DOI Artikel:
Recenzje
DOI Artikel:W.S.: Marian Haisig, Rzemiosła kowalsko-ślusarskie na Śląsku do połowy XVIII w. Instytut Śląski w Opolu, Wrocław-Opole 1961, Zakład im. Ossolińskich we Wrocławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13792#0168
RECENZJE
161
w ogóle i przeciwstawia jej skąpy dorobek literacki
poświęcony podłożu społeczno-ekonomicznemu, na ja-
kim rozwinęły się rzemiosła metalowe. Pragnie więc
uzupełnić brak opracowań tego typu.
Rozdział pierwszy poświęca autor historii rozwoju
rzemiosł kowalsko-ślusarskich na Śląsku począwszy
od X wieku. W tym czasie istniało tylko kowalstwo,
które zajmowało się przeróbką surowca naturalnego
na produkcyjny i wyrobem podstawowych narzędzi
żelaznych. Z chwilą pojawienia się natomiast hut-
nictwa, kowalstwo ograniczyło się do roli głównego
producenta narzędzi i wyrobów z żelaza. Okres ten
traktuje autor jako pierwszy etap rozwojowy. Drugi
etap, zdaniem autora, to okres wydzielania się z ko-
walstwa nowej specjalności — rzemiosła ślusarskie-
go, narodzin ustroju cechowego i nowych sposobów
produkcji. Następny etap rozwojowy widzi autor
w okresie świetności miast śląskich, w ożywieniu bu-
downictwa renesansowego, w którym oba rzemiosła
znalazły większe niż dotychczas zastosowanie. Zwią-
zanie się tych rzemiosł z architekturą spowodowało
bowiem większe zróżnicowanie form wyrobów. Rów-
nolegle obserwuje autor nasilenie się specjalizacji
z równoczesnym i prawie równoznacznym wzbogace-
niem metalowych technik zarówno kształtujących, jak
i zdobniczych. Techniki te oraz narzędzia z nimi zwią-
zane omawia dość szczegółowo, wskazując także
przykłady ich zastosowania, dostarczając tym sa-
mym dużo interesującego materiału badaczowi
technik metalowych. Po raz czwarty obserwuje autor
wzmożenie postępu technicznego w omawianych rze-
miosłach w połowie XVII wieku. Postęp ten idzie
tym razem w kierunku mechanizacji urządzeń
i zwiększenia precyzji wyrobów.
Ten krótki zarys dziejów oparł autor, jak sam
zaznacza, na wielokrotnie już omawianych i wyko-
rzystywanych źródłach archiwalnych, traktując tym
samym swój pierwszy rozdział jako tło dla dalszych
rozważań bardziej szczegółowych.
Znacznie liczniejszym i mniej znanym materia-
łem źródłowym operuje autor w następnym i kilku
kolejnych rozdziałach. Przedstawiając stan liczeb-
ności rzemiosł, zorganizowanych w cechach miast
i miasteczek śląskich, posługuje się często cyframi
statystycznymi, których wymowa opatrzona dodatko-
wo komentarzem świadczy o tworzeniu się potęż-
niejszych ośrodków rzemiosł metalowych przede
wszystkim w pobliżu baz surowcowych. Omawiając
sprawy związane z środowiskami kowalskimi i ślu-
sarskimi autor wielokrotnie posługuje się wiadomo-
ściami i cyframi dotyczącymi pokrewnych rzemiosł
metalowych zarówno dla porównań, jak i z braku
możliwości zastosowania ściślejszych rozgraniczeń.
Z kolei przechodzi autor do zagadnienia koncen-
tracji rzemiosł w cechach zbiorowych. Zjawisko kon-
centracji, a następnie podziału wiąże z pokrewień-
stwem surowca, narzędzi oraz funkcji w rzemiosłach
metalowych. O ile początkowo podobieństwo surowca,
narzędzi oraz procesu produkcji stwarzały trudności
w rozgraniczeniu poszczególnych rzemiosł metalo-
wych, o tyle ze wzrostem postępu techniki i wzbo-
gaceniem form wyrobów te same podstawy stały się
kryteriami podziału.
Dalej przechodzi autor do takich zagadnień, jak
zakres i rozgraniczenie kompetencji wytwórczych,
a co za tym idzie, konkurencja i kontrola produkcji.
Po rozpatrzeniu różnych form walk konkurencyjnych,
staczanych wewnątrz organizacji cechowych, omawia
osobno zagadnienie konkurencji pozacechowej finan-
sowanej przez dwory i klasztory, która doprowadza
w końcu do rozsadzenia ustroju cechowego i zapa-
nowania wolności przemysłowej.
Sporo uwagi poświęca autor rozmieszczeniu baz
surowcowych na terenie Śląska, a więc punktów eks-
ploatacji rud metalowych. Na marginesie przytacza-
nych statystyk wydobycia omawia znane rodzaje ów-
czesnych form surowca i rozważa problem samowy-
starczalności Śląska w dziedzinie surowca metalowego.
W dalszych podrozdziałach M. Haisig rozpatruje
według podobnego schematu, jakiego użył przy roz-
ważaniach zagadnień produkcji, problem handlu,
a więc nabywania surowca oraz sprzedaży gotowych
wyrobów. Przeanalizował to i przedstawił pod tymi
samymi kątami widzenia, tj. zakresu kompetencji,
form konkurencyjnych oraz kontroli.
Do bardziej interesujących odcinków pracy M.
Haisiga należą rozważania na temat ceny. Prowadzi
je w dwóch kierunkach: bezwzględnej wartości wy-
robu oraz wartości usługi. W wywodzie swoim po-
sługuje się bogatym zbiorem przykładów obrazują-
cych kształtowanie się ceny wyrobu lub usługi w za-
leżności od kosztów surowca, nakładu czasu i wy-
siłku oraz uzdolnień twórcy. Specjalną celność i żywe
zabarwienie zyskują te rozważania dzięki dużej wie-
dzy specjalistycznej autora w dziedzinie numizmatyki,
która i w pozostałych rozdziałach odgrywa niemałą
rolę i decyduje o specyficznym charakterze podejścia
do całego tematu. Do omówionych rozdziałów dołą-
cza autor tabele z obszernym komentarzem dla lep-
szego zobrazowania zagadnienia eksportu wyrobów
metalowych.
Sprawie szkolenia rzemieślników w warunkach
ustroju cechowego oraz sytuacji materialnej, jaką ten
ustrój dla nich stworzył, poświęca autor dwa następ-
ne rozdziały — IV i V. Zagadnienia rzuca na szersze
tło historii kształtowania się śląskiego prawodawstwa
cechowego i rozważa je w oparciu o poszczególne
artykuły statutów cechu kowali, ślusarzy oraz po-
krewnych rzemiosł.
W sumie autor zamknął w pięciu rozdziałach jas-
ny obraz struktury organizacyjnej cechów, ich poli-
tyki oraz sytuacji ekonomicznej, jaką ustrój cechowy
stworzył.
Natomiast silnie wyodrębnia się od rozdziałów
tych pozostała część pracy, o formie zbliżonej do ka-
talogu dzieł sztuki. W części tej autor pragnie zilu-
strować na przykładach zachowanych realiów wiel-
kie zróżnicowanie i rozległy zakres produkcji kowal-
stwa i ślusarstwa śląskiego, ich wysoki poziom
techniczny i wysiłek twórczy rzemieślnika-artysty.
Przykłady przedstawione przez autora pochodzą
po większej części ze zbiorów Muzeum Śląskiego we
Wrocławiu, uzupełnione tylko kilkoma zabytkami ko-
walstwa architektonicznego innych miast. W opraco-
waniu tekstowym 44 obiektów reprodukowanych na
tablicach znaleźć można pełne opisy inwentaryzator-
21 — Roczniki Sztuki Śląskiej, III,
161
w ogóle i przeciwstawia jej skąpy dorobek literacki
poświęcony podłożu społeczno-ekonomicznemu, na ja-
kim rozwinęły się rzemiosła metalowe. Pragnie więc
uzupełnić brak opracowań tego typu.
Rozdział pierwszy poświęca autor historii rozwoju
rzemiosł kowalsko-ślusarskich na Śląsku począwszy
od X wieku. W tym czasie istniało tylko kowalstwo,
które zajmowało się przeróbką surowca naturalnego
na produkcyjny i wyrobem podstawowych narzędzi
żelaznych. Z chwilą pojawienia się natomiast hut-
nictwa, kowalstwo ograniczyło się do roli głównego
producenta narzędzi i wyrobów z żelaza. Okres ten
traktuje autor jako pierwszy etap rozwojowy. Drugi
etap, zdaniem autora, to okres wydzielania się z ko-
walstwa nowej specjalności — rzemiosła ślusarskie-
go, narodzin ustroju cechowego i nowych sposobów
produkcji. Następny etap rozwojowy widzi autor
w okresie świetności miast śląskich, w ożywieniu bu-
downictwa renesansowego, w którym oba rzemiosła
znalazły większe niż dotychczas zastosowanie. Zwią-
zanie się tych rzemiosł z architekturą spowodowało
bowiem większe zróżnicowanie form wyrobów. Rów-
nolegle obserwuje autor nasilenie się specjalizacji
z równoczesnym i prawie równoznacznym wzbogace-
niem metalowych technik zarówno kształtujących, jak
i zdobniczych. Techniki te oraz narzędzia z nimi zwią-
zane omawia dość szczegółowo, wskazując także
przykłady ich zastosowania, dostarczając tym sa-
mym dużo interesującego materiału badaczowi
technik metalowych. Po raz czwarty obserwuje autor
wzmożenie postępu technicznego w omawianych rze-
miosłach w połowie XVII wieku. Postęp ten idzie
tym razem w kierunku mechanizacji urządzeń
i zwiększenia precyzji wyrobów.
Ten krótki zarys dziejów oparł autor, jak sam
zaznacza, na wielokrotnie już omawianych i wyko-
rzystywanych źródłach archiwalnych, traktując tym
samym swój pierwszy rozdział jako tło dla dalszych
rozważań bardziej szczegółowych.
Znacznie liczniejszym i mniej znanym materia-
łem źródłowym operuje autor w następnym i kilku
kolejnych rozdziałach. Przedstawiając stan liczeb-
ności rzemiosł, zorganizowanych w cechach miast
i miasteczek śląskich, posługuje się często cyframi
statystycznymi, których wymowa opatrzona dodatko-
wo komentarzem świadczy o tworzeniu się potęż-
niejszych ośrodków rzemiosł metalowych przede
wszystkim w pobliżu baz surowcowych. Omawiając
sprawy związane z środowiskami kowalskimi i ślu-
sarskimi autor wielokrotnie posługuje się wiadomo-
ściami i cyframi dotyczącymi pokrewnych rzemiosł
metalowych zarówno dla porównań, jak i z braku
możliwości zastosowania ściślejszych rozgraniczeń.
Z kolei przechodzi autor do zagadnienia koncen-
tracji rzemiosł w cechach zbiorowych. Zjawisko kon-
centracji, a następnie podziału wiąże z pokrewień-
stwem surowca, narzędzi oraz funkcji w rzemiosłach
metalowych. O ile początkowo podobieństwo surowca,
narzędzi oraz procesu produkcji stwarzały trudności
w rozgraniczeniu poszczególnych rzemiosł metalo-
wych, o tyle ze wzrostem postępu techniki i wzbo-
gaceniem form wyrobów te same podstawy stały się
kryteriami podziału.
Dalej przechodzi autor do takich zagadnień, jak
zakres i rozgraniczenie kompetencji wytwórczych,
a co za tym idzie, konkurencja i kontrola produkcji.
Po rozpatrzeniu różnych form walk konkurencyjnych,
staczanych wewnątrz organizacji cechowych, omawia
osobno zagadnienie konkurencji pozacechowej finan-
sowanej przez dwory i klasztory, która doprowadza
w końcu do rozsadzenia ustroju cechowego i zapa-
nowania wolności przemysłowej.
Sporo uwagi poświęca autor rozmieszczeniu baz
surowcowych na terenie Śląska, a więc punktów eks-
ploatacji rud metalowych. Na marginesie przytacza-
nych statystyk wydobycia omawia znane rodzaje ów-
czesnych form surowca i rozważa problem samowy-
starczalności Śląska w dziedzinie surowca metalowego.
W dalszych podrozdziałach M. Haisig rozpatruje
według podobnego schematu, jakiego użył przy roz-
ważaniach zagadnień produkcji, problem handlu,
a więc nabywania surowca oraz sprzedaży gotowych
wyrobów. Przeanalizował to i przedstawił pod tymi
samymi kątami widzenia, tj. zakresu kompetencji,
form konkurencyjnych oraz kontroli.
Do bardziej interesujących odcinków pracy M.
Haisiga należą rozważania na temat ceny. Prowadzi
je w dwóch kierunkach: bezwzględnej wartości wy-
robu oraz wartości usługi. W wywodzie swoim po-
sługuje się bogatym zbiorem przykładów obrazują-
cych kształtowanie się ceny wyrobu lub usługi w za-
leżności od kosztów surowca, nakładu czasu i wy-
siłku oraz uzdolnień twórcy. Specjalną celność i żywe
zabarwienie zyskują te rozważania dzięki dużej wie-
dzy specjalistycznej autora w dziedzinie numizmatyki,
która i w pozostałych rozdziałach odgrywa niemałą
rolę i decyduje o specyficznym charakterze podejścia
do całego tematu. Do omówionych rozdziałów dołą-
cza autor tabele z obszernym komentarzem dla lep-
szego zobrazowania zagadnienia eksportu wyrobów
metalowych.
Sprawie szkolenia rzemieślników w warunkach
ustroju cechowego oraz sytuacji materialnej, jaką ten
ustrój dla nich stworzył, poświęca autor dwa następ-
ne rozdziały — IV i V. Zagadnienia rzuca na szersze
tło historii kształtowania się śląskiego prawodawstwa
cechowego i rozważa je w oparciu o poszczególne
artykuły statutów cechu kowali, ślusarzy oraz po-
krewnych rzemiosł.
W sumie autor zamknął w pięciu rozdziałach jas-
ny obraz struktury organizacyjnej cechów, ich poli-
tyki oraz sytuacji ekonomicznej, jaką ustrój cechowy
stworzył.
Natomiast silnie wyodrębnia się od rozdziałów
tych pozostała część pracy, o formie zbliżonej do ka-
talogu dzieł sztuki. W części tej autor pragnie zilu-
strować na przykładach zachowanych realiów wiel-
kie zróżnicowanie i rozległy zakres produkcji kowal-
stwa i ślusarstwa śląskiego, ich wysoki poziom
techniczny i wysiłek twórczy rzemieślnika-artysty.
Przykłady przedstawione przez autora pochodzą
po większej części ze zbiorów Muzeum Śląskiego we
Wrocławiu, uzupełnione tylko kilkoma zabytkami ko-
walstwa architektonicznego innych miast. W opraco-
waniu tekstowym 44 obiektów reprodukowanych na
tablicach znaleźć można pełne opisy inwentaryzator-
21 — Roczniki Sztuki Śląskiej, III,