Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (10.1976)

Album F. B. Wernera w Muzeum Wrocławskim

185

we Wrocławiu dla albumu utworzonego z różnych,
luźnych prac Wernera 5. Ponadto w tym samym mu-
zeum w identyczną co album nazwę i sygnaturę
zaopatrzono zestaw szesnastu miedziorytów wyda-
nych przez J. D. Schleuena w Berlinie6. W ten
sposób dwa różne rodzaje zabytków połączono w jed-
ną całość, dopatrując się w rysunkach bezpośrednich
wzorów dla grafik. Różnią się one jednak bardzo
wyraźnie, zarówno układem kompozycyjnym poszcze-
gólnych kart, jak i zakresem przekazywanych treści.
Zestaw rysunków Wernera jest znacznie bogatszy,
gdyż oprócz map i widoków miast zawiera szereg
pojedynczych budowli architektonicznych, świeckich
i sakralnych, podczas gdy zestaw miedziorytów
przedstawia jedynie mapy i widoki panoramiczne
miast. Nie można więc traktować tych miedziorytów
jako graficznej wersji naszego albumu, zwłaszcza że
zamieszczone w nim rysunki dotyczą w znakomitej
większości innych niż owe sztychy miejscowości.

Wbrew informacji Bretschneidera podkreślić na-
leży, że album nie jest zbiorem zupełnie przypadko-
wym. Wskazuje na to logiczny i konsekwentnie rea-
lizowany układ kompozycyjny poszczególnych stro-
nic. Pośrodku prawie zawsze znajduje się plan ja-
kiegoś założenia urbanistycznego lub mapa określo-
nego obszaru terytorialnego. Otaczają ją prostokąt-
ne kwatery oddzielone ramkami, z panoramicznymi
widokami miast oraz pojedynczymi wyobrażeniami
architektury. W jednym wypadku całą stronę (25 nlb)
wypełnia jeden tylko rysunek. Przeważyły tu wzglę-
dy natury merytorycznej, gdyż intencją autora było
przedstawienie ogólnego widoku Gliwic wraz z przy-
ległymi w promieniu kilku kilometrów miejscowoś-
ciami. Na ośmiu innych kartach Werner zrezygno-
wał z map, ograniczając się do samych tylko wi-
doków. Wszystkie napisy informujące o treści da-
nych wyobrażeń umieścił w ozdobnych winietach.
Widokom niektórych ważniejszych miast towarzyszy
legenda objaśniająca rozmieszczenie poszczególnych
budowli. Strony trzynasta i siedemnasta są sygno-
wane przez Wernera (F. B. Wemhero, F.B.W.).

Wobec tak oczywistej jednorodności stylowej i kom-
pozycyjnej wszystkich stronic albumu, założyć moż-
na twierdzenie, że pomyślane były przez autora jako
zwarta całość, musiały być zatem tworzone w bliżej
określonym terminie. Brakuje jednak na ten temat

5 Tytuł rękopisu był następujący: F. B. Werner: Piane
wid Ansichten schlesischer Stadte. Sygnatura b. Mus. f Kunst-
gewerbe: XXVII 181 mtl. Podaję za Bretschneiderem,
op. cit., s. 33.

6 Tytuł miedziorytów: Werner, F. B.: Piane und Ansich-
ten schlesischer Stadte. Sygnatura b. Mus. f. Kunstgewerbe:
XXVII 181a mtl. Por.: Bretschneider, op. cit., s. 17.

jakichkolwiek przekazów. Zagadnienia nie rozwiązuje
nawet odnaleziona w 1921 r. autobiografia Wernera 7,
gdyż znacznie tam więcej opisów przygód w trakcie
rozlicznych wojaży, niż konkretnych informacji o rea-
lizowanych przez siebie pracach. Jest ona typowym
przykładem tekstu pisanego przez żądnego wrażeń
podróżnika i obieżyświata. Ponieważ więc chronolo-
gia twórczości Wernera oraz jego biografia stanowi
ciągle problem otwarty, zatem datowanie albumu
trzeba oprzeć na analizie porównawczej z innymi
znanymi dziełami autora.

Sprawą pierwszorzędnej wagi dla ustalenia termi-
nu powstania albumu jest fakt, że znakomita więk-
szość zawartych w nim rysunków jest prawie wier-
nym powtórzeniem widoków ze wspomnianej już
Topografii Śląskiej. Ustalono, że dwa pierwsze jej
tomy są zaledwie częścią niezachowanej sześciotomo-
wej całości i powstały w latach 1740 — 1758. Na-
tomiast trzy następne, również niekompletne tomy
uznano za własnoręczne dzieł poprzednich repliki,
z lat 1762 — 1768. Daty te zestawiono na podstawie
informacji umieszczonych przez autora pod niektó-
rymi rysunkami 8. Obok różnic czasowych drugą
wersję Topografii Śląskiej cechuje znacznie niższy
poziom wykonawstwa. Przejawia się to w grubej,
niedbałej kresce konturów oraz nieklarownym ko-
lorycie. Na zjawisko to zwrócił również uwagę Mo-
relowski, tłumacząc je sędziwością wieku Wernera,
który repliki te realizował w siedemdziesiątych la-
tach swojego życia 9. Być może, że lekceważący ton,
z jakim Werner pisał o swoim zajęciu10, odnosił
się do tych — jakże licznych — prac, które były
powtarzaniem oryginalnych, pierwszych rysunków.
Dodatkowo tezę tę zdają się potwierdzać wnioski
wynikające z konfrontacji poziomu artystycznego
Topografii Śląskiej z rysunkami naszego albumu;
i chociaż te ostatnie są bardziej powierzchowne od
widoków w dwóch pierwszych tomach prototypo-
wych (z lat 1740 — 1758), to jednak precyzją wyko-
nania znacznie przewyższają później sporządzane
repliki (1762 — 1768). Jakkolwiek więc również al-
bum traktować należy jako wynik pracy wtórnej,
dla Wernera był on zapewne dziełem w pewnym
sensie nowym i oryginalnym, bo różnym w kompo-

7 Bretschneider, op. cit., s. 35—76.

8 Morelowski, op. cit., s. 13.

9 Morelowski, op. cit. s. 6.

10 „Obwohlen ich Anno 1742 ein. Kónigliches Dekret be-
kam mit dem Charakter eines Kóniglichen Scenographi, so hat
es mir bishero wenig Nutzen gemacht, dieweil es nunmehro,
leider mehr Ingenieurs gibt ais Sauschneider, auclt die Schle-
singer in allem das Nachsehen. Expertus sum ego". Por.: Bret-
schneider, op. cit., s. 75.

ii — Roczniki Sztuki Śląskiej, X.