DOI Artikel:
Betlej, Andrzej; Krasny, Piotr: Kilka uwag na temat twórczości Franciszka Ksawerego Kulczyckiego i architektury lwowskiej drugiej połowy XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0180
176
Andrzej Betlej, Piotr Krasny
Na rysunkach tych świątynia jest zaś zamknięta od zachodu wyłącznie prostą
ścianą. Delikatne wieże poczajowskiej świątyni o coraz węższych kondygnacjach
różnią się ponadto zdecydowanie od masywnej, blokowej dzwonnicy fary
w Lesku, przebudowanej przez Hoffmana ок. г. 176528.
Informacji potrzebnych do wyraźnego odróżnienia partii poczajowskiej
cerkwi wzniesionych przez Hoffmana i Kulczyckiego mogą dostarczyć wyłącznie
rzetelne badania architektoniczne. Zapewne nie dowiemy się nigdy, jaki wpływ
na rozwiązania zastosowane przez Kulczyckiego wywarła ekspertyza Polejow-
skiego. Z podobnymi problemami spotykamy się jednak często w przypadku
nowożytnych budowli, wznoszonych przez architektów zmieniających się w cza-
sie „fabryki" i modyfikujących rozwiązania poprzedników. Ławra poczajowska
jest z pewnością zbiorowym dziełem architektonicznym i można zastanawiać się
co najwyżej, który z pracujących przy niej architektów wywarł najsilniejszy
wpływ na wyraz artystyczny budowli. Wydaje się, że o klasie artystycznej cerkwi
i konwentu w Poczajowie decyduje nie tyle dość schematyczne rozplanowanie
zespołu i układu przestrzennego świątyni, ile efektowne rozwiązania szczegółowe
(kolumnowa artykulacja dolnej partii fasady, podziały wież i ukształtowanie ich
hełmów, wymyślna forma bębna i płaszcza kopuły, studnie świetlne w podestach
empor). Wszystkie te elementy budowli zostały z natury rzeczy ukształtowane
ostatecznie w ostatniej fazie „fabryki", a więc pod kierunkiem Kulczyckiego.
* * *
Rozważania nad udziałem Kulczyckiego w budowie ławry poczajowskiej
ukazują potrzebę wstępnej charakterystyki jego działalności artystycznej. Mate-
riały odnalezione przez Wołodymyra Wujcyka, w zestawieniu ze znanymi
wcześniej wiadomościami na temat twórczości Kulczyckiego, pozwalają —
naszym zdaniem — na sporządzenie takiego zarysu.
Kariera zawodowa Kulczyckiego rozpoczęła się w tradycyjny sposób
przyjęciem do lwowskiego cechu budowlanego w г. 176429. Wydaje się, że
w pierwszych latach samodzielnej działalności artysta pracował zgodnie z nor-
mami przyjętymi w cechu. Znacznie częściej był budowniczym angażowanym do
realizacji cudzych planów niż architektem odpowiedzialnym za koncepcję
budowli. Z tekstu Wujcyka wynika wyraźnie, że wzrost ambicji artystycznych
Kulczyckiego był poprzedzony zwyczajną skłonnością do zarabiania pieniędzy.
Architekt zaczął prowadzić równocześnie coraz więcej „fabryk", nie bacząc na
przepisy cechowe, zakazujące kumulacji zamówień. Prowadził nie tylko duże
budowy, ale podejmował się także drobniejszych robót w kamienicach, a nawet
„podbierał" pracę kamieniarzom. Cech nie mógł patrzeć bezczynnie na takie
praktyki, toteż pozywał go do sądu, który orzekał kary pieniężne. Działania te
nie były jednak zbyt skuteczne. Kulczycki płacił kary, rezygnował czasem z kilku
zamówień, ale już niebawem jego czeladnicy rozchodzili się do nowych „fabryk"
we Lwowie i w okolicach tego miasta. Widocznie kary sądowe nie były zbyt
Andrzej Betlej, Piotr Krasny
Na rysunkach tych świątynia jest zaś zamknięta od zachodu wyłącznie prostą
ścianą. Delikatne wieże poczajowskiej świątyni o coraz węższych kondygnacjach
różnią się ponadto zdecydowanie od masywnej, blokowej dzwonnicy fary
w Lesku, przebudowanej przez Hoffmana ок. г. 176528.
Informacji potrzebnych do wyraźnego odróżnienia partii poczajowskiej
cerkwi wzniesionych przez Hoffmana i Kulczyckiego mogą dostarczyć wyłącznie
rzetelne badania architektoniczne. Zapewne nie dowiemy się nigdy, jaki wpływ
na rozwiązania zastosowane przez Kulczyckiego wywarła ekspertyza Polejow-
skiego. Z podobnymi problemami spotykamy się jednak często w przypadku
nowożytnych budowli, wznoszonych przez architektów zmieniających się w cza-
sie „fabryki" i modyfikujących rozwiązania poprzedników. Ławra poczajowska
jest z pewnością zbiorowym dziełem architektonicznym i można zastanawiać się
co najwyżej, który z pracujących przy niej architektów wywarł najsilniejszy
wpływ na wyraz artystyczny budowli. Wydaje się, że o klasie artystycznej cerkwi
i konwentu w Poczajowie decyduje nie tyle dość schematyczne rozplanowanie
zespołu i układu przestrzennego świątyni, ile efektowne rozwiązania szczegółowe
(kolumnowa artykulacja dolnej partii fasady, podziały wież i ukształtowanie ich
hełmów, wymyślna forma bębna i płaszcza kopuły, studnie świetlne w podestach
empor). Wszystkie te elementy budowli zostały z natury rzeczy ukształtowane
ostatecznie w ostatniej fazie „fabryki", a więc pod kierunkiem Kulczyckiego.
* * *
Rozważania nad udziałem Kulczyckiego w budowie ławry poczajowskiej
ukazują potrzebę wstępnej charakterystyki jego działalności artystycznej. Mate-
riały odnalezione przez Wołodymyra Wujcyka, w zestawieniu ze znanymi
wcześniej wiadomościami na temat twórczości Kulczyckiego, pozwalają —
naszym zdaniem — na sporządzenie takiego zarysu.
Kariera zawodowa Kulczyckiego rozpoczęła się w tradycyjny sposób
przyjęciem do lwowskiego cechu budowlanego w г. 176429. Wydaje się, że
w pierwszych latach samodzielnej działalności artysta pracował zgodnie z nor-
mami przyjętymi w cechu. Znacznie częściej był budowniczym angażowanym do
realizacji cudzych planów niż architektem odpowiedzialnym za koncepcję
budowli. Z tekstu Wujcyka wynika wyraźnie, że wzrost ambicji artystycznych
Kulczyckiego był poprzedzony zwyczajną skłonnością do zarabiania pieniędzy.
Architekt zaczął prowadzić równocześnie coraz więcej „fabryk", nie bacząc na
przepisy cechowe, zakazujące kumulacji zamówień. Prowadził nie tylko duże
budowy, ale podejmował się także drobniejszych robót w kamienicach, a nawet
„podbierał" pracę kamieniarzom. Cech nie mógł patrzeć bezczynnie na takie
praktyki, toteż pozywał go do sądu, który orzekał kary pieniężne. Działania te
nie były jednak zbyt skuteczne. Kulczycki płacił kary, rezygnował czasem z kilku
zamówień, ale już niebawem jego czeladnicy rozchodzili się do nowych „fabryk"
we Lwowie i w okolicach tego miasta. Widocznie kary sądowe nie były zbyt