DOI Heft:
Materiały
DOI Artikel:Ostowska, Danuta: Zespół rzeźbiarski w Konarach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13793#0320
218
DANUTA OSTOWSKA
baroku uproszczonym schemacie ikonograficznym,
w którym występują zasadniczo jedynie trzy atry-
buty: promienie słońca, półksiężyc i wąż opasujący
kulę ziemską4. Oryginalna jest również ornamen-
tyka ramy ołtarzowej, w której powtarzają się —
obok powszechnie stosowanego wówczas suchego
akantu — motywy listowia i kwiatów polnych, a tak-
że stylizowany motyw liścia palmowego. Sama barw-
ność polichromii, zwłaszcza w splotach roślinności
i w pękach kwiatów, będąca dalekim echem sztuki
cechowej okresu renesansu i manieryzmu, jest pew-
nego rodzaju anachronizmem, mającym wiele cech
ludowości. Rzadko chyba spotykane — bo dotych-
czas mi nie znane — jest umieszczenie nadbudowy
ołtarzowej na symbolicznym sarkofagu i brak taber-
nakulum.
Drugi ołtarz — św. Jana Nepomucena —
odznacza się skromniejszą, lecz również ciekawą kom-
pozycją. Zbudowany jest na wzór wolno stojących
pomników z figurą świętego eksponowaną wprost na
tle ściany, na wysokim, bardzo dekoracyjnym cokole.
Figura Św. Jana Nepomucena, prosta i statyczna, na-
wiązuje do figury wykonanej przez Jana Brokofa
według modelu Macieja Rauchmiillera dla ozdoby
mostu Karola w Pradze. Jej surowość i powaga kon-
trastuje z ogromną barwnością i żywym kolorytem
ornamentyki cokołu.
Czas powstania dekoracji rzeźbiarskiej kaplic
Niepokalanego Poczęcia Marii i Św. Jana Nepomucena
w kościele parafialnym w Konarach, jak i osoba fun-
datora są nieznane. Rzeźby nie posiadają żadnych
sygnatur, nie zachowały się także żadne archiwalia
dotyczące kościoła. Plebania wraz z księgami koś-
cielnymi i archiwum parafialnym spłonęła w czasie
ostatniej wojny. Próbę ustalenia autorstwa i czasu
powstania rzeźb podjąć można jedynie na podstawie
analizy stylistycznej.
Poszukiwania powiązań artystycznych zespołu
rzeźbiarskiego w Konarach z określonym środowi-
skiem twórczym skierowują uwagę na Świdnicę —
najbliższe wówczas centrum produkcji rzeźbiarskiej,
i na czynny w tym czasie warsztat wybitnego rzeź-
biarza stojącego na usługach zakonu jezuitów świd-
nickich — Jana Riedla. Artysta ten, urodzony we
wsi Wesoła w powiecie kluczborskim w 1654 r., zo-
stał wykształcony, jako członek zgromadzenia jezui-
tów, na koszt zakonu w Brnie i Paryżu, a następnie
kierował od lat osiemdziesiątych wykonaniem deko-
racji rzeźbiarskiej kościoła farnego w Świdnicy, od-
danego w 1660 r. jezuitom5. Wpływ na jego sztukę
wywarł przede wszystkim pobyt w Brnie. Morawy
były w tym czasie — wcześniej nawet niż Czechy —
terenem żywej ekspansji wpływów włoskich, docie-
rających tu poprzez Bawarię i Salzburg. Wpływy te
w dużej mierze ukształtowały sztukę Riedla.
Większość rzeźb zdobiących dziś kościół świd-
nicki jest dziełem tego znakomitego rzeźbiarza i jego
warsztatu. W latach 1690—94 wraz z ośmiu pomocni-
kami wykonał Riedel swe największe dzieło —
ołtarz główny w tamtejszym kościele, wzorowany na
ołtarzu głównym w kościele uniwersyteckim w Salz-
4 Jw.
5H. Hoffmann, Die katholische Kirche zu
Schweidnitz, Schweidnitz 1930, s. 2.
burgu, w 1695—1698 roku kazalnicę — jedną z naj-
piękniejszych na Śląsku, a w latach późniejszych
boczne ołtarze i dekoracje kaplic. Riedel zorgani-
zował własny warsztat rzeźbiarski dla potrzeb za-
konu jezuitów, w którym zatrudniał wielu uczniów,
czeladników i współpracowników, rekrutujących się
z braci zakonnej i artystów świeckich. Jego współ-
pracownikami byli między innymi tak znakomici
rzeźbiarze, jak Jerzy Leonard Weber — autor Nie-
biańskiej Orkiestry z prospektu organowego, wykona-
nej w latach 1704—8, oraz wielkich figur patronów
miasta Świdnicy przy filarach w nawie głównej
z lat 1709—10 6, Jan Schatzel i Jan Sigrist — współ-
autorzy dekoracji kaplicy Matki Boskiej7, i inni.
Warsztat Riedla prosperował aż do jego śmierci
w 1736 r.8 przejawiając największą aktywność w la-
tach dziewięćdziesiątych XVII w. i w pierwszym
dziesiątku lat XVIII w. Nie ulega wątpliwości, że
oprócz prac przeznaczonych do wystroju wnętrza
kościoła klasztornego wykonywał także zamówienia
dla miasta i okolicy, tym bardziej że zakon w tym
czasie przeżywał niejednokrotnie trudności finan-
sowe 9. Zespół rzeźbiarski w Konarach mógł więc
powstać także w warsztacie Riedla, pod jego kierun-
kiem i — być może nawet — przy jego współudziale.
Konfrontacja wystroju rzeźbiarskiego kaplic Nie-
pokalanego Poczęcia Marii i Św. Jana Nepomucena
w Konarach z rzeźbami kościoła farnego w Świdnicy
wykazuje wiele bliskich analogii, zwłaszcza stylowych.
Z tych naczelną wydaje się specyficzny układ draperii
szat opadających ku dołowi miękkimi, niemal piono-
wymi pasmami i skontrastowanych z obfitą, dekora-
cyjną fałdą płaszcza przecinającą postać diagonalnie
na wysokości biodra (porównaj np. figurę św. Anny,
Elżbiety i Barbary z Konar z Alegorią Religii zwy-
ciężającej schizmę z kaplicy Św. Ignacego w Świdni-
cy). Nie we wszystkich figurach zespołu konarskiego
rysunek draperii szat jest identyczny, w figurach np.
św. Franciszka i Augustyna jest bardzo uproszczony,
lecz zasada kompozycji pozostaje zawsze taka sama.
Analogiczne są również typy postaci pojawiające
się w dziełach Riedla i jego warsztatu oraz w rzeź-
bach z Konar, ich budowa anatomiczna i proporcje.
Te ostatnie są nieco niższe w rzeźbach świdnickich,
różnica jest jednak minimalna. Nie bez znaczenia są
również dekoracyjność i — w kilku przypadkach —
uderzające podobieństwo kompozycji, jak również
miękki i delikatny modelunek. Niejakie rozbieżności
między rzeźbami świdnickimi a konarskimi wyni-
kają chyba z faktu, że zespół konarski wydaje się
nieco późniejszy niż analogiczne rzeźby warsztatu
Riedla w Świdnicy.
Nie wszystkie rzeźby z Konar znajdują bezpo-
średnie odpowiedniki w rzeźbach Riedla i jego
warsztatu. Są jednak wśród nich takie, w których
6 D. Ostowska, Jerzy Leonard Weber rzeźbiarz
śląski epoki baroku, „Roczniki Sztuki Śląskiej", t. II,
1963.
7H. Hoffmann, Die Jesuiten in Schweidnitz,
Schweidnitz 1930, s. 154.
8 Johan Riedel, [w:] Thieme-Becker,
Allgem. Lexik,on der bildender Kiinstler, t. XXVIII,
Leipzig 1934, s. 318.
9H. Hoffmann, Die katholische Kirche...,
s. 12.
DANUTA OSTOWSKA
baroku uproszczonym schemacie ikonograficznym,
w którym występują zasadniczo jedynie trzy atry-
buty: promienie słońca, półksiężyc i wąż opasujący
kulę ziemską4. Oryginalna jest również ornamen-
tyka ramy ołtarzowej, w której powtarzają się —
obok powszechnie stosowanego wówczas suchego
akantu — motywy listowia i kwiatów polnych, a tak-
że stylizowany motyw liścia palmowego. Sama barw-
ność polichromii, zwłaszcza w splotach roślinności
i w pękach kwiatów, będąca dalekim echem sztuki
cechowej okresu renesansu i manieryzmu, jest pew-
nego rodzaju anachronizmem, mającym wiele cech
ludowości. Rzadko chyba spotykane — bo dotych-
czas mi nie znane — jest umieszczenie nadbudowy
ołtarzowej na symbolicznym sarkofagu i brak taber-
nakulum.
Drugi ołtarz — św. Jana Nepomucena —
odznacza się skromniejszą, lecz również ciekawą kom-
pozycją. Zbudowany jest na wzór wolno stojących
pomników z figurą świętego eksponowaną wprost na
tle ściany, na wysokim, bardzo dekoracyjnym cokole.
Figura Św. Jana Nepomucena, prosta i statyczna, na-
wiązuje do figury wykonanej przez Jana Brokofa
według modelu Macieja Rauchmiillera dla ozdoby
mostu Karola w Pradze. Jej surowość i powaga kon-
trastuje z ogromną barwnością i żywym kolorytem
ornamentyki cokołu.
Czas powstania dekoracji rzeźbiarskiej kaplic
Niepokalanego Poczęcia Marii i Św. Jana Nepomucena
w kościele parafialnym w Konarach, jak i osoba fun-
datora są nieznane. Rzeźby nie posiadają żadnych
sygnatur, nie zachowały się także żadne archiwalia
dotyczące kościoła. Plebania wraz z księgami koś-
cielnymi i archiwum parafialnym spłonęła w czasie
ostatniej wojny. Próbę ustalenia autorstwa i czasu
powstania rzeźb podjąć można jedynie na podstawie
analizy stylistycznej.
Poszukiwania powiązań artystycznych zespołu
rzeźbiarskiego w Konarach z określonym środowi-
skiem twórczym skierowują uwagę na Świdnicę —
najbliższe wówczas centrum produkcji rzeźbiarskiej,
i na czynny w tym czasie warsztat wybitnego rzeź-
biarza stojącego na usługach zakonu jezuitów świd-
nickich — Jana Riedla. Artysta ten, urodzony we
wsi Wesoła w powiecie kluczborskim w 1654 r., zo-
stał wykształcony, jako członek zgromadzenia jezui-
tów, na koszt zakonu w Brnie i Paryżu, a następnie
kierował od lat osiemdziesiątych wykonaniem deko-
racji rzeźbiarskiej kościoła farnego w Świdnicy, od-
danego w 1660 r. jezuitom5. Wpływ na jego sztukę
wywarł przede wszystkim pobyt w Brnie. Morawy
były w tym czasie — wcześniej nawet niż Czechy —
terenem żywej ekspansji wpływów włoskich, docie-
rających tu poprzez Bawarię i Salzburg. Wpływy te
w dużej mierze ukształtowały sztukę Riedla.
Większość rzeźb zdobiących dziś kościół świd-
nicki jest dziełem tego znakomitego rzeźbiarza i jego
warsztatu. W latach 1690—94 wraz z ośmiu pomocni-
kami wykonał Riedel swe największe dzieło —
ołtarz główny w tamtejszym kościele, wzorowany na
ołtarzu głównym w kościele uniwersyteckim w Salz-
4 Jw.
5H. Hoffmann, Die katholische Kirche zu
Schweidnitz, Schweidnitz 1930, s. 2.
burgu, w 1695—1698 roku kazalnicę — jedną z naj-
piękniejszych na Śląsku, a w latach późniejszych
boczne ołtarze i dekoracje kaplic. Riedel zorgani-
zował własny warsztat rzeźbiarski dla potrzeb za-
konu jezuitów, w którym zatrudniał wielu uczniów,
czeladników i współpracowników, rekrutujących się
z braci zakonnej i artystów świeckich. Jego współ-
pracownikami byli między innymi tak znakomici
rzeźbiarze, jak Jerzy Leonard Weber — autor Nie-
biańskiej Orkiestry z prospektu organowego, wykona-
nej w latach 1704—8, oraz wielkich figur patronów
miasta Świdnicy przy filarach w nawie głównej
z lat 1709—10 6, Jan Schatzel i Jan Sigrist — współ-
autorzy dekoracji kaplicy Matki Boskiej7, i inni.
Warsztat Riedla prosperował aż do jego śmierci
w 1736 r.8 przejawiając największą aktywność w la-
tach dziewięćdziesiątych XVII w. i w pierwszym
dziesiątku lat XVIII w. Nie ulega wątpliwości, że
oprócz prac przeznaczonych do wystroju wnętrza
kościoła klasztornego wykonywał także zamówienia
dla miasta i okolicy, tym bardziej że zakon w tym
czasie przeżywał niejednokrotnie trudności finan-
sowe 9. Zespół rzeźbiarski w Konarach mógł więc
powstać także w warsztacie Riedla, pod jego kierun-
kiem i — być może nawet — przy jego współudziale.
Konfrontacja wystroju rzeźbiarskiego kaplic Nie-
pokalanego Poczęcia Marii i Św. Jana Nepomucena
w Konarach z rzeźbami kościoła farnego w Świdnicy
wykazuje wiele bliskich analogii, zwłaszcza stylowych.
Z tych naczelną wydaje się specyficzny układ draperii
szat opadających ku dołowi miękkimi, niemal piono-
wymi pasmami i skontrastowanych z obfitą, dekora-
cyjną fałdą płaszcza przecinającą postać diagonalnie
na wysokości biodra (porównaj np. figurę św. Anny,
Elżbiety i Barbary z Konar z Alegorią Religii zwy-
ciężającej schizmę z kaplicy Św. Ignacego w Świdni-
cy). Nie we wszystkich figurach zespołu konarskiego
rysunek draperii szat jest identyczny, w figurach np.
św. Franciszka i Augustyna jest bardzo uproszczony,
lecz zasada kompozycji pozostaje zawsze taka sama.
Analogiczne są również typy postaci pojawiające
się w dziełach Riedla i jego warsztatu oraz w rzeź-
bach z Konar, ich budowa anatomiczna i proporcje.
Te ostatnie są nieco niższe w rzeźbach świdnickich,
różnica jest jednak minimalna. Nie bez znaczenia są
również dekoracyjność i — w kilku przypadkach —
uderzające podobieństwo kompozycji, jak również
miękki i delikatny modelunek. Niejakie rozbieżności
między rzeźbami świdnickimi a konarskimi wyni-
kają chyba z faktu, że zespół konarski wydaje się
nieco późniejszy niż analogiczne rzeźby warsztatu
Riedla w Świdnicy.
Nie wszystkie rzeźby z Konar znajdują bezpo-
średnie odpowiedniki w rzeźbach Riedla i jego
warsztatu. Są jednak wśród nich takie, w których
6 D. Ostowska, Jerzy Leonard Weber rzeźbiarz
śląski epoki baroku, „Roczniki Sztuki Śląskiej", t. II,
1963.
7H. Hoffmann, Die Jesuiten in Schweidnitz,
Schweidnitz 1930, s. 154.
8 Johan Riedel, [w:] Thieme-Becker,
Allgem. Lexik,on der bildender Kiinstler, t. XXVIII,
Leipzig 1934, s. 318.
9H. Hoffmann, Die katholische Kirche...,
s. 12.