Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (13.1983)

82

Maria Starzewska

mi tymi zgadza się M. Zlat, przypisując na
podstawie analizy stylistycznej jeszcze i inne
prace HendrikowiD3. Nie ma jednak konkret-
nych przekazów o jego autorstwie w odniesie-
niu do tego właśnie dzieła, nie jest też wiado-
me, kiedy biskup mógł swój nagrobek zamó-
wić. Należy przypuszczać, że nastąpiło to rów-
nocześnie z fundacją głównego ołtarza i przebu-
dową architektoniczną wnętrza prezbiterium,
a więc przed 1590 r., kiedy to ołtarz był już
ukończony. Toteż nie można wykluczyć, że
kompozycja całości nagrobka powstała jeszcze
we wspólnym warsztacie Fryderyka Grossa
i Geerta Hendrika. Wówczas być może powstała
też rzeźba popiersia biskupa i to raczej autor-
stwa Grossa niż Hendrika. Natomiast, tak jak
w podobnym wypadku epitafium Mikołaja Re-
digera z około 1585 r. suponuje M. Zlat94, or-
namentyka mogła być dziełem Hendrika. Zwa-
żywszy na wysoki poziom artystyczny całości
nagrobka (il. 16), trudno byłoby go przypisać
innemu ówczesnemu warsztatowi we Wrocła-
wiu. Sam sposób przedstawienia zmarłego w
formie płaskorzeźbionego popiersia portretowe-
go dopiero w końcu XVI w. zaczął być częściej
stosowany na Śląsku. Były to reminiscencje
sztuki włoskiego renesansu 93, które reprezen-
tował na terenie miasta właśnie Gross. Na ta-
kie ukształtowanie pomnika mógł wpłynąć
i sam fundator, który zamawiając nagrobek
musiał wyrazić zgodę na rodzaj jego realizacji.
Odnosi się to przede wszystkim do przedsta-
wienia portretowego (il. 15), które wskazywać
by mogło na zamiłowania biskupa-humanisty
do sposobu ujęcia znanego mu z Włoch, spo-
sobu, jakiego nie spotykamy w dziełach Hend-
rika. Marmurowe popiersie Jerina, umieszczo-
ne w dość głębokiej arkadzie, dzięki wyrazowi
twarzy pełnej spokoju i powagi, dzięki dużej,
prawie gładkiej płaszczyźnie ubioru, w kompo-
zycji całości wyraźnie wysuwa się na plan
pierwszy — i kontrastuje z bogatą, ale nie
przeładowaną ornamentyką. Natomiast prace
przypisywane Hendrikowi lub o potwierdzo-
nym jego autorstwie cechuje duża dynamika,

os Sztuka Wrocławia, s. 241—245. Za typowe mo-
tywy stosowane przez Hendrika uważa autor: ujęcie
całości kolumienkami, konsole wsparte na lwich ła-
pach, gryfy ujmujące tarczę herbową, dużą finezję
motywów ornamentalnych i różnorodność zastosowa-
nego materiału.

01 Sztuka Wrocławia, s. 239.

05 M. Zlat, Śląska rzeźba nagrobkowa XVI wie-
ku, [w:] Ze studiów nad sztuką XVI w. na Śląsku
i w krajach sąsiednich, Wrocław 1968, s. 31.

daleko idące rozczłonkowanie, jak np. epita-
fium Cratona 96, a nieraz i przeładowanie kom-
pozycji, np. epitafium Heselerów 97. W nagrob-
ku Jerina tylko w zwieńczeniu uwidacznia się
temperament artystyczny Hendrika.

Wśród nagrobków biskupów wrocławskich z
drugiej połowy XVI w. jedynie w pomniku bi-
skupa Gerstmanna 98 w kościele św. Jakuba w
Nysie zastosował nieznany artysta rzeźbione
popiersie zmarłego. Jest ono jednak potrakto-
wane płasko, a całe epitafium przedstawia się
dosyć skromnie, mimo obramiających nagrobek
kolumienek oraz postaci świętych w zwieńcze-
niu. Natomiast zarówno biskup Kasper z Ła-
gowa, zmarły w 1574 r., jak i następca Jerina,
Jan Sitsch, zmarły w 1608 r., posiadają w Ny-
sie bogate nagrobki z całopostaciowymi figu-
rami zmarłych przedstawionych w szatach pon-
tyfikalnych w pozycji leżącej, otoczonych fi-
gurami świętych, postaciami alegorycznymi, a
także płaskorzeźbami ilustrującymi sceny reli-
gijne ". W odróżnieniu od tych dwóch nagrob-
ków, w przedstawieniu zmarłego, związanych
jeszcze z typem sansowinowskim, nagrobek
biskupa Jerina wprowadza typ nowy, ukazują-
cy nie figurę zmarłego, ale jego realistyczny
portret. Ten rodzaj rzeźby sepulkralnej stał
się najbardziej popularny wśród mieszczań-
stwa100. W nagrobku Jerina nie ma przedsta-
wień religijnych i postaci świętych, czy nawet
alegorii cnót, nie ma także żadnych napisów
z wersetami religijnymi, są tylko napisy gło-
szące pochwałę samego biskupa, podnoszące
zresztą jego dużą religijność. Jest to nagrobek
nie tyle dygnitarza kościelnego, ile humanisty.

Do fundacji biskupa z zakresu rzeźby można
jeszcze zaliczyć małą kapliczkę, której frag-
ment zachowany jest w Siestrzechowicach101.
W prostokątnym bloku kamiennym wykute są
z czterech stron płaskorzeźbione sceny religij-
ne: Ukrzyżowanie, Chrystus w otchłani, Zmar-
twychwstanie i symboliczna scena przedstawia-
jąca pelikana karmiącego młode (il. 9). Są to
więc przedstawienia związane z Pasją, tema-
tem tak często występującym w fundacjach

80 Sztuka Wrocławia, il. 206 i 207.
»» Sztuka Wrocławia, il. 208—210.
18 Kąbłowski, op. cit., il. 32.
" Kębiowski, op. cit., il. 30, 31.

100 M. Zlat, Typy osobowości w polskiej sztuce
XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, Warszawa
1976, s. 275.

101 H. D i 11 r i eh, Bildstócke des Neisser Landes,
„Der Oberschlesier", 12 (1930), s. 4. Wymiary bloku:
98 X 65 cm.