DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Ziomecka, Anna: Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13740#0171
Śląskie retabula szafowe w drugiej polowie XV i na początku XVI wieku
12«J
Jako przykład dzieła powstałego wyraźnie pod wpływem kon-
cepcji tryptyku kanonika Merbotha należy wymienić retabu-
lum Świętego Franciszka w kościele klasztornym w Kamentz.
Jeszcze jeden przykład oddziaływania wzorów wrocławskich
na tamtym terenie.
Mistrz Zaśnięcia Marii, 1503 r.
Lit.: P. Knoetel, Zur Geschichte der Minkener Altare in Diozesanmusemn,
„Zeitschrift des Vereins fiir Geschichte Schlesiens", LX (1926), s. 52 n.;
Buchner, s. 186; Braune, Wiesc, s. 186; Burgemeister, Grundmann, cz. I,
s. 104-105; Nowack, s. 20, nr 83; S. Dettloff, Ze studiów nad Witem Stoszem,
ołtarz św. Jana Chrzciciela w Cieszynie Wielkopolskim a rzeźba szwabska,
..Biuletyn Historii Sztuki" XIV (1952), s. 50-51,55, il. 17, 18;Ziomecka, Z za-
gadnień rzeźby śląskiej..., s. 165-167; taż sama, Ołtarz Zaśnięcia..., s. 16—
17 nlb.
138. WROCŁAW.
Kościół parafialny p. w. św. Marii Magdaleny.
Poliptyk Chrystusa Bolesnego, św. Piotra i św. Pawia, tzw.
Złotników Wrocławskich.
N
ci
N
.2
'5 «*
< a
Matka Boska
Bolesna
św. Barbara
św. Dorota
anioł
św. Eligiusz
anioł
św. Małgorzata
św. Katarzyna
Chrystus
Bolesny
anioł z trzciną
św. Maria
Magdalena
Zwiastowanie:
anioł
Św. Jan
Chrzciciel
św. Bartłomiej
św. Piotr
Chrystus Bole-
sny
, św. Paweł
św. Wawrzy-
niec
Maria z Dzie-
ciątkiem
Zwiastowanie:
Maria
św. Andrzej
Przedstawienia górnej i dolnej szafy oraz predelli rzeźbione, skrzydła malowane
obustronnie. Starsza figura Chrystusa wykonana z wapienia, drewno pozosta-
łych rzeźb lipowe, deski skrzydeł sosnowe; zaprawa kredowo-klejowa, częś-
ciowo na płótnie, tempera; złoto płatkowe, srebro płatkowe lascrowane;
otwory relikwiarzy w obramieniu ażurowego, ołowiowego ornamentu; wzory
ram i napisy awersów wydobyte w zaprawie. Wymiary skrzydła środkowego
198 x 78,5 (bez ram), skrzydło boczne 201 x 56, skrzydło górnej szafy 195 x 57
i 195x78.
Z dawnego napisu fundacyjnego zachowany jedynie fragment końcowy;
na rewersie skrzydła środkowego dolnej szafy; „ano fuerut senices Jones
bischdorj et Jakobus konczel / ąuorum omnium deus sit merces eorum". Na
awersach wersety modlitw, odnoszących się do przedstawionych świętych.
Z pierwotnej nastawy zachowane: fragmenty figury Chrystusa, boczne po-
stacie obu apostołów, figura Św. Eligiusza z dwoma aniołami, oraz skrzydła
górnej kondygnacji i dwa boczne skrzydła dolnej, skrzydło prawe środkowe
pozbawione malowidła awersu i ram; przetarcia warstw malarskich i uzupeł-
nienia polichromii rzeźb; drobne ubytki na powierzchniach obrazów. Odno-
wiony w 1603 r., w latach 1904—1905 odnowiany i rekonstruowany przez
malarza Backera we Wrocławiu, figury zostały wówczas bardzo odświeżone
i przemalowane.
Według istniejącego pierwotnie napisu nastawa została ufundowana w 1473 r.
przez mistrzów złotniczych, przy współudziale czeladnika Mikołaja Schreyera,
w okresie gdy starszymi cechu byli Jan Bischdorf i Jakub Konczel, tj. od
Wielkanocy 1472 r. do Wielkanocy 1473 r., i przeznaczona do kaplicy cechu
przy kościele św. Marii Magdaleny. Fundacja musiała odnosić się jedynie
do obudowy i figur górnej szafy oraz predelli, gdyż szafa dolna mieściła star-
szą, być może jeszcze z końca XIV wieku pochodzącą, kamienną figurę Chry-
stusa Bolesnego oraz dwie drewniane figury św. Piotra i św. Pawła z początku
XV wieku. Do 1890 r. nastawa pozostawała na swym pierwotnym miejscu,
jedynie predellę zastąpiono renesansową skrzynią, a popiersia ustawiono
w górnej szafie. Po przekazaniu do KGM zrekonsttuowano predellę nastawy
a po dokładnej renowacji została umieszczona na wystawie. Rozebrana na
części w czasie działań wojennych częściowo uległa zniszczeniu (figura Chry-
stusa, środkowe skrzydła dolnej szafy); ocalałe relikty rozproszone, w różnych
zbiorach murcalnych: MNW — figura św. Eligiusza i skrzydła górnej szafy
(nr inw. śr. 74), MNP - figury obu apostołów (nr dep. 303, 304), MNWr -
popiersia predelli, trzy skrzydła szafy dolnej oraz dwa aniołki (nr inw. XI— 114
157, 133a-d, 217a-c).
Na wysoki poziom malowideł zwrócił uwagę Schultz, mylnie
jednak odczytał datę napisu — 1476, którą za nim powtórzyli
Semrau i Otte. Hintze, interpretując zwrot napisu fundacyjnego
„omatum est", zwrócił uwagę na włączenie doń starszych
figur dolnej szafy; Semrau dokładniej określił okresy stylowe
rzeźb. Uznając za najstarszą figurę Chrystusa łączył ją jeszcze
z pierwotną fundacją z 1398 r. i wskazał na jej pokrewieństwo
z kamiennymi grupami Pieta, apostołów zaś uznał na nieco
późniejsze dzieła wrocławskich pracowni. Rzeźby ostatniej fa-
zy, z 1473 r., uznał za związane z pracownią Poliptyku Zwia-
stowania, natomiast w malowidłach widział wpływy norymber-
skie z kręgu Pleydenwurffa. Jego poglądy w dużej mierze po-
dzielili późniejsi badacze (Buchwald). Mayer uważał, że w na-
stawie tej po raz pierwszy przejawił się konsekwentnie „łama-
ny" styl; Wiese związał malowidła z szerokim kręgiem pra-
cowni Mistrza Lat 1460—1470, rzeźbę natomiast łączył z dom-
niemaną pracownią Mikołaja Smeda. Zarysowany przez niego
krąg oscylował pomiędzy wcześniejszą grupą tryptyku ze Świn
i figur z Legnicy, a pracami bliskimi pracowni Poliptyku Zwia-
stowania (Maria z pentaptyku ze Ścinawy). Niezwykła forma
samej nastawy nie była akcentowana. Karl Schultz uważał
dolną szafę za kompozycję, jeszcze z pierwszej połowy wieku,
jedną z wczesnych realizacji „wielkofigurowego korpusu"
z trójosobową grupą prezentacyjną. Autorka, obok przytoczo-
nych przez Wiesego figur Marii z Dzieciątkiem, św. Barbary
i św. Katarzyny, wskazywała na podobieństwo łączące plasty-
kę predelli i górnej szafy z figurami św. Barbary z Opawicy
i św. Mikołaja i Jana Chrzciciela z Pępic, uważając, że prace
rzeźbiarskie tego retabulum, mimo pewnych zbieżności z pra-
cownią Poliptyku Zwiastowania, jak i tzw. pracownią Miko-
łaja Smeda (Obórki, Legnica, Świny) zachowują pewną samo-
dzielność, wyodrębniającą ich twórcę, pracującego w tym wy-
f)adku dla malarskiej pracowni Mistrza Lat 1460—1470.
Pracownia Mistrza Lat 1460—1470, 1473 r.
Lit.: H. Luchs, Bildende KBnstler in Schlesien, „Zeitschrift des Vercins fiir
Geschichte und Altertum Schlesiens", V (1863), s. 8; A. Schultz, Zur Ge-
schichte der Breslauer Goldschmiede, tamże, s. 342 — 343; Schultz I, s. 292;
Schultz II, s. 118-119; Munzenberger, Beisselt. 1, s. 203-204; Lutsch
I, t. I, s. 198- 199; E. Hintze, B'cslauer Geldschmiede, Breslau 1906, s. 11-14;
Semrau, Der Altar..., s. 71-82; H. Otte, Handbuck der kirchlichen Kunst-
archdologic, Lcipzig 1885, s. 752; Mayer, s. 16-17; Wiese, Schlesische
Plastik..., s. 42, 50, 81, 84, il. XXXVI, 2; XLIX, 2; A. Schellenberg. Das
Schlesische Museum Jiir Kunstgewerbe und Altertiimer, ..Schlesische Monats-
17 — Roczniki Sztuki Śląskiej, X.
12«J
Jako przykład dzieła powstałego wyraźnie pod wpływem kon-
cepcji tryptyku kanonika Merbotha należy wymienić retabu-
lum Świętego Franciszka w kościele klasztornym w Kamentz.
Jeszcze jeden przykład oddziaływania wzorów wrocławskich
na tamtym terenie.
Mistrz Zaśnięcia Marii, 1503 r.
Lit.: P. Knoetel, Zur Geschichte der Minkener Altare in Diozesanmusemn,
„Zeitschrift des Vereins fiir Geschichte Schlesiens", LX (1926), s. 52 n.;
Buchner, s. 186; Braune, Wiesc, s. 186; Burgemeister, Grundmann, cz. I,
s. 104-105; Nowack, s. 20, nr 83; S. Dettloff, Ze studiów nad Witem Stoszem,
ołtarz św. Jana Chrzciciela w Cieszynie Wielkopolskim a rzeźba szwabska,
..Biuletyn Historii Sztuki" XIV (1952), s. 50-51,55, il. 17, 18;Ziomecka, Z za-
gadnień rzeźby śląskiej..., s. 165-167; taż sama, Ołtarz Zaśnięcia..., s. 16—
17 nlb.
138. WROCŁAW.
Kościół parafialny p. w. św. Marii Magdaleny.
Poliptyk Chrystusa Bolesnego, św. Piotra i św. Pawia, tzw.
Złotników Wrocławskich.
N
ci
N
.2
'5 «*
< a
Matka Boska
Bolesna
św. Barbara
św. Dorota
anioł
św. Eligiusz
anioł
św. Małgorzata
św. Katarzyna
Chrystus
Bolesny
anioł z trzciną
św. Maria
Magdalena
Zwiastowanie:
anioł
Św. Jan
Chrzciciel
św. Bartłomiej
św. Piotr
Chrystus Bole-
sny
, św. Paweł
św. Wawrzy-
niec
Maria z Dzie-
ciątkiem
Zwiastowanie:
Maria
św. Andrzej
Przedstawienia górnej i dolnej szafy oraz predelli rzeźbione, skrzydła malowane
obustronnie. Starsza figura Chrystusa wykonana z wapienia, drewno pozosta-
łych rzeźb lipowe, deski skrzydeł sosnowe; zaprawa kredowo-klejowa, częś-
ciowo na płótnie, tempera; złoto płatkowe, srebro płatkowe lascrowane;
otwory relikwiarzy w obramieniu ażurowego, ołowiowego ornamentu; wzory
ram i napisy awersów wydobyte w zaprawie. Wymiary skrzydła środkowego
198 x 78,5 (bez ram), skrzydło boczne 201 x 56, skrzydło górnej szafy 195 x 57
i 195x78.
Z dawnego napisu fundacyjnego zachowany jedynie fragment końcowy;
na rewersie skrzydła środkowego dolnej szafy; „ano fuerut senices Jones
bischdorj et Jakobus konczel / ąuorum omnium deus sit merces eorum". Na
awersach wersety modlitw, odnoszących się do przedstawionych świętych.
Z pierwotnej nastawy zachowane: fragmenty figury Chrystusa, boczne po-
stacie obu apostołów, figura Św. Eligiusza z dwoma aniołami, oraz skrzydła
górnej kondygnacji i dwa boczne skrzydła dolnej, skrzydło prawe środkowe
pozbawione malowidła awersu i ram; przetarcia warstw malarskich i uzupeł-
nienia polichromii rzeźb; drobne ubytki na powierzchniach obrazów. Odno-
wiony w 1603 r., w latach 1904—1905 odnowiany i rekonstruowany przez
malarza Backera we Wrocławiu, figury zostały wówczas bardzo odświeżone
i przemalowane.
Według istniejącego pierwotnie napisu nastawa została ufundowana w 1473 r.
przez mistrzów złotniczych, przy współudziale czeladnika Mikołaja Schreyera,
w okresie gdy starszymi cechu byli Jan Bischdorf i Jakub Konczel, tj. od
Wielkanocy 1472 r. do Wielkanocy 1473 r., i przeznaczona do kaplicy cechu
przy kościele św. Marii Magdaleny. Fundacja musiała odnosić się jedynie
do obudowy i figur górnej szafy oraz predelli, gdyż szafa dolna mieściła star-
szą, być może jeszcze z końca XIV wieku pochodzącą, kamienną figurę Chry-
stusa Bolesnego oraz dwie drewniane figury św. Piotra i św. Pawła z początku
XV wieku. Do 1890 r. nastawa pozostawała na swym pierwotnym miejscu,
jedynie predellę zastąpiono renesansową skrzynią, a popiersia ustawiono
w górnej szafie. Po przekazaniu do KGM zrekonsttuowano predellę nastawy
a po dokładnej renowacji została umieszczona na wystawie. Rozebrana na
części w czasie działań wojennych częściowo uległa zniszczeniu (figura Chry-
stusa, środkowe skrzydła dolnej szafy); ocalałe relikty rozproszone, w różnych
zbiorach murcalnych: MNW — figura św. Eligiusza i skrzydła górnej szafy
(nr inw. śr. 74), MNP - figury obu apostołów (nr dep. 303, 304), MNWr -
popiersia predelli, trzy skrzydła szafy dolnej oraz dwa aniołki (nr inw. XI— 114
157, 133a-d, 217a-c).
Na wysoki poziom malowideł zwrócił uwagę Schultz, mylnie
jednak odczytał datę napisu — 1476, którą za nim powtórzyli
Semrau i Otte. Hintze, interpretując zwrot napisu fundacyjnego
„omatum est", zwrócił uwagę na włączenie doń starszych
figur dolnej szafy; Semrau dokładniej określił okresy stylowe
rzeźb. Uznając za najstarszą figurę Chrystusa łączył ją jeszcze
z pierwotną fundacją z 1398 r. i wskazał na jej pokrewieństwo
z kamiennymi grupami Pieta, apostołów zaś uznał na nieco
późniejsze dzieła wrocławskich pracowni. Rzeźby ostatniej fa-
zy, z 1473 r., uznał za związane z pracownią Poliptyku Zwia-
stowania, natomiast w malowidłach widział wpływy norymber-
skie z kręgu Pleydenwurffa. Jego poglądy w dużej mierze po-
dzielili późniejsi badacze (Buchwald). Mayer uważał, że w na-
stawie tej po raz pierwszy przejawił się konsekwentnie „łama-
ny" styl; Wiese związał malowidła z szerokim kręgiem pra-
cowni Mistrza Lat 1460—1470, rzeźbę natomiast łączył z dom-
niemaną pracownią Mikołaja Smeda. Zarysowany przez niego
krąg oscylował pomiędzy wcześniejszą grupą tryptyku ze Świn
i figur z Legnicy, a pracami bliskimi pracowni Poliptyku Zwia-
stowania (Maria z pentaptyku ze Ścinawy). Niezwykła forma
samej nastawy nie była akcentowana. Karl Schultz uważał
dolną szafę za kompozycję, jeszcze z pierwszej połowy wieku,
jedną z wczesnych realizacji „wielkofigurowego korpusu"
z trójosobową grupą prezentacyjną. Autorka, obok przytoczo-
nych przez Wiesego figur Marii z Dzieciątkiem, św. Barbary
i św. Katarzyny, wskazywała na podobieństwo łączące plasty-
kę predelli i górnej szafy z figurami św. Barbary z Opawicy
i św. Mikołaja i Jana Chrzciciela z Pępic, uważając, że prace
rzeźbiarskie tego retabulum, mimo pewnych zbieżności z pra-
cownią Poliptyku Zwiastowania, jak i tzw. pracownią Miko-
łaja Smeda (Obórki, Legnica, Świny) zachowują pewną samo-
dzielność, wyodrębniającą ich twórcę, pracującego w tym wy-
f)adku dla malarskiej pracowni Mistrza Lat 1460—1470.
Pracownia Mistrza Lat 1460—1470, 1473 r.
Lit.: H. Luchs, Bildende KBnstler in Schlesien, „Zeitschrift des Vercins fiir
Geschichte und Altertum Schlesiens", V (1863), s. 8; A. Schultz, Zur Ge-
schichte der Breslauer Goldschmiede, tamże, s. 342 — 343; Schultz I, s. 292;
Schultz II, s. 118-119; Munzenberger, Beisselt. 1, s. 203-204; Lutsch
I, t. I, s. 198- 199; E. Hintze, B'cslauer Geldschmiede, Breslau 1906, s. 11-14;
Semrau, Der Altar..., s. 71-82; H. Otte, Handbuck der kirchlichen Kunst-
archdologic, Lcipzig 1885, s. 752; Mayer, s. 16-17; Wiese, Schlesische
Plastik..., s. 42, 50, 81, 84, il. XXXVI, 2; XLIX, 2; A. Schellenberg. Das
Schlesische Museum Jiir Kunstgewerbe und Altertiimer, ..Schlesische Monats-
17 — Roczniki Sztuki Śląskiej, X.