DOI article:
Recenzje i omówienia
DOI article:Kutzner, Marian: Odpowiedź na recenzję
DOI article:Ferencowicz, Jolanta: Omówienie pracy Alicji Karłowskiej-Kamzoweij: Fundacje artystyczne księcia Ludwika I brzeskiego, Wrocław 1970
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13740#0272
202
Recenzje i omówienia
nawców mógłbym również dołączyć obszerny spis mistrzów
świeckich, pracujących na rusztowaniach stojących przy koś-
ciołach cysterskich, Nie byłoby to zupełnie nowym odkryciem,
bowiem fakty te są znane od blisko 70 lat i ja sam wymieniam
je w przypisach 47, 91 i 92 (na s. 95 i 98). Dla mnie jednak głów-
nym argumentem przemawiającym za „zlaicyzowaniem" śląs-
kich warsztatów budowlanych, pracujących w naszych klaszto-
rach, była forma architektoniczna tych dzieł. Recenzent nie pod-
ważył mego przypuszczenia, iż wiele przykładów opracowania
detalu architektonicznego śląskich zabytków sugeruje obecność
świeckich wykonawców. Z całą pewnością brakuje nam tutaj
również form, które „powinny były" przejść z macierzystych
cenobii saskich lub turyńskich, o czym byli tak bardzo przeko-
nani dotychczasowi badacze.
Zupełnie zawieszone w próżni jest stwierdzenie Recen-
zenta, iż „wkład cystersów w rozwój miejscowego budownict-
wa zdaje się być w dzisiejszym stanie badań bardziej oczywisty
aniżeli kiedykolwiek". Plan katedry wrocławskiej jest faktycz-
nie cysterski, lecz podjęcie jego i wykonanie nie było z całą
pewnością zasługą śląskich mnichów. Można się spierać rów-
nież czy palatium legnickie wykonywali zakonnicy, czy też jest
ono dziełem książęcego architekta Jakuba. Czy o zależności
Tymowej od „warsztatu lubiąskiego" może świadczyć tylko
to niekształtne sklepienie sześciodzielne, które mogło być tak
samo kopią zupełnie innego wzoru, wówczas bardzo rozpowsze-
chnionego w Europie centralnej? Cieszy mnie fakt, iż Recen-
zent wycofał się ze swej dawnej tezy o decydującym wpływie
cysterskiej architektury sasko-turyńskiej na budownictwo śląs-
kie9 . Zarzucając mi, iż kokieteryjnie odsuwam z kręgu zainte-
resowań frankońskie wzory zakonne, występujące w szeregu
budowlach Śląska, ale nie wiążące się bezpośrednio ze znanymi
miejscowymi lub macierzystymi warsztatami cysterskimi, pod-
trzymuje tym samym moją tezę. Jest bowiem fantazją łączenie
tych dzieł z nie rozpoznanym warsztatem krzeszowskim. Wia-
domo przy tym, iż większość tych śląskich zabytków, które
swą formą dokumentują obecność wpływów burgundzko-cys-
terskich (przeszłych do nas za pośrednictwem frankońskich
waisztatów zakonnych z Maulbronn i Ebrach), wykazuje rów-
nocześnie ślady przepływów tych wzorów przez „filtry" nie
zakonnej architektury terenu Czech lub Turyngii. Budowle te
są też w większości dziełami fundacji biskupów (na terenie
ziemi nyskiej), książąt i miejscowego rycerstwa, Są one więc —
podobnie jak katedra wrocławska i kościół farny w Ziębicach —
przykładami poświadczającymi wiełokierunkowość orientacji
sztuki śląskiej w XIII wieku, w której znajdujemy również
ślady recepcji wzorów cysterskich. Jak jednak widzimy — nie
zawsze musiały one przejść na nasz teren za pośrednictwem
miejscowych zakonników.
To stwierdzenie oraz przykład związku kościołów miejs-
kich XIV wieku z Lubiążem są dla mnie dowodami, z jak
trudnym problemem badawczym musiałem się borykać opra-
cowując swój temat. Wówczas uważałem — i nadal tak sądzę —
iż daleki jestem od pełnego jego rozwiązania. Dlatego z radoś-
cią przyjąłbym nauki Recenzenta, gdyby dotyczyły meritum mej
pracy.
9 Z. Świechowski, Architektura na Śląsku do polowy XIII wieku,
Warszawa 1955, passim, szczególnie s. 33 — 34.
JOLANTA FERENCOWICZ (Wrocław)
Omówienie pracy Alicji Karłowskiej - Kamzowej: Fundacje artystyczne
księcia Ludwika I brzeskiego, Wrocław 1970.
Rozprawa habilitacyjna doc. dr Alicji Karłowskiej-
-Kamzcwej stanowi cenny wkład do badań nad sztuką Śląska1.
Autorka podjęła próbę opracowania mecenatu księcia Ludwi-
ka w możliwie najszerszym rozumieniu tematu. Nie ograni-
czając się bowiem do rozwiązania problemów związanych
z osobą fundatora i do określenia treści ideowej poszczegól-
nych dzieł — Autorka znaczną część swej pracy poświęciła
wpływom i oddziaływaniom omawianych fundacji, zarówno na
sztukę śląską następnych stuleci, jak i na kształtowanie się świado-
mości narodowej mieszkańców tego regionu. Dzięki ujęciu
tematu w różnych jego aspektach, ukazując fundację Ludwika I
także w tradycji historiograficznej, udało się Autorce dać rów-
nież jasny obraz wpływu kultu śląskich piastowskich bohate-
rów: świętej Jadwigi i księcia Henryka II, zarówno na rozwój
pewnych wątków i motywów ikonograficznych w sztuce Śląska,
jak i wskazać na aspekt polityczny tego zagadnienia.
Zasadnicza część pracy, rozdział zatytułowany „Fundacje
artystyczne księcia Ludwika I" i rozdział następny (trzeci),
poświęcony tradycjom piastowskim na Śląsku u schyłku śred-
niowiecza, poprzedzone są w rozdziale pierwszym biografią
księcia Ludwika. Zamieszczenie stosunkowo obszernej biografii
osoby fundatora było konieczne ze względu na ścisły związek
działalności politycznej, a także dynastycznej, z tematem i rodza-
jem fundacji artystycznych księcia. Poszczególne fundacje księ-
cia Ludwika I Autorka omawia w porządku chronologicznym,
wyodrębniając dwa okresy, to jest okres lubiński (1349—1359)
i okres brzeski (1359-1398).
W pierwszym okresie najważniejszym dziełem powstałym
z inicjatywy księcia Ludwika I jest Legenda obrazowa o świę-
tej Jadwidze, której to słusznie Autorka poświęciła najwięcej
miejsca. Do bogatej literatury przedmiotu Autorka dorzuca
nowe spostrzeżenia, zarówno odnośnie do układu treści i ilu-
stracji, jak i wnioski wynikające z analizy formy artystycznej
przedstawień. I tak słuszne wydaje się być stwierdzenie, że
Mistrz Legendy Obrazowej musiał przez jakiś czas pracować
w warsztacie Mistrza Ołtarza Wyszobrodzkiego.Podobnie prze-
konujące, w świetle wywodów Autorki, jest przypisanie twórcy
Legendy Obrazowej obrazu Trójca Święta ze Świerzawy (1353 —
1360), który przypuszczalnie pochodzi także ze zbiorów księcia
Ludwika2.
Ważnym przyczynkiem do badań nad gotycką rzeźbą ar-
chitektoniczną na Śląsku jest przeprowadzona przez Autorkę
analiza tematu i formy tympanonu lubińskiego w portalu
kaplicy zamkowej, z której wynika, że treść przedstawienia
1 A. Karłowska-Kamzowa, Fundacje artystyczne księcia Ludwika
I brzeskiego. Studia nad rozwojem świadomości historycznej na Śląsku XIV—
XVIII w., Opole 1970, 192 s„ 71 il., XIX tabl.
2 Por. A. Karłowska-Kamzowa, Dyptyk księcia Ludwika legnicko-
-brzeskiego. Ze studiów nad początkami malarstwa tablicowego na Śląsku,
„Roczniki Sztuki Śląskiej", VII (1970), s. 143-146.
Recenzje i omówienia
nawców mógłbym również dołączyć obszerny spis mistrzów
świeckich, pracujących na rusztowaniach stojących przy koś-
ciołach cysterskich, Nie byłoby to zupełnie nowym odkryciem,
bowiem fakty te są znane od blisko 70 lat i ja sam wymieniam
je w przypisach 47, 91 i 92 (na s. 95 i 98). Dla mnie jednak głów-
nym argumentem przemawiającym za „zlaicyzowaniem" śląs-
kich warsztatów budowlanych, pracujących w naszych klaszto-
rach, była forma architektoniczna tych dzieł. Recenzent nie pod-
ważył mego przypuszczenia, iż wiele przykładów opracowania
detalu architektonicznego śląskich zabytków sugeruje obecność
świeckich wykonawców. Z całą pewnością brakuje nam tutaj
również form, które „powinny były" przejść z macierzystych
cenobii saskich lub turyńskich, o czym byli tak bardzo przeko-
nani dotychczasowi badacze.
Zupełnie zawieszone w próżni jest stwierdzenie Recen-
zenta, iż „wkład cystersów w rozwój miejscowego budownict-
wa zdaje się być w dzisiejszym stanie badań bardziej oczywisty
aniżeli kiedykolwiek". Plan katedry wrocławskiej jest faktycz-
nie cysterski, lecz podjęcie jego i wykonanie nie było z całą
pewnością zasługą śląskich mnichów. Można się spierać rów-
nież czy palatium legnickie wykonywali zakonnicy, czy też jest
ono dziełem książęcego architekta Jakuba. Czy o zależności
Tymowej od „warsztatu lubiąskiego" może świadczyć tylko
to niekształtne sklepienie sześciodzielne, które mogło być tak
samo kopią zupełnie innego wzoru, wówczas bardzo rozpowsze-
chnionego w Europie centralnej? Cieszy mnie fakt, iż Recen-
zent wycofał się ze swej dawnej tezy o decydującym wpływie
cysterskiej architektury sasko-turyńskiej na budownictwo śląs-
kie9 . Zarzucając mi, iż kokieteryjnie odsuwam z kręgu zainte-
resowań frankońskie wzory zakonne, występujące w szeregu
budowlach Śląska, ale nie wiążące się bezpośrednio ze znanymi
miejscowymi lub macierzystymi warsztatami cysterskimi, pod-
trzymuje tym samym moją tezę. Jest bowiem fantazją łączenie
tych dzieł z nie rozpoznanym warsztatem krzeszowskim. Wia-
domo przy tym, iż większość tych śląskich zabytków, które
swą formą dokumentują obecność wpływów burgundzko-cys-
terskich (przeszłych do nas za pośrednictwem frankońskich
waisztatów zakonnych z Maulbronn i Ebrach), wykazuje rów-
nocześnie ślady przepływów tych wzorów przez „filtry" nie
zakonnej architektury terenu Czech lub Turyngii. Budowle te
są też w większości dziełami fundacji biskupów (na terenie
ziemi nyskiej), książąt i miejscowego rycerstwa, Są one więc —
podobnie jak katedra wrocławska i kościół farny w Ziębicach —
przykładami poświadczającymi wiełokierunkowość orientacji
sztuki śląskiej w XIII wieku, w której znajdujemy również
ślady recepcji wzorów cysterskich. Jak jednak widzimy — nie
zawsze musiały one przejść na nasz teren za pośrednictwem
miejscowych zakonników.
To stwierdzenie oraz przykład związku kościołów miejs-
kich XIV wieku z Lubiążem są dla mnie dowodami, z jak
trudnym problemem badawczym musiałem się borykać opra-
cowując swój temat. Wówczas uważałem — i nadal tak sądzę —
iż daleki jestem od pełnego jego rozwiązania. Dlatego z radoś-
cią przyjąłbym nauki Recenzenta, gdyby dotyczyły meritum mej
pracy.
9 Z. Świechowski, Architektura na Śląsku do polowy XIII wieku,
Warszawa 1955, passim, szczególnie s. 33 — 34.
JOLANTA FERENCOWICZ (Wrocław)
Omówienie pracy Alicji Karłowskiej - Kamzowej: Fundacje artystyczne
księcia Ludwika I brzeskiego, Wrocław 1970.
Rozprawa habilitacyjna doc. dr Alicji Karłowskiej-
-Kamzcwej stanowi cenny wkład do badań nad sztuką Śląska1.
Autorka podjęła próbę opracowania mecenatu księcia Ludwi-
ka w możliwie najszerszym rozumieniu tematu. Nie ograni-
czając się bowiem do rozwiązania problemów związanych
z osobą fundatora i do określenia treści ideowej poszczegól-
nych dzieł — Autorka znaczną część swej pracy poświęciła
wpływom i oddziaływaniom omawianych fundacji, zarówno na
sztukę śląską następnych stuleci, jak i na kształtowanie się świado-
mości narodowej mieszkańców tego regionu. Dzięki ujęciu
tematu w różnych jego aspektach, ukazując fundację Ludwika I
także w tradycji historiograficznej, udało się Autorce dać rów-
nież jasny obraz wpływu kultu śląskich piastowskich bohate-
rów: świętej Jadwigi i księcia Henryka II, zarówno na rozwój
pewnych wątków i motywów ikonograficznych w sztuce Śląska,
jak i wskazać na aspekt polityczny tego zagadnienia.
Zasadnicza część pracy, rozdział zatytułowany „Fundacje
artystyczne księcia Ludwika I" i rozdział następny (trzeci),
poświęcony tradycjom piastowskim na Śląsku u schyłku śred-
niowiecza, poprzedzone są w rozdziale pierwszym biografią
księcia Ludwika. Zamieszczenie stosunkowo obszernej biografii
osoby fundatora było konieczne ze względu na ścisły związek
działalności politycznej, a także dynastycznej, z tematem i rodza-
jem fundacji artystycznych księcia. Poszczególne fundacje księ-
cia Ludwika I Autorka omawia w porządku chronologicznym,
wyodrębniając dwa okresy, to jest okres lubiński (1349—1359)
i okres brzeski (1359-1398).
W pierwszym okresie najważniejszym dziełem powstałym
z inicjatywy księcia Ludwika I jest Legenda obrazowa o świę-
tej Jadwidze, której to słusznie Autorka poświęciła najwięcej
miejsca. Do bogatej literatury przedmiotu Autorka dorzuca
nowe spostrzeżenia, zarówno odnośnie do układu treści i ilu-
stracji, jak i wnioski wynikające z analizy formy artystycznej
przedstawień. I tak słuszne wydaje się być stwierdzenie, że
Mistrz Legendy Obrazowej musiał przez jakiś czas pracować
w warsztacie Mistrza Ołtarza Wyszobrodzkiego.Podobnie prze-
konujące, w świetle wywodów Autorki, jest przypisanie twórcy
Legendy Obrazowej obrazu Trójca Święta ze Świerzawy (1353 —
1360), który przypuszczalnie pochodzi także ze zbiorów księcia
Ludwika2.
Ważnym przyczynkiem do badań nad gotycką rzeźbą ar-
chitektoniczną na Śląsku jest przeprowadzona przez Autorkę
analiza tematu i formy tympanonu lubińskiego w portalu
kaplicy zamkowej, z której wynika, że treść przedstawienia
1 A. Karłowska-Kamzowa, Fundacje artystyczne księcia Ludwika
I brzeskiego. Studia nad rozwojem świadomości historycznej na Śląsku XIV—
XVIII w., Opole 1970, 192 s„ 71 il., XIX tabl.
2 Por. A. Karłowska-Kamzowa, Dyptyk księcia Ludwika legnicko-
-brzeskiego. Ze studiów nad początkami malarstwa tablicowego na Śląsku,
„Roczniki Sztuki Śląskiej", VII (1970), s. 143-146.