Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

130

WOJCEECH GLUZIŃSKI

kościelnym w Utrechcie 10. I znów, nie znaj-
dując racjonalnego wytłumaczenia, musimy się
zgodzić na grę przypadku, wynik błędu lub
zgoła nieumiejętność. Czy jesteśmy jednak do
takiego stwierdzenia upoważnieni innymi da-
nymi, czy przypadkiem nie pokrywamy włas-
nej niewiedzy niekorzystną i nieusprawiedli-
wioną opinią o twórcach mebla?

Przy bliższej analizie budowy szafy pyta-
nia się mnożą. Zastanawiająca wydaje się pry-
mitywna konstrukcja polegająca na zastosowa-
niu pełnych ścian, cięższych i mniej odpornych
na zniekształcenia od stosowanych już w tym
czasie ścian o konstrukcji ramowej. Czyżby
rzemiosło stolarskie średniowiecznego Wrocła-
wia pozostawało w tyle za ogólnym postępem
techniki meblarskiej? Z wnioskiem takim po-
zostaje w sprzeczności widoczny w opracowaniu
szafy wysoki poziom techniki stolarskiej, prze-
jawiający się szczególnie w opracowaniu zróż-
nicowanych rodzajów połączeń konstrukcyj-
nych, do dzisiaj stosowanych w stolarstwie,
świadczący o wyspecjalizowanym zestawie na-
rzędzi, o bogatym wyposażeniu zatrudnionego
tu warsztatu n. Nie ulega wątpliwości, że był
to warsztat miejscowy, gdyż dochodzący do
2 ton ciężar szafy i jej pokaźne rozmiary wy-
kluczają możliwość i sens transportu tak ol-
brzymiego mebla, i to do miasta, gdzie dosyć
było stolarzy mogących podjąć się wykonania
dla kościoła drogiego sprzętu 12.

O poprawnych umiejętnościach technicz-
nych miejscowych stolarzy śląskich świadczyć
mogą również stosunkowo licznie zachowane
ołtarze szafowe z okresu od poł. XIV w. do
końca XV w. Nie są to wprawdzie konstrukcje
tak złożone, jak almaria Paszkowicza, ale spo-
tyka się w nich dość często zastosowaną kon-
strukcję ramową, w pierwszym rzędzie w bu-
dowie skrzydeł, i to nawet w dziełach wcześ-
niejszych od naszej szafy, jak np. w ołtarzu
św. Barbary z Wrocławia z r. 1447 13 lub w
głównym ołtarzu w kościele św. Elżbiety, zmon-
towanym w r. 1462 14.

Jak zobaczymy niżej, przy szczegółowym
badaniu poszczególnych detali konstrukcyjnych
i wzajemnego ich związku, ilość zagadnień do-
magających się racjonalnego wytłumaczenia
wzrośnie jeszcze bardziej, wywołując w pierw-
szej chwili wrażenie, że cały mebel powstał
w drodze jakichś nieskoordynowanych impro-
wizacji, niezwykłych wprost na tle widocznej

10 Informacje te zaczerpnął autor z uprzejmie
udostępnionych do wglądu materiałów zebranych
przez M. Rehorowskiego.

11 Stwierdzenie ekspertyzy technicznej — Reho-
r o w s k i, o.c, s. 85.

12 Napis na bocznej desce zwieńczenia określa
cenę szafy na 35 florenów.

13 Grisebach A., Grundmann G., Dic
Kunst in Schlesien, Berlin 1927, s. 230 nn.

14 Burgemeister L., Die Kunstdenkmaler
der Stadt Breslau, T. II, Breslau 1933, s. 133.

w ogólnej konstrukcji mebla planowej myśli
podporządkowania jego budowy przede wszyst-
kim założeniom fukcjonalnym. Trudno
również przypuścić, by miejscowi mistrzowie

0 tak znacznej praktyce, nieraz pochodzący
z zachodu Europy, nie znali zasad budownic-
twa meblowego i budowali szafę „na ślepo"
metodą prób i błędów.

Szafa Paszkowicza powstała i służyła do
konkretnych celów archiwalnych i jej utylitar-
na funkcja, bardzo zresztą specjalna, przejawia
się niemalże w każdym elemencie budowy.
W ogólnym wyrazie mebla elementy funkcjo-
nalne, a co za tym idzie i konstrukcyjne, prze-
ważają nad elementami czysto formalnymi, ze-
pchniętymi na funkcjonalnie obojętne partie
szafy, a mianowicie na deskowe zwieńczenie

1 bardziej w formie zróżnicowany cokół. Orna-
ment podkreśla tu zarówno horyzontalny układ
bryły, jak i konstrukcyjną rolę zwieńczenia
i cokołu, w tym wypadku tylko pozorną. Ma-
sywny, monolitowy korpus szafy ożywiają je-
dynie żelazne taśmy zawiasów i okucia otwo-
rów wentylacyjnych, odwzorowujące w pozio-
mym, pasowym układzie wewnętrzny układ
półek. Doszukać się tu można wprawdzie bar-
dzo prymitywnej kompozycji dekoracyjnej,
ale jest to pochodna rozwiązań konstrukcyjnych
i funkcjonalnych. Po otwarciu drzwi odsłania
się nam krata półek i pionowych przegród, wy-
pełniona szufladami, których uchwyty akcen-
tują rytmikę poziomo rozwijającego się ukła-
du. Wydaje się dzięki temu, że wnętrze szafy
potraktowano bardziej dekoracyjnie w porów-
naniu z zewnętrzną powierzchnią korpusu, su-
rową i pozbawioną polotu, ale wrażenie to wy-
wołane nie tyle celowym zamierzeniem arty-
stycznym, ile celowym rozwiązaniem konstruk-
cyjnym, ucieleśniającym założenia funkcjonal-
ne. Przegrody mają bowiem na celu wyznacze-
nie stałego miejsca każdej szufladzie i unie-
możliwienie przypadkowych przesunięć w rzę-
dach poziomych, co mogło mieć miejsce przy
częstym wyjmowaniu paru szuflad na raz.
Przegród pionowych nie posiadają na przykład
szafy archiwalne z Zurichu i Utrechtu, w któ-
rych szuflady wsunięte są na półki jak skrzyn-
ki jedna koło drugiej. Nie jest wykluczone też,
że przegrody wprowadzono dla uzyskania ukła-
du kraty mającego zapobiec ugięciu się półek
pod ciężarem szuflad. Pod tym kątem widze-
nia jednak zastosowane w naszej szafie roz-
wiązanie jest błędne 15.

15 Pogląd ten wyraził ustnie M. Rehorowski,
zastrzegając, że w prawidłowym rozwiązaniu układ
kraty powinien być odwrócony: deski przegród pio-
nowych winny być jednolite na całej długości, a na-
wet oparte o podłogę, jak w konstrukcji słupkowej,
zaś deski półkowe odcinkami poziomo pomiędzy nie
wsunięte. Konstrukcję słupkową, prawidłową, ma re-
gał archiwalny z Windsoru z r. 1422 (informacja
M. Rehorowskiego, będącego w posiadaniu zdję-
cia).