DOI Artikel:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Ferencowicz, Jolanta: Omówienie pracy Alicji Karłowskiej-Kamzoweij: Fundacje artystyczne księcia Ludwika I brzeskiego, Wrocław 1970
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13740#0273
Recenzje i omówienia
203
związana jest z trzema częściami mszy świętej; interpretacja
ta oparta jest na trójstrefowej kompozycji płaskorzeźb oraz na
zestawieniu wyobrażeń fundatorów z przedstawieniami Vir Do-
lorum i Trójcy Świętej. W świetle analizy formalnej przeko-
nywające jest także stwierdzenie Autorki, że twórca tympa-
nonu lubińskiego wzorował się na ilustracjach Legendy Obra-
zowej o świętej Jadwidze.
Natomiast nie dosyć jasno prezentuje się ta część roz-
działu, potraktowana zresztą szkicowo, w której Autorka
podejmuje próbę rekonstrukcji usytuowania poszczególnych bu-
dynków w obrębie rezydencji księcia Ludwika w Lubinie,
różni się ona nieco od rekonstrukcji B. G. Steinborna3. Wy-
daje się jednak, że bez przeprowadzenia na terenie dawnego,
zamku lubińskiego prac wykopaliskowo-badawczych wszelkie
próby rekonstrukcji tego założenia będą dyskusyjne i niepre-
cyzyjne.
W drugiej części rozdziału, poświęconej okresowi brzes-
kiemu, omawiając dalsze obiekty związane z działalnością
fundacyjną księcia Ludwika I — zamek, kaplicę i kościół
św. Jadwigi w Brzegu — Autorka między innymi zajmuje się
tarczami heraldycznymi i posągiem świętej Jadwigi, umiesz-
czonymi na elewacji kościoła. Sugestia, że cztery brzeskie re-
liefy odnoszą się do Ludwika 1 i trzech najbliższych mu osób —
syna Henryka oraz bratanków Ruprechta i Wacława — zdaje
się być w świetle wywodów w pełni uzasadniona. Natomiast
szkoda, że tylko pobieżnie została omówiona kamienna rzeźba
świętej Jadwigi, która choćby tylko jako pierwowzór tzw. brzes-
kiego typu ikonograficznego tej świętej zasługuje na więcej
uwagi. Szkoda też, że Autorce nie udało się, korzystając z usta-
wionych w 1969 roku rusztowań, wykonać zdjęć figury z bliska
i w kilku ujęciach 4.
W ostatnim fragmencie rozdziału poświęconego brzeskiej
działalności Ludwika I raz jeszcze Autorka podkreśla poli-
tyczny charakter artystycznego mecenatu księcia. Wskazując
na przykład finansowego udziału Ludwika I w budowie miej-
skiego kościoła farnego p. w. św. Mikołaja w Brzegu, Autorka
zwraca uwagę, że działalność fundacyjna Ludwika brzeskiego
nie ograniczała się do uświetniania samego dworu książęcego,
względy dynastyczne górowały bowiem nad innymi, a więc
i fara brzeska była dla księcia przede wszystkim okazałą budo-
wlą stolicy książąt piastowskich.
'- B. G. Steinborn, Lubin, Wrocław 1969, s. 59-68.
■* Wysokie, pod samym dachem, umieszczenie figury uniemożliwia
wykonanie dokładnych fotografii bez ustawienia specjalnych rusztowań.
W dalszej części rozprawy Alicja Kamzowa omawia wpły-
wy fundacji księcia Ludwika, jak i idei w nich zawartych na
rozwój sztuki śląskiej w wiekach następnych. Autorka pod-
kreśla, że fundacje te oddziałały na kształtowanie się świado-
mości historycznej mieszkańców Śląska, zwraca uwagę, że
u schyłku średniowiecza mieszczaństwo było inspiratorem dzieł
poświęconych kultowi świętej Jadwigi. Omawiając w jednym
z podrozdziałów tej części pracy rozprzestrzenianie się kultu
Bitwy Legnickiej w okresie od końca XIV do początków
XVI wieku 5, Autorka trafnie przesuwa datowanie kościoła
w Legnickim Polu z przełomu XIV i XV wieku na drugą po-
łowę wieku XIII, motywując swój wniosek archaiczną formą
(pozbawionej gotyckiego systemu konstrukcyjnego) budowli.
Przytoczone przez Autorkę argumenty można uzupełnić jeszcze
tym, że także plan kościoła oraz proporcje rzutu prezbiterium
i nawy są typowe dla jednonawowych świątyń, powstałych
w drugiej połowie XIII wieku na Śląsku 6.
Na zakończenie pracy Autorka daje ogólny zarys wpływu
tradycji piastowskich i kultu świętej Jadwigi na kształtowanie
się tradycji historycznej, wyobrażeniowej i dewocyjnej na Śląsku
i w Rzeczypospolitej. Autorka zwraca uwagę i objaśnia motywy
ponownego ożywienia kultu świętej Jadwigi w okresie kontr-
reformacji. Podaje także liczne przykłady popularności tema-
tu Bitwy Legnickiej zarówno w malarstwie jak i literaturze.
Zestawione przez Alicję Kamzową fakty świadczące o szcze-
gólnej roli, jaką pełniła tradycja Bitwy Legnickiej w historii
kultury Śląska można uzupełnić przypomnieniem sporu po-
między benedyktami a gminą protestancką w Legnickim Polu
o pozyskanie starego kościoła, obie strony bowiem zabiegały
o prawo powoływania się na szczytne tradycje historyczne.
Jak wielką uwagę przywiązywano do miejsca pamiętnej bitwy
świadczy fakt, że przegrywając wspomniany spór benedyktyni
nie zrezygnowali z wykorzystania miejsca i idei Bitwy Legnic-
kiej dla celów prowadzonej akcji kontrreformacyjnej i wznieśli
w Legnickim polu' obok starego kościoła nową świątynię
z klasztorem. Do dowodów aktualności Bitwy Legnickiej
w okresie kontrreformacji trzeba także dodać treściowy pro-
gram polichromii zdobiącej wnętrze kościoła benedyktynów
w Legnickim Polu 1.
5 Szczegółowo problemem tym zajmuje się A. Kamzowa w artykule:
Zagadnienia aktualizacji śląskich wyobrażeń bitwy legnickiej, „Studia Źródło-
znawcze", XVII (1972), s. 91-119.
6 J. Kozakiewicz, Jednonawowe kościoły romańskie na Dolnym Śląsku,
„Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej", nr 16, t. 2, s. 33 — 63.
7 Por. J. Wrabec. Kościół pobeneclyktj ński w Legnickim Polu, „Biu-
letyn Historii Sztuki", XXXIII (1971), s. 356.
203
związana jest z trzema częściami mszy świętej; interpretacja
ta oparta jest na trójstrefowej kompozycji płaskorzeźb oraz na
zestawieniu wyobrażeń fundatorów z przedstawieniami Vir Do-
lorum i Trójcy Świętej. W świetle analizy formalnej przeko-
nywające jest także stwierdzenie Autorki, że twórca tympa-
nonu lubińskiego wzorował się na ilustracjach Legendy Obra-
zowej o świętej Jadwidze.
Natomiast nie dosyć jasno prezentuje się ta część roz-
działu, potraktowana zresztą szkicowo, w której Autorka
podejmuje próbę rekonstrukcji usytuowania poszczególnych bu-
dynków w obrębie rezydencji księcia Ludwika w Lubinie,
różni się ona nieco od rekonstrukcji B. G. Steinborna3. Wy-
daje się jednak, że bez przeprowadzenia na terenie dawnego,
zamku lubińskiego prac wykopaliskowo-badawczych wszelkie
próby rekonstrukcji tego założenia będą dyskusyjne i niepre-
cyzyjne.
W drugiej części rozdziału, poświęconej okresowi brzes-
kiemu, omawiając dalsze obiekty związane z działalnością
fundacyjną księcia Ludwika I — zamek, kaplicę i kościół
św. Jadwigi w Brzegu — Autorka między innymi zajmuje się
tarczami heraldycznymi i posągiem świętej Jadwigi, umiesz-
czonymi na elewacji kościoła. Sugestia, że cztery brzeskie re-
liefy odnoszą się do Ludwika 1 i trzech najbliższych mu osób —
syna Henryka oraz bratanków Ruprechta i Wacława — zdaje
się być w świetle wywodów w pełni uzasadniona. Natomiast
szkoda, że tylko pobieżnie została omówiona kamienna rzeźba
świętej Jadwigi, która choćby tylko jako pierwowzór tzw. brzes-
kiego typu ikonograficznego tej świętej zasługuje na więcej
uwagi. Szkoda też, że Autorce nie udało się, korzystając z usta-
wionych w 1969 roku rusztowań, wykonać zdjęć figury z bliska
i w kilku ujęciach 4.
W ostatnim fragmencie rozdziału poświęconego brzeskiej
działalności Ludwika I raz jeszcze Autorka podkreśla poli-
tyczny charakter artystycznego mecenatu księcia. Wskazując
na przykład finansowego udziału Ludwika I w budowie miej-
skiego kościoła farnego p. w. św. Mikołaja w Brzegu, Autorka
zwraca uwagę, że działalność fundacyjna Ludwika brzeskiego
nie ograniczała się do uświetniania samego dworu książęcego,
względy dynastyczne górowały bowiem nad innymi, a więc
i fara brzeska była dla księcia przede wszystkim okazałą budo-
wlą stolicy książąt piastowskich.
'- B. G. Steinborn, Lubin, Wrocław 1969, s. 59-68.
■* Wysokie, pod samym dachem, umieszczenie figury uniemożliwia
wykonanie dokładnych fotografii bez ustawienia specjalnych rusztowań.
W dalszej części rozprawy Alicja Kamzowa omawia wpły-
wy fundacji księcia Ludwika, jak i idei w nich zawartych na
rozwój sztuki śląskiej w wiekach następnych. Autorka pod-
kreśla, że fundacje te oddziałały na kształtowanie się świado-
mości historycznej mieszkańców Śląska, zwraca uwagę, że
u schyłku średniowiecza mieszczaństwo było inspiratorem dzieł
poświęconych kultowi świętej Jadwigi. Omawiając w jednym
z podrozdziałów tej części pracy rozprzestrzenianie się kultu
Bitwy Legnickiej w okresie od końca XIV do początków
XVI wieku 5, Autorka trafnie przesuwa datowanie kościoła
w Legnickim Polu z przełomu XIV i XV wieku na drugą po-
łowę wieku XIII, motywując swój wniosek archaiczną formą
(pozbawionej gotyckiego systemu konstrukcyjnego) budowli.
Przytoczone przez Autorkę argumenty można uzupełnić jeszcze
tym, że także plan kościoła oraz proporcje rzutu prezbiterium
i nawy są typowe dla jednonawowych świątyń, powstałych
w drugiej połowie XIII wieku na Śląsku 6.
Na zakończenie pracy Autorka daje ogólny zarys wpływu
tradycji piastowskich i kultu świętej Jadwigi na kształtowanie
się tradycji historycznej, wyobrażeniowej i dewocyjnej na Śląsku
i w Rzeczypospolitej. Autorka zwraca uwagę i objaśnia motywy
ponownego ożywienia kultu świętej Jadwigi w okresie kontr-
reformacji. Podaje także liczne przykłady popularności tema-
tu Bitwy Legnickiej zarówno w malarstwie jak i literaturze.
Zestawione przez Alicję Kamzową fakty świadczące o szcze-
gólnej roli, jaką pełniła tradycja Bitwy Legnickiej w historii
kultury Śląska można uzupełnić przypomnieniem sporu po-
między benedyktami a gminą protestancką w Legnickim Polu
o pozyskanie starego kościoła, obie strony bowiem zabiegały
o prawo powoływania się na szczytne tradycje historyczne.
Jak wielką uwagę przywiązywano do miejsca pamiętnej bitwy
świadczy fakt, że przegrywając wspomniany spór benedyktyni
nie zrezygnowali z wykorzystania miejsca i idei Bitwy Legnic-
kiej dla celów prowadzonej akcji kontrreformacyjnej i wznieśli
w Legnickim polu' obok starego kościoła nową świątynię
z klasztorem. Do dowodów aktualności Bitwy Legnickiej
w okresie kontrreformacji trzeba także dodać treściowy pro-
gram polichromii zdobiącej wnętrze kościoła benedyktynów
w Legnickim Polu 1.
5 Szczegółowo problemem tym zajmuje się A. Kamzowa w artykule:
Zagadnienia aktualizacji śląskich wyobrażeń bitwy legnickiej, „Studia Źródło-
znawcze", XVII (1972), s. 91-119.
6 J. Kozakiewicz, Jednonawowe kościoły romańskie na Dolnym Śląsku,
„Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej", nr 16, t. 2, s. 33 — 63.
7 Por. J. Wrabec. Kościół pobeneclyktj ński w Legnickim Polu, „Biu-
letyn Historii Sztuki", XXXIII (1971), s. 356.