DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Zakrzewska, Elżbieta: Pomnik nagrobny Henryka Gotfryda von Spaetgena we Wrocławiu: interpretacja treści
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13740#0243
Pomnik nagrobny Henryka Gotfryda von Spaetgena we Wrocławiu
183
św. Elżbiety we Wrocławiu, wykonany według pro-
jektu J. B. Fischera von Erlach w 1722 roku (rzeź-
bę Caritas wykonał S. Pardinsky). Ten pomnik ma
również, jak w nagrobku Spaetgena, piramidę bę-
dącą głównym akcentem dzieła, na której tle znaj-
duje się popiersie zmarłego, a w podstawie — skały.
Na Śląsku, w Krzeszowie, uczeń Brokofa Antoni
Dorazil stworzył w grudniu 1738 roku nagrobek
z obeliskiem w mauzoleum Piastów świdnickich39.
Pomnik nagrobny Spaetgena jest jedyną pracą
nagrobną w twórczości Mangolda. Reisch podkreśla
unikalność tego rodzaju nagrobka na terenie Śląska 40.
Już w drugiej połowie XVIII wieku doceniano pow-
szechnie jego wartość artystyczną. Świadczy o tym
sąd Zimmermana w jego przewodniku z 1794 r.
Beschreibung der Stadt Breslau im Herzogthum Schle-
sien*1: „niedaleko drzwi wznosi się pomnik barona
39 Omawia to dzieło H. Dziurla, Krzeszów, Wrocław
1964, s. 44-45.
40 Reisch, Grabmal..., s. 9.
41 Zimmerman, Beitrage zur Beschreibung von Schle-
sien, t. XI, Brieg 1794, s. 155.
Spaetgena z motywem piramidy, dzieło najlepszego
gustu". Opinię tę powtarzają omal dosłownie inni
autorzy przewodników, np. 50 lat później Karl
Christoph Nencke 42.
Te pochlebne sądy zrozumiałe wobec wyjątko-
wego zharmonizowania artystycznej formy pomnika
nagrobnego z jego treściową koncepcją. Jest on po-
mysłem ambitnie realizującym głęboko pojmowane
symbole i alegorie, o sporym ładunku filozoficz-
nym i o dużej rozmaitości znaczeniowej. Nawiązuje
do głośnych wzorców i motywów europejskiej iko-
nografii nagrobkowej, rozwijając je w sposób indy-
widualny.
Wyjaśnienie koncepcji ikonograficznej nagrobka
Spaetgena uzależnionej od testamentu zmarłego
i umowy podpisanej z rzeźbiarzem jest — rzecz
jasna — dopiero punktem wyjścia dla przyszłych
rozważań nad artystyczną wartością dzieła Mangolda.
42 K. Ch. Nencke, Breslau, ein Wegweiser fiir Fremde
und Einheimische, Breslau 1808, s. 108.
DAS GRABMAL HEINRICH GOTTFRIEDS VON SPAETGEN IN WROCŁAW.
EINE INTERPRETATION DES 1DEENGEHALTS.
Zusammenfassung
Das Grabmal des Barons Heinrich Gottfried von Spaet-
gen, das sich in der Dorotheenkirche zu Wrocław befindet,
ist ein Werk von Joseph Mangold, das 1752—1753 errichtet
wurde. Die Form dieses hervorragenden Werkes der schle-
sischen Rokoko-Skulptur verwirklicht voll und ganz den
Vertrag, den der Bildhauer mit den vier Tochtern (die die Er-
ben des Verstorbenen waren, abgeschlossen hatte) und der
Arbeitszeit, AusmaBe, Materiał, wie auch die Hauptelemente
von Komposition und die Ideen des Grabmals bestimmte.
Die Autorin fuhrte eine Gehaltsanalyse des Grabmals
durch und gelangte zu folgenden SchluBfolgerungen: In der
Komposition des Grabmals fallen folgende Merkmale auf:
Spharenaufhaufung, Vertikalismus und mehrere Darstellungs-
plane; alle diese Merkmale sind fiir das Programm wesen-
tlich. Dieser Komposition sind auch untergeordnet: Allego-
rien, Symbole, Darstellungen und der Inhalt der Inskription,
die in drei Bedeutungsgruppen eingeteilt sind. Die erste illu-
striert das Leben des Verstorbenen (die Wappen, die Inskrip-
tionstafel, die Biiste des Verstorbenen). Die zweite betont die
Verganglichkeit des Lebens (Skelett mit Stundenglas, Toten-
kopf, Putto mit Totenkopf und erloschener Fackel). Die drit-
te hebt Verdienste und Werte des Verstorbenen hervor, die
sogar nach seinem Tode unausloschbar sind (die Allegorien
der menschlichen und gottlichen Weisheit und des Ruhmes;
die Symbole der Ewigkeit: Chronos, die ihren Schwanz fres-
sende Schlange, Pyramide, die Feuerurne). Den Hauptakzent
in der Komposition und im Gehalt des Grabmals b'ldet die
Pyramide mit der Biiste des Verstorbenen, die die Allegorien
in gegensatzliche gliedert: diejenigen, die die Ewigkeit sym-
bolisieren, und solche, die den Verstorbenen glorifizieren.
Das Werk von Mangold kniipft an bekannte Muster und
Motive der europaischen Grabmalikonographie an, hauptsach-
lich an das Pyramideninotiv, das jedoch auf individuelle Art
enwickelt wird.
iibersetzt von M. Adamski
183
św. Elżbiety we Wrocławiu, wykonany według pro-
jektu J. B. Fischera von Erlach w 1722 roku (rzeź-
bę Caritas wykonał S. Pardinsky). Ten pomnik ma
również, jak w nagrobku Spaetgena, piramidę bę-
dącą głównym akcentem dzieła, na której tle znaj-
duje się popiersie zmarłego, a w podstawie — skały.
Na Śląsku, w Krzeszowie, uczeń Brokofa Antoni
Dorazil stworzył w grudniu 1738 roku nagrobek
z obeliskiem w mauzoleum Piastów świdnickich39.
Pomnik nagrobny Spaetgena jest jedyną pracą
nagrobną w twórczości Mangolda. Reisch podkreśla
unikalność tego rodzaju nagrobka na terenie Śląska 40.
Już w drugiej połowie XVIII wieku doceniano pow-
szechnie jego wartość artystyczną. Świadczy o tym
sąd Zimmermana w jego przewodniku z 1794 r.
Beschreibung der Stadt Breslau im Herzogthum Schle-
sien*1: „niedaleko drzwi wznosi się pomnik barona
39 Omawia to dzieło H. Dziurla, Krzeszów, Wrocław
1964, s. 44-45.
40 Reisch, Grabmal..., s. 9.
41 Zimmerman, Beitrage zur Beschreibung von Schle-
sien, t. XI, Brieg 1794, s. 155.
Spaetgena z motywem piramidy, dzieło najlepszego
gustu". Opinię tę powtarzają omal dosłownie inni
autorzy przewodników, np. 50 lat później Karl
Christoph Nencke 42.
Te pochlebne sądy zrozumiałe wobec wyjątko-
wego zharmonizowania artystycznej formy pomnika
nagrobnego z jego treściową koncepcją. Jest on po-
mysłem ambitnie realizującym głęboko pojmowane
symbole i alegorie, o sporym ładunku filozoficz-
nym i o dużej rozmaitości znaczeniowej. Nawiązuje
do głośnych wzorców i motywów europejskiej iko-
nografii nagrobkowej, rozwijając je w sposób indy-
widualny.
Wyjaśnienie koncepcji ikonograficznej nagrobka
Spaetgena uzależnionej od testamentu zmarłego
i umowy podpisanej z rzeźbiarzem jest — rzecz
jasna — dopiero punktem wyjścia dla przyszłych
rozważań nad artystyczną wartością dzieła Mangolda.
42 K. Ch. Nencke, Breslau, ein Wegweiser fiir Fremde
und Einheimische, Breslau 1808, s. 108.
DAS GRABMAL HEINRICH GOTTFRIEDS VON SPAETGEN IN WROCŁAW.
EINE INTERPRETATION DES 1DEENGEHALTS.
Zusammenfassung
Das Grabmal des Barons Heinrich Gottfried von Spaet-
gen, das sich in der Dorotheenkirche zu Wrocław befindet,
ist ein Werk von Joseph Mangold, das 1752—1753 errichtet
wurde. Die Form dieses hervorragenden Werkes der schle-
sischen Rokoko-Skulptur verwirklicht voll und ganz den
Vertrag, den der Bildhauer mit den vier Tochtern (die die Er-
ben des Verstorbenen waren, abgeschlossen hatte) und der
Arbeitszeit, AusmaBe, Materiał, wie auch die Hauptelemente
von Komposition und die Ideen des Grabmals bestimmte.
Die Autorin fuhrte eine Gehaltsanalyse des Grabmals
durch und gelangte zu folgenden SchluBfolgerungen: In der
Komposition des Grabmals fallen folgende Merkmale auf:
Spharenaufhaufung, Vertikalismus und mehrere Darstellungs-
plane; alle diese Merkmale sind fiir das Programm wesen-
tlich. Dieser Komposition sind auch untergeordnet: Allego-
rien, Symbole, Darstellungen und der Inhalt der Inskription,
die in drei Bedeutungsgruppen eingeteilt sind. Die erste illu-
striert das Leben des Verstorbenen (die Wappen, die Inskrip-
tionstafel, die Biiste des Verstorbenen). Die zweite betont die
Verganglichkeit des Lebens (Skelett mit Stundenglas, Toten-
kopf, Putto mit Totenkopf und erloschener Fackel). Die drit-
te hebt Verdienste und Werte des Verstorbenen hervor, die
sogar nach seinem Tode unausloschbar sind (die Allegorien
der menschlichen und gottlichen Weisheit und des Ruhmes;
die Symbole der Ewigkeit: Chronos, die ihren Schwanz fres-
sende Schlange, Pyramide, die Feuerurne). Den Hauptakzent
in der Komposition und im Gehalt des Grabmals b'ldet die
Pyramide mit der Biiste des Verstorbenen, die die Allegorien
in gegensatzliche gliedert: diejenigen, die die Ewigkeit sym-
bolisieren, und solche, die den Verstorbenen glorifizieren.
Das Werk von Mangold kniipft an bekannte Muster und
Motive der europaischen Grabmalikonographie an, hauptsach-
lich an das Pyramideninotiv, das jedoch auf individuelle Art
enwickelt wird.
iibersetzt von M. Adamski