Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (10.1976)

ELŻBIETA ZAKRZEWSKA (Wrocław)

POMNIK NAGROBNY HENRYKA GOTFRYDA VON SPAETGENA

WE WROCŁAWIU

Interpretacja treści

Pomnik nagrobny barona Henryka Gotfryda von
Spaetgena, znajdujący się w kościele Św. Doroty
we Wrocławiu, wzniesiony w latach 1752—1753
przez Józefa Mangolda, posiada w literaturze krót-
kie tylko wzmianki, które zajmowały się jego formal-
ną i historyczną stroną, a pomijały interpretację
treści. Jeśli się nimi zajmowano, to tylko głównymi
alegoriami (interpretując je niejednokrotnie błędnie),
nie uwzględniając dopełniających je symboli. Nie
pokuszono się również o odczytanie ogólnej idei
pomnika. Pragnąc uzupełnić tę lukę, chcę zanali-
zować problemy ikonograficzne zabytku, by określić
jak się ma ta realizacja programu w stosunku do
wzmianki z testamentu zmarłego, a przede wszys-
tkim do umowy, jaką podpisały fundatorki pomni-
ka z jego twórcą1.

11 czerwca 1750 roku zmarł Henryk Gotfryd von
Spaetgen pozostawiając testament napisany 14 lipca
1734 roku a opublikowany cztery miesiące po śmier-
ci, tj. 11 października. W testamencie tym2 wyraża
on wolę, by zostać pochowanym w kościele św. Do-
roty wraz z swoją rodziną. Jego pierwsza żona, Klara
Katarzyna von Sohleren (zm. 17 września 1702 r.),
została pochowana wraz z czterema córkami w Kap-
licy Zmarłych, położonej w południowo-zachodniej
części tegoż kościoła. W testamencie wspomina się
również o samym nagrobku, który miał być „znacz-
nym epitafium z marmuru z najgodniejszą inskryp-
cją". Wolę zmarłego zrealizowały jego cztery dzie-

1 Panu Doc. Dr. Mieczysławowi Zlatowi dziękuję serdecz-
nie za pomoc i cenne uwagi przy pisaniu pracy.

2 Publikuje go Ch. Reisch, Geschichte des Klosters und
Kirche Sankte Dorothea in Breslau, Breslau 1908, s. 193.

dziczące córki3. 24 lutego 1752 roku podpisano umo-
wę, dotyczącą wzniesienia nagrobka, pomiędzy nimi
a projektodawcą i wykonawcą pomnika Józefem
Mangoldem — mieszczaninem i rzeźbiarzem z Wro-
cławia. Umowę drukuje w cal ści Ch. Reisch4.
Określała ona (w dziewięciu punktach) termin wy-
konania nagrobka, mianowicie w rok od momentu
podpisania umowy, oraz wymiary: 20 łokci wyso-
kości i 8 łokci szerokości u podstawy 5. A oto inne
jej postanowienia: realizację dzieła miało poprze-
dzić wykonanie drewnianego modelu; trzy herby,
posągi Mądrości Ludzkiej i Boskiej oraz popiersie
zmarłego i pod nim umieszczona czaszka miały być
wyrzeźbione w alabastrze z Narostu; skały w coko-
le, obelisk, który miał naśladować salzburski mar-
mur — z bardzkiego piaskowca; tablica inskrypcyj-
na z krakowskiego marmuru; obudowa architekto-
niczna oraz ornamenty zalecano wykonać w stiucco
lustro, a resztę rzeźb — z marmuru z Przeworna.
Wskazówka dotycząca popiersia zmarłego zalecała
wykonanie go wedle dobrego portretu (nach einem
gutten Portrait), zaś dwie postacie alegoryczne oraz
obelisk z urną miały być wzorowane na istniejących
już rysunkach lub dziełach (nach der Zeichnung,

3Józefina hrabina von Matuschka, Karolina baronowa
von Francken-Sierstorpff, Henrietta hrabina von Karwath,
Jadwiga baronowa Francken-Sierstorpff; były to córki z dru-
giego małżeństwa Spaetgena z Anną Barbarą de OexIe.

4Ch. Reisch, Das Grabmal des Baron Spaettgen in der
Sankte Dorotenkirche zu Breslau, „Ostdeutsches Kunstgewer-
be Blatt", nr 1 (1887), s. 9.

5 L. Burgemeister, G. Grundmann, Die Kunstdenk-
mdler der Stadt Breslau, t. III, Breslau 1934, s. 116, podają
wymiary nagrobka: 12,0 m i 4,60 m. Przyjmując, że łokieć
pruski miał 669,9 mm, wymiary te powinny wynosić: wyso-
kość ok. 13,40 m, a szerokość ok. 5,36 m.