jak to się zdarza tylko przy
niewielu obiektach pochodzących z później-
szych czasów. Jak mogło powstać w tym cza-
sie takie jedyne w swoim rodzaju dzieło?
II. HISTORIA POWSTANIA ZESPOŁU ŚWIĘTEGO GROBU
Wskazano już, że zespół Świętego Grobu
w Górlitz nie powstał spontanicznie na miej-
scu dowolnie obranym, lecz na starym miejscu
kultu, na którym istniał już w 1325 r. krzyż,
4. Kaplica Golgoty z epitafium J. Emericha, stan
przed r. 1916.
a w 1453 r. kaplica drewniana Św. Krzyża.
Nie wiadomo, dla jakich czynności religijnych
przeznaczony był ten teren od XIV w. Pew-
ne jest, że znajdował się tu cmentarz dla
skazanych na śmierć i nieochrzczonych, jak-
kolwiek dotychczas nie odkryto tu żadnych
grobów 15.
Powstanie Świętego Grobu w Górlitz i jego
poszczególnych budowli ma specjalną historię.
Rozgrywa się ona w okresie najostrzejszych
politycznych waśni, w latach, kiedy kraje
i miasta korony czeskiej przechodziły z rąk
15 Dolman II, s. 3. Źródło: Sculteti Chronicon,
karta 206 b (1581).
do rąk, znajdując się między frontami wiel-
kich skłóconych stronnictw książęcych, kiedy
król węgierski Maciej Korwin odmówił korony
św. Wacława utrakwistycznemu uzurpatorowi
Jerzemu z Podiebradu, a papież rzucił klątwę
na „króla heretyka".
Historia założenia Świętego Grobu w Gór-
litz była od roku 1569 opisywana wielokrotnie
przez historiografów z Górlitz, najczęściej
z upiększeniami legendarnymi 16. Ze starych
zapisków i kronik należy przyjąć za istotny
fakt, że bogaty kupiec i wielokrotny burmistrz
Górlitz, Jerzy Emerich 17 w r. 1465 podjął piel-
grzymkę do Jerozolimy, skąd przywiózł ideę
stworzenia w swym rodzinnym mieście naśla-
downictwa Grobu Chrystusa. Jego wnuk Hans
Emerich polecił w roku 1578 umieścić w gór-
nej kondygnacji kaplicy Św. Krzyża pamiąt-
kowe epitafium ścienne, o formach renesanso-
wych (il. 4), które w niemieckim napisie po-
daje historię założenia Świętego Grobu oraz
zawiera dedykacyjną wzmiankę wnuka o zmar-
łym w 1507 r. dziadku. Podczas gdy tę tablicę
za radą Dalmana przeniesiono w 1917 r. do
kaplicy dolnej, zachowane zostały na stronie
zachodniej kaplicy górnej łacińskie tablice z tą
samą treścią, jaką zawierało epitafium, i rów-
nież podające rok 1578 dla fundacji Jana
Emericha 18. Treść niemieckiego napisu jest na-
stępująca:
Szlachetnemu rycerzowi Jerzemu Emeri-
chowi, który wyprawił się ze swym zarządcą
i dwoma towarzyszami do Ziemi Świętej i Je-
rozolimy, i tamże pasowany został na rycerza
w r. 1465 w dniu 11 lipca, skoro po wielu nie-
bezpieczeństwach doznanych na lądzie i na wo-
16 Porównaj literaturę wskazaną w przypisie 2.
17 Jecht II, s. 85 nn. Jecht I, Halbbd 1, s. 253 nn.
18 Napis na epitafium podaje Wallis s. 161. Znaj-
duje się on również w licznych opisach Św. Grobu
w Gorlitz od r. 1569. — Epitafium zostało po pierw-
szej wojnie światowej na zlecenie Dalmana prze-
niesione z kaplicy górnej do dolnej, gdzie umieszczo-
no je na ścianie północnej.