Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (12.1979)

IRENA TU RN AU (Warszawa)
ŚLĄSKIE DYWANY DZIANE XVII—XVIII WIEKU NA TLE EUROPEJSKIM*

1. DYWANY DZIANE JAKO SZCZYTOWE OSIĄGNIĘCIE TECHNICZNE I ARTYSTYCZNE RĘCZNEGO
TRYKOTARSTWA EUROPEJSKIEGO

Możliwość zastosowania urozmaiconych, barw-
nych wzorów jest charakterystyczną cechą dziewiar-
stwa na dwóch drutach, które było znacznym postę-
pem technicznym w stosunku do wyrobów techniką
ściegu igłowego osiągającą tylko najprostsze wzory.
Ostatnio wykazano przekonywająco na podstawie
analiz technologicznych, że wyroby koptyjskie, okreś-
lane jako dziane, zostały wykonane techniką ściegu
igłowego. Dziewiarstwo na dwóch drutach pojawia
się w krajach arabskich i może w Indiach najwcześniej
około IX w. n.e.1 Pierwszy przekaz ikonograficzny
świadczący o znajomości ręcznego trykotarstwa na
4—5 drutach datuje się na I połowę XIV w.2 Wyna-
lazek ten wpłynął decydująco na rozpowszechnienie
dzianych części odzieży, ponieważ na dwóch drutach
można wykonywać tylko dzianiny płaskie, które
wykonywano jednak nadal jako wyroby o charak-
terze dekoracyjnym i które rozpowszechniły się
w XV w. Pokrycia wełnianych poduszek zachowane
w Hiszpanii w klasztorze Las Huelgas koło Burgos
mają już bardzo rozbudowany ornament z wzorami
geometrycznymi i stylizowanymi sylwetkami ptaków.
Wykonano je na 2 drutach z barwnej wełny w okresie
XIII do XV wieku3. Są one przykładem wysokiego
poziomu artystycznego i technicznego arabskiego

* Chciałabym podziękować dr Marii Starzewskiej za obszer-
ną recenzję pracy, która pomogła udoskonalić publikowany
tekst.
1 L. Bellinger, Patterned stockings: possibly Indian found
in Egypt, ,,Textile Museum. Worshop Notes", paper nr 10,
Washington 1954.
2 Abbeg-Sliftung Bern in Riggisberg, Bd. II, Textilien von
M. Lemberg unter Mitarbeit von B. Schmedding, Bern
1973. Madonna robiąca sukienkę dziecinną na drutach, warsztat
Ambrogio Lorenzetti, Siena, 1. 1325—1350.
3 M. G. Moreno, El Panteon Real de las Huelgas de
Burgos, Madrid 1946, s. 21-23, 32-33, 36-37, 85-90;
J. L. Monteverde, Monasterio de Las Huelgas y Palacio de
la Isla, de Burgos y Monasterio de Santa Clara de Tordesillas
(Vallado!id). Guia Turistica, Madrid [b. r.], s. 24-45; M. Du-

dziewiarstwa, które stworzyło podstawy pod tę
gałąź produkcji w południowo-zachodniej Europie
w okresie późnego średniowiecza.
Dalszym przykładem wzorzystego dziewiarstwa jed-
wabnego są dziane kamizelki z XVI i XVII w. zacho-
wane dość licznie w różnych muzeach europejskich.
W dotychczasowej literaturze przedmiotu podaje się,
że produkowano je we Włoszech. Ustalenie to nie
jest oparte na zabytkach zachowanych w muzeach
włoskich, ani na źródłach pisanych informujących
o ich produkcji. Najstarsze z wzorzystych dzianych
kamizelek czy, niekiedy, wamsów męskich skrojonych
według mody hiszpańskiej XVI w. zachowały się
w Barcelonie i Lyonie4. Dziesięć kamizelek znaj-
duje się w muzeach norweskich i szwedzkich; zdaniem
H. Engelstad były one importami z Anglii5. Po kilka
tego rodzaju zabytków znajduje się także w Victoria
and Albert Museum i London Museum w Londynie
oraz w Ósterreichisches Museum fur Angewandte
Kunst w Wiedniu6. Umiejscowienie najważniejszych
ośrodków produkcji dzianych kamizelek i męskich
wamsów w południowej i zachodniej Europie i rozwój
ich form tak pod względem technicznym, jak arty-
stycznym wymaga dalszych badań muzealnych i archi-
walnych. Zapewne początkowo produkowano je
w Hiszpanii i we Włoszech, lecz historia dziewiarstwa
tych właśnie krajów jest mało zbadana. Tu wspomina
się dlatego o tych wyrobach, że były one przed dy-
wanami dzianymi najbardziej skomplikowanymi tech-
nicznie i zarazem największymi produktami ręcznego
buisson, La bonneterie au Moyen Age, „The Bulletin of the
Needle and Bobbin Club", 50 (1967), nr 1-2, s. 40-43.
4 Museo Textil w Barcelonie, Kolekcja Pascó; Musee
Historiąue des Tissus w Lyonie, nr 25446.
5 H. Engelstad, En bonnet og dtte bordyrede og flossete
nattroyer, „Saetrykk av Vestladske Kunstindustrimuseums
Arbok" Bergen 1954-1957, s. 37-53.
6 S. M. Levey, Illustrations of the History of Knitting se-
lected from the Collection of the Victoria and Albert Museum,
„Texti!e History", I (1969), s. 187-188.