DOI article:
Rozprawy
DOI article:Starzewska, Maria: Fundacje artystyczne Andrzeja Jerina, biskupa wrocławskiego 1586-1596
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13737#0105
Fundacje artystyczne Andrzeja Jerina
83
złotniczych Jerina. Wydaje się, że lata budowy
dworu, 1593—1594, mogą też być okresem, w
którym powstała kapliczka 102. Mimo zniszczeń,
płaskorzeźby wykazują dobry poziom arty-
styczny. Sceny Zmartwychwstania i Pasji nie
różnią się od powszechnie wówczas stosowa-
nych na Śląsku wzorów diirerowskich, nato-
miast przedstawienie Chrystusa w otchłani po-
siada już wyraźne cechy stylowe końca XVI w.
Można przypuścić, że biskup chciał fundację
dworu przyozdobić takim elementem religij-
nym jak kapliczka, zwłaszcza że kamieniarz
pracował wówczas w Siestrzechowicach, a gryf
w zworniku sklepienia sieni wskazuje także
na dobrą rękę rzeźbiarza. Nie jest to zresztą
jedyna kapliczka fundowana przez Jerina.
Ufundował on bowiem w Nysie kapliczkę
kamienną na pamiątkę rocznicy bitwy z Hu-
sytami w 1428 r., jednak podczas silnej wi-
chury w 1698 r. została ona uszkodzona i nie
dotrwała do naszych czasów 103.
Kończąc przegląd fundacji biskupa Andrzeja
Jerina, trzeba stwierdzić, że nie był to mece-
nat artystyczny w pełnym rozumieniu tego
określenia. Przeważnie fundacje jego były po-
dyktowane myślą o innych celach niż wyłącz-
nie artystyczne. Większość związana była z
funkcją, pełnioną przez Jerina we Wrocławiu
— dostojnika kościelnego, którego myślą prze-
wodnią było podniesienie znaczenia i splendo-
ru kościoła katolickiego, umocnienie jego po-
zycji w stosunku do protestantyzmu. Dlatego
mecenat Jerina uwidocznił się wyraźniej w
sprawach kościelnych i dla nich to właśnie bi-
skup wykorzystywał znaczenie i walory, które
przynosi sztuka. Do tych fundacji zaliczyć trze-
ba w pierwszym rzędzie przebudowę i rozbu-
dowę biskupiego zamku w Otmuchowie, mające
na celu stworzenie odpowiedniej rezydencji w
państwie biskupim, następnie zamówienie wy-
jątkowo bogatego ołtarza głównego w katedrze
wrocławskiej, który musiał wywierać duże
wrażenie na współczesnych, także protestan-
tów, wreszcie szereg fundacji dla różnych ko-
ściołów, a w pewnym stopniu także i plany
fortyfikacji Nysy — miasta biskupiego. W
mniejszym stopniu znane są fundacje biskupa
przeznaczone dla jego rodziny, którą na Śląsk
sprowadził i której nadał własne szlacheckie
nazwisko. Obok prebend dla jednego z sio-
102 Chrzanowski, Kornecki, KZSP, t. VII, z. 9, s.
177, datują kapliczkę na drugą połowę XVII w.
103 D i 11 r i c h, Bildstócke..., s. 2.
strzeńców, który został kanonikiem, była to
budowa dworów w Siestrzechowicach i Ujeź-
dzie.
Jerin nie byłby jednak człowiekiem czasów
odrodzenia, gdyby w dziełach, które zamawiał,
nie dbał o uświetnienie i przekazanie potomno-
ści własnej osoby. Herbem swoim znaczył
wszystkie fundacje, było to zresztą wówczas
regułą, oprócz portretu dla kurii zamawiał tak-
że i inne swoje wizerunki, nie sprzeciwiał się
nadawaniu rysów swojej twarzy postaciom
świętych przedstawianych przez malarzy. Naj-
świetniej jednak upamiętnił się fundując
swój nagrobek i stawiając go nie w Nysie, jak
większość biskupów, ale we Wrocławiu, w ka-
tedrze i to w prezbiterium, obok wzniesionego
przez siebie ołtarza. O jego osobistym smaku
i wyrobieniu, jak i o poziomie potrzeb funda-
torskich świadczy fakt, że kierował swe za-
mówienia do najwybitniejszych, działających
we Wrocławiu artystów. Nazwiska Hansa
Schneidera, Fryderyka Grossa, Geerta Hendri-
ka, Pawła Nitscha, Bartłomieja Fichtenberge-
ra, Macieja Kauerhasa, może i Marcina Kobe-
ra dobrze świadczą o doborze realizatorów za-
mierzeń biskupa. Wszyscy oni pracowali we
Wrocławiu, a Jerin wyraźnie nie szukał arty-
stów poza granicami regionu. Jest to tym bar-
dziej charakterystyczne, że miał niedaleko sto-
łeczną Pragę i mógł zwrócić się do artystów
pracujących na dworze cesarskim; z Pragą nie
tylko łączyła go jedność wyznania, ale i duża
zależność polityczna cd cesarza.
Działalność Andrzeja Jerina w zakresie
spraw kultury i sztuki wyraźnie związana jest
z Wrocławiem. Koniec XVI w. w tym mieście
charakteryzuje kultura reprezentowana nadal
przez patrycjuszy, ale coraz częściej i przez
szersze kręgi ówczesnego mieszczaństwa,
0 czym świadczą m. in. liczne ekslibrisy dona-
cyjne, czy epitafia. Działalność drukarń, biblio-
tek, rozwijające się kolekcjonerstwo, coraz
wyższy poziom wystroju wnętrz mieszkalnych,
wyrobów cechowych, liczne kontakty z elitą
umysłową środkowej Europy, spotkania towa-
rzyskie o charakterze dysput naukowych, to
wszystko składa się na obraz kultury Wrocła-
wia, w której i Jerin miał swój duży udział.
Znamienne, że wśród dziel sztuki tego okresu
zamawiane przez biskupa wysuwają się na
plan pierwszy.
Nie był to jednak okres takich osiągnięć
artystycznych, jakie cechowały przełom XV
1 XVI, czy później XVII i XVIII wieku, kiedy
83
złotniczych Jerina. Wydaje się, że lata budowy
dworu, 1593—1594, mogą też być okresem, w
którym powstała kapliczka 102. Mimo zniszczeń,
płaskorzeźby wykazują dobry poziom arty-
styczny. Sceny Zmartwychwstania i Pasji nie
różnią się od powszechnie wówczas stosowa-
nych na Śląsku wzorów diirerowskich, nato-
miast przedstawienie Chrystusa w otchłani po-
siada już wyraźne cechy stylowe końca XVI w.
Można przypuścić, że biskup chciał fundację
dworu przyozdobić takim elementem religij-
nym jak kapliczka, zwłaszcza że kamieniarz
pracował wówczas w Siestrzechowicach, a gryf
w zworniku sklepienia sieni wskazuje także
na dobrą rękę rzeźbiarza. Nie jest to zresztą
jedyna kapliczka fundowana przez Jerina.
Ufundował on bowiem w Nysie kapliczkę
kamienną na pamiątkę rocznicy bitwy z Hu-
sytami w 1428 r., jednak podczas silnej wi-
chury w 1698 r. została ona uszkodzona i nie
dotrwała do naszych czasów 103.
Kończąc przegląd fundacji biskupa Andrzeja
Jerina, trzeba stwierdzić, że nie był to mece-
nat artystyczny w pełnym rozumieniu tego
określenia. Przeważnie fundacje jego były po-
dyktowane myślą o innych celach niż wyłącz-
nie artystyczne. Większość związana była z
funkcją, pełnioną przez Jerina we Wrocławiu
— dostojnika kościelnego, którego myślą prze-
wodnią było podniesienie znaczenia i splendo-
ru kościoła katolickiego, umocnienie jego po-
zycji w stosunku do protestantyzmu. Dlatego
mecenat Jerina uwidocznił się wyraźniej w
sprawach kościelnych i dla nich to właśnie bi-
skup wykorzystywał znaczenie i walory, które
przynosi sztuka. Do tych fundacji zaliczyć trze-
ba w pierwszym rzędzie przebudowę i rozbu-
dowę biskupiego zamku w Otmuchowie, mające
na celu stworzenie odpowiedniej rezydencji w
państwie biskupim, następnie zamówienie wy-
jątkowo bogatego ołtarza głównego w katedrze
wrocławskiej, który musiał wywierać duże
wrażenie na współczesnych, także protestan-
tów, wreszcie szereg fundacji dla różnych ko-
ściołów, a w pewnym stopniu także i plany
fortyfikacji Nysy — miasta biskupiego. W
mniejszym stopniu znane są fundacje biskupa
przeznaczone dla jego rodziny, którą na Śląsk
sprowadził i której nadał własne szlacheckie
nazwisko. Obok prebend dla jednego z sio-
102 Chrzanowski, Kornecki, KZSP, t. VII, z. 9, s.
177, datują kapliczkę na drugą połowę XVII w.
103 D i 11 r i c h, Bildstócke..., s. 2.
strzeńców, który został kanonikiem, była to
budowa dworów w Siestrzechowicach i Ujeź-
dzie.
Jerin nie byłby jednak człowiekiem czasów
odrodzenia, gdyby w dziełach, które zamawiał,
nie dbał o uświetnienie i przekazanie potomno-
ści własnej osoby. Herbem swoim znaczył
wszystkie fundacje, było to zresztą wówczas
regułą, oprócz portretu dla kurii zamawiał tak-
że i inne swoje wizerunki, nie sprzeciwiał się
nadawaniu rysów swojej twarzy postaciom
świętych przedstawianych przez malarzy. Naj-
świetniej jednak upamiętnił się fundując
swój nagrobek i stawiając go nie w Nysie, jak
większość biskupów, ale we Wrocławiu, w ka-
tedrze i to w prezbiterium, obok wzniesionego
przez siebie ołtarza. O jego osobistym smaku
i wyrobieniu, jak i o poziomie potrzeb funda-
torskich świadczy fakt, że kierował swe za-
mówienia do najwybitniejszych, działających
we Wrocławiu artystów. Nazwiska Hansa
Schneidera, Fryderyka Grossa, Geerta Hendri-
ka, Pawła Nitscha, Bartłomieja Fichtenberge-
ra, Macieja Kauerhasa, może i Marcina Kobe-
ra dobrze świadczą o doborze realizatorów za-
mierzeń biskupa. Wszyscy oni pracowali we
Wrocławiu, a Jerin wyraźnie nie szukał arty-
stów poza granicami regionu. Jest to tym bar-
dziej charakterystyczne, że miał niedaleko sto-
łeczną Pragę i mógł zwrócić się do artystów
pracujących na dworze cesarskim; z Pragą nie
tylko łączyła go jedność wyznania, ale i duża
zależność polityczna cd cesarza.
Działalność Andrzeja Jerina w zakresie
spraw kultury i sztuki wyraźnie związana jest
z Wrocławiem. Koniec XVI w. w tym mieście
charakteryzuje kultura reprezentowana nadal
przez patrycjuszy, ale coraz częściej i przez
szersze kręgi ówczesnego mieszczaństwa,
0 czym świadczą m. in. liczne ekslibrisy dona-
cyjne, czy epitafia. Działalność drukarń, biblio-
tek, rozwijające się kolekcjonerstwo, coraz
wyższy poziom wystroju wnętrz mieszkalnych,
wyrobów cechowych, liczne kontakty z elitą
umysłową środkowej Europy, spotkania towa-
rzyskie o charakterze dysput naukowych, to
wszystko składa się na obraz kultury Wrocła-
wia, w której i Jerin miał swój duży udział.
Znamienne, że wśród dziel sztuki tego okresu
zamawiane przez biskupa wysuwają się na
plan pierwszy.
Nie był to jednak okres takich osiągnięć
artystycznych, jakie cechowały przełom XV
1 XVI, czy później XVII i XVIII wieku, kiedy