DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Brzezowski, Wojciech: Kilka uwag o książce Konstantego Kalinowskiego Architektura barokowa na Śląsku w drugiej polowie XVII wieku
DOI Artikel:Kalinowski, Konstanty: H. Dziurla, Krzeszów, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1974
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13738#0124
84
Osoba owego Domenica Rossiego skłania do wysunięcia
następującej hipotezy: K. Kalinowski pisząc o wystroju sztu-
katorskim kaplicy Melchiora Haizfelda w Prusicach stwierdza
jedynie, że jest to dzieło pólnocnowloskich rzemieślników.
Wystrojowi tejże kaplicy jest poświęcony opublikowany
w 1941 r. artykuł A. Zellera12, gdzie autor podaje odnalezioną
przez siebie następującą sygnaturę: JO. J. DOMINI CHUSPOLI
O.F.A. 1664. Może jednak należy ją odczytać: JO. J. DOMI-
NICHUS POLI.O.F.A. 1664, co z kolei można zinterpretować
jako DOMINICUS poli[er]. Biorąc pod uwagę znaczne po-
dobieństwo wystroju kaplicy do dekoracji tworzonych przez
warsztat Carla Luragi, a także fakt, że w tym zespole sztuka-
torów tylko Rossi nosił imię Domenico, można przypuszczać,
że to on właśnie był autorem sztukatorskiej dekoracji kaplicy
w Prusicach13.
Jak się wydaje, nieco dyskusyjne jest określenie autorstwa
architektury mauzoleum legnickiego, które K. Kalinowski
przypisał twórcy pałacu oławskiego Carlo Rossiemu. Pomi-
jając brak przekazów historycznych, które pozwalałyby uznać
go za projektanta mauzoleum, należy zwrócić uwagę na dość
istotne różnice pomiędzy ową budowlą, a posiadającą archi-
walne świadectwo autorstwa Rossiego architekturą pałacu
w Oławie. Typ elewacji rezydencji cechuje raczej addycyjny
sposób komponowania, skłonność do operowania podziałami
o drobnej skali, łamanie artykulacji wertykalnej przez wyraźne
podziały poziome, w przeciwieństwie do monumentalnej,
konsekwentnie wertykalnej architektury mauzoleum. Słuszna
natomiast wydaje się wyrażona przez autora sugestia autor-
stwa Carla Rossiego w przypadku siedemnastowiecznej fasady
pałacu biskupiego w Nysie, w której, tak jak i w Oławie, pobrz-
miewają echa manierystycznej twórczości komasków. Drobna
nieścisłość wynikła przy ustaleniu zleceniodawcy przebudowy
pałacu w Piotrkowicach, którym był nie Colonna, ale hr. Mal-
tzan14.
Dalszych badań wymaga architektura mieszczańska tego
okresu, niemal zupełnie pominięta przez autora. Jedynie przy
okazji omawiania twórczości J. G. Knolla wymieniona została
kamienica przy wrocławskim Rynku nr 6, zwana „pod Złotym
12 A. Zeller, Die Reliefs am Grabdenkmal Graf Meichiors von Hatzfeldt
in Prausnitz, iltre kirnst- und kriegsgeschichtłiche Bedeutung, „Sclilesische
Blatter", 3 (1941), z. 2, s. 23.
13 Za wskazanie artykułu A. Zellera, a także za sugestię odczytania
sygnatury jako DOMINICHUS POLI, dziękuję p. mgr Elżbiecie Zakrzewskiej.
14 Z. Bandurska, Studium liistoryczno-architektoniczue pałacu w Piotr-
kowicach (pow. Trzebnica), 1969, mps. w PKZ Wrocław, s. 31 — 33.
Słońcem". Autorstwo tej kamienicy przypisywał Knollowi
B. Patzak, ale późniejsze publikacje H. Junga15 i H. Dziurli16
podają, że budowla ta powstała ok. 1730 r. i w związku z tym
łączenie jej z Knollem (zm. 1704 r.) jest niemożliwe. Pozostając
przy architekturze miejskiej trudno się zgodzić z faktem umiesz-
czenia wśród ilustracji mających przedstawiać budowle baro-
kowe widoku ratusza w Wiązowie (il. 47).
Przeprowadzając selekcję materiału zabytkowego autor
wyłączył z analizowanych w pracy obiektów architekturę drew-
nianą i o konstrukcji ryglowej, przez co poza rozważaniami
znalazła się m. in. grupa trzech tzw. Kościołów Pokoju, istotna
nie tylko dla dopełnienia obrazu architektury tego okresu,
ale mająca także znaczenie w rozwoju późniejszej protestanckiej
architektury sakralnej. Wydaje się, że na nieco szersze omówienie
zasługiwały rozwiązania urbanistyczne, czy też założenia
towarzyszące architekturze rezydencjonalnej. Odczuwa się
także brak szerszego potraktowania architektury wnętrz,
której, w przeciwieństwie do części ilustracyjnej, w tekście po-
święcono jedynie niewielkie ustępy. Na odnotowanie, chociażby
w wykazie chronologicznym, zasługuje jedna z najwcześniej-
szych na Śląsku realizacji barokowego wystroju wnętrza jaką
jest pochodząca z ok. 1655 r. dekoracja kaplicy Gaszyńskich
przy kościele Dominikanów w Raciborzu17.
Kilka uwag można wysunąć co do strony formalnej. W przy-
szłych wydaniach pożądane byłoby podanie źródeł, z których
zaczerpnięto rysunki zamieszczone w tekście. Znacznie ułatwi-
łoby posługiwanie się opracowaniem podanie wszystkich po-
zycji bibliograficznych, nie tylko w przypisach, ale także w osob-
nym wykazie umieszczonym na końcu książki. Pewne życzenia
skierować należy także pod adresem Wydawnictwa. W następ-
nych wydaniach pożądany byłby staranniejszy i bardziej re-
prezentatywny dobór ilustracji, a przede wszystkim polepszenie
jakości reprodukcji zdjęć. Należy też usunąć drobny, ale
zasadniczy błąd popełniony w notce redakcyjnej na skrzy-
dełku obwoluty, gdzie praca Konstantego Kalinowskiego
została zaanonsowana jako „podejmująca badania nad archi-
tekturą Śląska doby późnego baroku"18.
15 Jung, op. cit., s. 36—37.
16 H. Dziurla, Sztuka baroku, [w:] Sztuka Wrocławia, Wrocław—
Warszawa-Kraków 1967, s. 341-342.
17 T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Śląska Opolskiego,
Kraków 1974, s. 237.
18 Autor recenzji dziękuje pp. dr. Samuelowi Gumińskiemu, prof.
Jerzemu Rozpędowskiemu, prof. Adamowi Miłobędzkiemu i doc. Mieczy-
sławowi Zlatowi za szereg cennych uwag, które wpłynęły na ostateczny kształt
niniejszego artykułu.
KONSTANTY KALINOWSKI (Poznań)
Henryk Dziurla, Krzeszów, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974, s. 145, ryc. 30, il. 139
Skromną liczbę publikacji poświęconych sztuce barokowej
na Śląsku powiększyła ostatnio monografia zespołu architekto-
nicznego w Krzeszowie — jednego z najwybitniejszych obiek-
tów architektonicznych doby baroku na Śląsku — pióra Henryka
Dziurli. Stanowi ona podsumowanie wieloletnich badań Autora
nad zabytkami Krzeszowa, zapoczątkowanymi popularną
monografią w serii „Śląsk w zabytkach sztuki"1, opartą jeszcze
w znacznej mierze na przedwojennych badaniach niemieckich,
1 H. Dziurla, Krzeszów, Wrocław—Warszawa—Kraków 1964.
przede wszystkim N. Lutterottiego2, a rozwiniętych następnie
w niepublikowanej rozprawie doktorskiej z 1969 roku, której
W5'niki dotyczące architektury XVIII wieku prezentuje oma-
wiana książka. W sytuacji, gdy w badaniach nad sztuką Śląska
tak XVII, jak i XVIII wieku odczuwalny jest w sposób dot-
2 N. Lutterotti, Kloster GrUssau in den Zeitaltern des Barock, Rokoko
und Kłassizismus, [w:] Heimatbuch des Krciscs Landeshut, 2, 1922; tenże,
Abt Innocenz Fritsch (.1717—1733) der Erbauer der Griissauer Abteikirche,
Schweidnitz 1935; tenże, Abtei Grussau, Griissau 1941.
Osoba owego Domenica Rossiego skłania do wysunięcia
następującej hipotezy: K. Kalinowski pisząc o wystroju sztu-
katorskim kaplicy Melchiora Haizfelda w Prusicach stwierdza
jedynie, że jest to dzieło pólnocnowloskich rzemieślników.
Wystrojowi tejże kaplicy jest poświęcony opublikowany
w 1941 r. artykuł A. Zellera12, gdzie autor podaje odnalezioną
przez siebie następującą sygnaturę: JO. J. DOMINI CHUSPOLI
O.F.A. 1664. Może jednak należy ją odczytać: JO. J. DOMI-
NICHUS POLI.O.F.A. 1664, co z kolei można zinterpretować
jako DOMINICUS poli[er]. Biorąc pod uwagę znaczne po-
dobieństwo wystroju kaplicy do dekoracji tworzonych przez
warsztat Carla Luragi, a także fakt, że w tym zespole sztuka-
torów tylko Rossi nosił imię Domenico, można przypuszczać,
że to on właśnie był autorem sztukatorskiej dekoracji kaplicy
w Prusicach13.
Jak się wydaje, nieco dyskusyjne jest określenie autorstwa
architektury mauzoleum legnickiego, które K. Kalinowski
przypisał twórcy pałacu oławskiego Carlo Rossiemu. Pomi-
jając brak przekazów historycznych, które pozwalałyby uznać
go za projektanta mauzoleum, należy zwrócić uwagę na dość
istotne różnice pomiędzy ową budowlą, a posiadającą archi-
walne świadectwo autorstwa Rossiego architekturą pałacu
w Oławie. Typ elewacji rezydencji cechuje raczej addycyjny
sposób komponowania, skłonność do operowania podziałami
o drobnej skali, łamanie artykulacji wertykalnej przez wyraźne
podziały poziome, w przeciwieństwie do monumentalnej,
konsekwentnie wertykalnej architektury mauzoleum. Słuszna
natomiast wydaje się wyrażona przez autora sugestia autor-
stwa Carla Rossiego w przypadku siedemnastowiecznej fasady
pałacu biskupiego w Nysie, w której, tak jak i w Oławie, pobrz-
miewają echa manierystycznej twórczości komasków. Drobna
nieścisłość wynikła przy ustaleniu zleceniodawcy przebudowy
pałacu w Piotrkowicach, którym był nie Colonna, ale hr. Mal-
tzan14.
Dalszych badań wymaga architektura mieszczańska tego
okresu, niemal zupełnie pominięta przez autora. Jedynie przy
okazji omawiania twórczości J. G. Knolla wymieniona została
kamienica przy wrocławskim Rynku nr 6, zwana „pod Złotym
12 A. Zeller, Die Reliefs am Grabdenkmal Graf Meichiors von Hatzfeldt
in Prausnitz, iltre kirnst- und kriegsgeschichtłiche Bedeutung, „Sclilesische
Blatter", 3 (1941), z. 2, s. 23.
13 Za wskazanie artykułu A. Zellera, a także za sugestię odczytania
sygnatury jako DOMINICHUS POLI, dziękuję p. mgr Elżbiecie Zakrzewskiej.
14 Z. Bandurska, Studium liistoryczno-architektoniczue pałacu w Piotr-
kowicach (pow. Trzebnica), 1969, mps. w PKZ Wrocław, s. 31 — 33.
Słońcem". Autorstwo tej kamienicy przypisywał Knollowi
B. Patzak, ale późniejsze publikacje H. Junga15 i H. Dziurli16
podają, że budowla ta powstała ok. 1730 r. i w związku z tym
łączenie jej z Knollem (zm. 1704 r.) jest niemożliwe. Pozostając
przy architekturze miejskiej trudno się zgodzić z faktem umiesz-
czenia wśród ilustracji mających przedstawiać budowle baro-
kowe widoku ratusza w Wiązowie (il. 47).
Przeprowadzając selekcję materiału zabytkowego autor
wyłączył z analizowanych w pracy obiektów architekturę drew-
nianą i o konstrukcji ryglowej, przez co poza rozważaniami
znalazła się m. in. grupa trzech tzw. Kościołów Pokoju, istotna
nie tylko dla dopełnienia obrazu architektury tego okresu,
ale mająca także znaczenie w rozwoju późniejszej protestanckiej
architektury sakralnej. Wydaje się, że na nieco szersze omówienie
zasługiwały rozwiązania urbanistyczne, czy też założenia
towarzyszące architekturze rezydencjonalnej. Odczuwa się
także brak szerszego potraktowania architektury wnętrz,
której, w przeciwieństwie do części ilustracyjnej, w tekście po-
święcono jedynie niewielkie ustępy. Na odnotowanie, chociażby
w wykazie chronologicznym, zasługuje jedna z najwcześniej-
szych na Śląsku realizacji barokowego wystroju wnętrza jaką
jest pochodząca z ok. 1655 r. dekoracja kaplicy Gaszyńskich
przy kościele Dominikanów w Raciborzu17.
Kilka uwag można wysunąć co do strony formalnej. W przy-
szłych wydaniach pożądane byłoby podanie źródeł, z których
zaczerpnięto rysunki zamieszczone w tekście. Znacznie ułatwi-
łoby posługiwanie się opracowaniem podanie wszystkich po-
zycji bibliograficznych, nie tylko w przypisach, ale także w osob-
nym wykazie umieszczonym na końcu książki. Pewne życzenia
skierować należy także pod adresem Wydawnictwa. W następ-
nych wydaniach pożądany byłby staranniejszy i bardziej re-
prezentatywny dobór ilustracji, a przede wszystkim polepszenie
jakości reprodukcji zdjęć. Należy też usunąć drobny, ale
zasadniczy błąd popełniony w notce redakcyjnej na skrzy-
dełku obwoluty, gdzie praca Konstantego Kalinowskiego
została zaanonsowana jako „podejmująca badania nad archi-
tekturą Śląska doby późnego baroku"18.
15 Jung, op. cit., s. 36—37.
16 H. Dziurla, Sztuka baroku, [w:] Sztuka Wrocławia, Wrocław—
Warszawa-Kraków 1967, s. 341-342.
17 T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Śląska Opolskiego,
Kraków 1974, s. 237.
18 Autor recenzji dziękuje pp. dr. Samuelowi Gumińskiemu, prof.
Jerzemu Rozpędowskiemu, prof. Adamowi Miłobędzkiemu i doc. Mieczy-
sławowi Zlatowi za szereg cennych uwag, które wpłynęły na ostateczny kształt
niniejszego artykułu.
KONSTANTY KALINOWSKI (Poznań)
Henryk Dziurla, Krzeszów, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974, s. 145, ryc. 30, il. 139
Skromną liczbę publikacji poświęconych sztuce barokowej
na Śląsku powiększyła ostatnio monografia zespołu architekto-
nicznego w Krzeszowie — jednego z najwybitniejszych obiek-
tów architektonicznych doby baroku na Śląsku — pióra Henryka
Dziurli. Stanowi ona podsumowanie wieloletnich badań Autora
nad zabytkami Krzeszowa, zapoczątkowanymi popularną
monografią w serii „Śląsk w zabytkach sztuki"1, opartą jeszcze
w znacznej mierze na przedwojennych badaniach niemieckich,
1 H. Dziurla, Krzeszów, Wrocław—Warszawa—Kraków 1964.
przede wszystkim N. Lutterottiego2, a rozwiniętych następnie
w niepublikowanej rozprawie doktorskiej z 1969 roku, której
W5'niki dotyczące architektury XVIII wieku prezentuje oma-
wiana książka. W sytuacji, gdy w badaniach nad sztuką Śląska
tak XVII, jak i XVIII wieku odczuwalny jest w sposób dot-
2 N. Lutterotti, Kloster GrUssau in den Zeitaltern des Barock, Rokoko
und Kłassizismus, [w:] Heimatbuch des Krciscs Landeshut, 2, 1922; tenże,
Abt Innocenz Fritsch (.1717—1733) der Erbauer der Griissauer Abteikirche,
Schweidnitz 1935; tenże, Abtei Grussau, Griissau 1941.