DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Lemper, Ernst-Heinz: Kaplica Świętego Krzyża i Święty Grób w Görlitz: przyczynek do symboliki architektury i ikonologii późnego średniowiecza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13792#0123
KAPLICA SW. KRZYŻA
W 1537 r., w dzień Bożego Ciała, rzeźbę zni-
szczył piorun, co uznano za Sąd Boży i odtąd
zaniechano tego zwyczaju, który jak wiele in-
nych przejęty został z czasów przedreforma-
cyjnych. Od tego czasu również uważa się za-
krystię kaplicy Adama za więzienie Chrystusa.
Tłumaczenia form ozdobnych na wschodniej
ścianie budowli pochodzą prawdopodobnie rów-
nież dopiero z czasów protestanckich. Według
barokowych interpretacji zamieszczanych w
licznych pismach i rysunkach uważano obie
nasady w kształcie blank z tralkowymi relie-
fami za symbole naczyń używanych przy na-
6. Kaplica Świętego Grobu w Górlitz, rzut
poziomy (wg Dalmana).
maszczeniu ciała Chrystusa. Trzy puste pola
nad wejściem, obramione jedynie wałkiem,
miały przedstawiać pieczęcie grobowe, a bieg-
nący po bokach drzwi załamany gzyms wał-
kowy — rygle grobu. Interesujące jest, iż
najstarszy znany drzeworyt Świętego Grobu
w Jerozolimie, znajdujący się w Peregrinatio-
nes in Sanctam Terram Bernarda von Breyden-
bacha, które1 ukazały się w Moguncji w 1486 r.,
przedstawia te ozdoby na ścianie wschodniej
w kształcie uproszczonym. Natomiast widać
wyraźnie, że nasady na dachu stanowiły para-
pety utworzone z większej ilości balasek (tabl.
LX, 2).
Na drzeworycie tym można rozpoznać je-
szcze dalszy szczegół, który znajduje się także
w Górlitz: dwa bloki kamienne w kształcie ław,
które flankują wejście do przedsionka. Lokalna
tradycja w Górlitz tłumaczy je jako ławy dla
dozorców grobu Chrystusa. Dalman wskazał
jednak na to, że pierwotnie w Jerozolimie
tworzyły one szranki przed Świętym Grobem
dla regulowania natłoku pielgrzymów oraz że
SW. GRÓB W GC-RLITZ 117
były to prawdopodobnie fragmenty szranek,
które wystawił Konstanty Monomachus przy
odnowieniu grobu Chrystusa w 1048 r. 70 Je-
szcze inny kamień, wyższy, leży w Górlitz
naprzeciw wejścia do przedsionka. Odpowiada
on płycie na wizerunku u Breydenbacha leżą-
cej przed północną ścianą Świętego Grobu.
Chodzi tu o odrzuconą przy Zmartwychwsta-
niu Chrystusa przykrywę sarkofagu, której nie
7. Kaplica Świętego Grobu w Jerozolimie, rzut
poziomy (wg Dalmana).
mogło brakować również w Górlitz. Jako dal-
szy fragment tego zamknięcia grobu pokazuje
się w przedsionku tzw. kamień anielski, na
którym siedzieć miał anioł, kiedy obwieścił
niewiastom Zmartwychwstanie. Podczas gdy
ten blok kamienny leży w Jerozolimie na osi
zachodniej apsydy, w przedsionku w Górlitz
leży on na północ od wejścia do komory gro-
bowej, wprost naprzeciw tylnej ściany czoło-
wej przedsionka. Należy mieć jednak na uwa-
dze, że obecne usytuowanie w Jerozolimie
związane jest z przebudową w 1555 r. i że
kamień anielski w Górlitz, prawdopodobnie
razem z drewnianą figurą barokowego anioła
z około 1700 r., dopiero w XVIII w. wstawio-
ny został do przedsionka. To ustalenie narzuca
interesujące pytanie, w jakim stopniu Święty
Grób w Górlitz odpowiadał oryginałowi z XV
stulecia.
70 Z obszernej literatury dotyczącej Grobu Chry-
stusa wymieniam tu tylko Dalmana III, gdzie na
s. 25 nn podane jest krótkie zestawienie różnych zni-
szczeń i przebudów.
W 1537 r., w dzień Bożego Ciała, rzeźbę zni-
szczył piorun, co uznano za Sąd Boży i odtąd
zaniechano tego zwyczaju, który jak wiele in-
nych przejęty został z czasów przedreforma-
cyjnych. Od tego czasu również uważa się za-
krystię kaplicy Adama za więzienie Chrystusa.
Tłumaczenia form ozdobnych na wschodniej
ścianie budowli pochodzą prawdopodobnie rów-
nież dopiero z czasów protestanckich. Według
barokowych interpretacji zamieszczanych w
licznych pismach i rysunkach uważano obie
nasady w kształcie blank z tralkowymi relie-
fami za symbole naczyń używanych przy na-
6. Kaplica Świętego Grobu w Górlitz, rzut
poziomy (wg Dalmana).
maszczeniu ciała Chrystusa. Trzy puste pola
nad wejściem, obramione jedynie wałkiem,
miały przedstawiać pieczęcie grobowe, a bieg-
nący po bokach drzwi załamany gzyms wał-
kowy — rygle grobu. Interesujące jest, iż
najstarszy znany drzeworyt Świętego Grobu
w Jerozolimie, znajdujący się w Peregrinatio-
nes in Sanctam Terram Bernarda von Breyden-
bacha, które1 ukazały się w Moguncji w 1486 r.,
przedstawia te ozdoby na ścianie wschodniej
w kształcie uproszczonym. Natomiast widać
wyraźnie, że nasady na dachu stanowiły para-
pety utworzone z większej ilości balasek (tabl.
LX, 2).
Na drzeworycie tym można rozpoznać je-
szcze dalszy szczegół, który znajduje się także
w Górlitz: dwa bloki kamienne w kształcie ław,
które flankują wejście do przedsionka. Lokalna
tradycja w Górlitz tłumaczy je jako ławy dla
dozorców grobu Chrystusa. Dalman wskazał
jednak na to, że pierwotnie w Jerozolimie
tworzyły one szranki przed Świętym Grobem
dla regulowania natłoku pielgrzymów oraz że
SW. GRÓB W GC-RLITZ 117
były to prawdopodobnie fragmenty szranek,
które wystawił Konstanty Monomachus przy
odnowieniu grobu Chrystusa w 1048 r. 70 Je-
szcze inny kamień, wyższy, leży w Górlitz
naprzeciw wejścia do przedsionka. Odpowiada
on płycie na wizerunku u Breydenbacha leżą-
cej przed północną ścianą Świętego Grobu.
Chodzi tu o odrzuconą przy Zmartwychwsta-
niu Chrystusa przykrywę sarkofagu, której nie
7. Kaplica Świętego Grobu w Jerozolimie, rzut
poziomy (wg Dalmana).
mogło brakować również w Górlitz. Jako dal-
szy fragment tego zamknięcia grobu pokazuje
się w przedsionku tzw. kamień anielski, na
którym siedzieć miał anioł, kiedy obwieścił
niewiastom Zmartwychwstanie. Podczas gdy
ten blok kamienny leży w Jerozolimie na osi
zachodniej apsydy, w przedsionku w Górlitz
leży on na północ od wejścia do komory gro-
bowej, wprost naprzeciw tylnej ściany czoło-
wej przedsionka. Należy mieć jednak na uwa-
dze, że obecne usytuowanie w Jerozolimie
związane jest z przebudową w 1555 r. i że
kamień anielski w Górlitz, prawdopodobnie
razem z drewnianą figurą barokowego anioła
z około 1700 r., dopiero w XVIII w. wstawio-
ny został do przedsionka. To ustalenie narzuca
interesujące pytanie, w jakim stopniu Święty
Grób w Górlitz odpowiadał oryginałowi z XV
stulecia.
70 Z obszernej literatury dotyczącej Grobu Chry-
stusa wymieniam tu tylko Dalmana III, gdzie na
s. 25 nn podane jest krótkie zestawienie różnych zni-
szczeń i przebudów.