Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (4.1967)

WOJCIECH GLUZIŃSKI

RENESANSOWE KAFLE PIASTOWSKIEGO ZAMKU W CHOJNOWIE

W czasie zabezpieczających badań wykopalisko-
wych na terenie zamku w Chojnowie znaleziono obok
setek skorup naczyń ceramicznych również liczne
ułamki kafli renesansowych, a co więcej — siedem-
naście całych lub prawie całych kafli. Cenne to zna-
lezisko uzupełnia obraz rzemiosła artystycznego na
Śląsku w drugiej połowie XVI w., odzwierciedla też
w pewnym stopniu bogactwo wystroju renesansowych
wnętrz piastowskiego zamku.

Nie będąc powołanym do roztrząsania zagadnień
z zakresu historii sztuki, jakie wiążą się z kaflami
chojnowskimi, ograniczam się tu jedynie, jako bez-
pośredni inspirator badań w Chojnowie 1, do publika-
cji tego wartościowego materiału źródłowego na po-
żytek historyków sztuki. Podaję przy tym informacje
dotyczące znaleziska (1), wnioski z danych wykopali-
skowych na temat losów budowli zamkowej (2) oraz
uwagi o pewnej odmianie techniki produkcji kafli (3),
stwierdzonej na materiale zabytkowym. W katalogu
kafli ująłem tylko te dane, których nie da się stwier-
dzić na fotografii; rolę opisu dekoracji spełniają le-
piej same fotografie.

1. W czerwcu 1962 r. na polecenie Architekta Po-
wiatowego założono przy wschodniej ścianie budynku
szkoły podstawowej w Chojnowie, położonego na te-
renie zamku piastowskiego, podłużne wykopy dla zba-
dania przyczyny pękania murów. W czasie prac
ziemnych natrafiono na ciekawy materiał zabytkowy,
który wzbudził zainteresowanie kierownictwa Działu
Historycznego (obecnie Historii Kultury Materialnej
Śląska) przy Muzeum Śląskim. Prace badawcze w te-
renie w okresie od 3 do 30 czerwca 1962 r. prowadził
adiunkt Działu, archeolog mgr Stanisław Siedlak,
z dotacji przyznanej przez Wojewódzkiego Konser-
watora Zabytków Archeologicznych we Wrocławiu.

W czasie badań założono wzdłuż wschodniej
ściany szkoły wykop długości 8 m i szerokości 1 m,
dochodząc do głębokości ok. 3 m, gdzie kończyły się
gruzowiskowe warstwy nasypowe. Okazało się, że
fundament budynku szkolnego spoczywa na znajdują-
cym się pod ziemią murze ceglanym grubości ok.
3,5 m, przebiegającym prostopadle do ściany szczyto-
wej budynku (w kierunku wschód — zachód), co po-
wodowało nierównomierne jej osiadanie i w rezul-
tacie pękanie murów.

1 Badania w Chojnowie, obok innych prowadzo-
nych przez Dział Historyczny w terenie, realizowały
plan pracy naukowo-badawczej Działu, wytknięty
przez autora niniejszego artykułu, a mający na celu
zebranie materiałów źródłowych dla badań nad roz-
wojem sił wytwórczych i kultury materialnej Śląska
w średniowieczu i w czasach nowożytnych. W ramach
powyższego planu przewidziano badanie metodą wy-
kopaliskową obiektów produkcyjnych, osadniczych
i obronnych; zebrany materiał ma dać podstawy do
przyszłej wystawy historycznej.

W wzmiankowanym murze podziemnym odkryto
przerwę, jakby wąskie przejście szerokości ok. 60 cm,
sięgające do podstawy muru i u góry pierwotnie za-
sklepione, jak na to wskazuje układ górnych warstw
cegieł. O ile mur łatwo zidentyfikować jako resztki
miejskiego muru obronnego, który opasywał również
teren zamku2, to funkcja owego „przejścia" jest dosyć
tajemnicza i nie będziemy jej tu roztrząsać».
Z wschodnim odcinkiem opisanego muru łączył się tu
prostopadły doń mur kamienny, przebiegający w kie-
runku północno-zachodnim ku środkowi placu zamko-
wego. Wypada przypuszczać, iż jest to fragment muru
oddzielającego ongiś teren zamkowy od miasta4.

Wnętrze „przejścia" w murze ceglanym oraz lukę
pomiędzy fundamentem szkoły i murem kamiennym
wypełniało gruzowisko złożone z ziemi, ułamków ce-
gieł, kamieni i skorup ceramicznych. Wyróżniono
w nim trzy warstwy: u góry, do głębokości ok. 1,30 m
warstwa ziemi nasypowej z kamieniami okrąglakami
i bardzo skąpymi fragmentami ceramiki (warstwa I);
na głębokości od ok. 1,30 m do ok. 2 m zalegała
warstwa właściwego gruzowiska, obfita w ułamki ce-
gieł i ceramiki (warstwa II); poniżej tego poziomu do
dna wykopu napotkano warstwę gruzu ze spale-
nizną i zmasowaniem skorup ceramicznych (warstwa
III). We wszystkich tych warstwach występował ten
sam typ polewanej ceramiki stołowej i kuchennej
oraz kafle z drugiej połowy XVI wieku. W jednym
tylko wypadku znaleziono na głębokości ok. 1,60 m
przedmiot z czasów zdecydowanie nowszych, miano-
wicie nakrywkę cynową z początku XIX w. z relie-
fowymi scenami z życia studenckiego.

Jednolitość chronologiczna zabytkowej treści
warstw gruzowiskowych przy jednoczesnej odmien-
ności ich składu — w warstwie najniższej gruz ze
spalenizną, w warstwie środkowej czysty gruz i zie-
mia — świadczą, iż mamy tu do czynienia z zasypi-
skiem, którego materiał czerpano z jednego i tego sa-
mego miejsca, lecz w różnych okresach chronologicz-
nych. Usytuowanie zasypiska na terenie zamku i zna-
leziona w wykopie zdobiona ceramika dworska oraz
kafle renesansowe wskazują dobitnie na pochodzenie
materiału gruzowiskowego z budowli zamkowej.

Zamek renesansowy, o trzech członach ustawio-
nych wzajemnie w kształt półksiężyca, powstał w la-
tach 1546—1547 za panowania księcia Fryderyka III
legnickiego5. Do naszych czasów zachowały się je-
dynie dwa człony, środkowy i północny, stąd wniosek,

2 Steinborn B., Złotoryja—Chojnów—Świe-
rzawa. Zabytki sztuki regionu, Wrocław 1950, s. 68.

3 Por. G 1 u z i ń s k i W., Wykopaliska w Chojno-
wie i renesansowe kafle piastowskiego zamku, „Ze-
szyty Legnickie", t. III, 1965, s. 154.

4 Steinborn B., Lc.

5 Steinborn B., Lc.