DOI Artikel:
Betlej, Andrzej; Krasny, Piotr: Kilka uwag na temat twórczości Franciszka Ksawerego Kulczyckiego i architektury lwowskiej drugiej połowy XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0179
Kilka uwag na temat twórczości Franciszka Ksawerego Kulczyckiego i architektury... 175
abrys. Z poczynionych wówczas uwag wynika, iż świątynia nie była jeszcze
zasklepiona w całości oraz nie miała kopuły, a tylko podciągniętą konstrukcję
skrzyżowania naw.
Wkrótce potem, 5 V 1775, podpisano kontrakt z Kulczyckim, który
zobowiązał się do wykonania „planu ze wszystkim, aby był konserwowany na
miejscu fabryki i ustanowienia majstra murarskiego przy tejże, doskonałego
i niezawodnego". Zagwarantował on, że będzie „odwiedzać też fabrykę własnym
ekwipażem tyle razy, ile potrzeba dla informacji i rozporządzenia majstrowi". Za
powyższe prace miał otrzymywać roczną zapłatę w wysokości 1 600 złp. Wiemy
także, że Kulczycki przygotował przestrzenny model cerkwi poczajowskiej,
który służył strycharzom przy stawianiu dachów nad całą świątynią21.
Mamy tu zatem do czynienia z umową, w której stroną jest architekt,
wykonujący samodzielnie projekty, a nie polier (vel konduktor) realizujący
cudze koncepcje. Kulczycki miał bowiem dopiero nająć takiego współpracow-
nika i kontrolować dorywczo jego prace. Z badań T. Mańkowskiego nad
„fabrica ecclesiae" w Rzeczypospolitej wiemy zaś, że tego rodzaju inspekcje były
zawsze obowiązkiem architekta-projektanta22. Taką rolę Kulczyckiego w po-
czajowskiej „fabryce" potwierdza także wysokość jego rocznego wynagrodze-
nia, przewyższająca niemal dwukrotnie honorarium wypłacane wcześniej Hoff-
manowi za ten sam okres (864 złp)23 i skromną kwotę (216 złp), którą otrzymał
Polejowski za konsultacje udzielone przy budowie. Tę ostatnią informację
zawdzięczamy materiałom źródłowym odnalezionym przez W. Wujcyka24.
W dokumentach tych znajdujemy także interesujące wiadomości na temat
wydatków poniesionych przez konwent poczajowski na sprowadzenie architek-
tów z odległego Lwowa25.
W świetle przekazów archiwalnych udział Piotra Polejowskiego w „fa-
bryce" poczajowskiej polegał przede wszystkim na wydaniu ekspertyzy dotyczą-
cej dalszych robót w r. 1775. Polejowski wskazał wprawdzie potrzebę pewnych
zmian i innowacji (wzmocnienie filarów, inną aranżację krzyża świątyni oraz
zastosowanie sklepień żaglastych w nawach bocznych i zmianę oświetlenia
kopuły)26, ale brak jakichkolwiek przekazów świadczących o jego udziale
w realizacji tych wskazówek. Architekt zmarł 26 III 177627, a więc na długo przed
zakończeniem zasadniczego etapu budowy ławry, który przebiegał — jak już
wiemy — pod dyktando Kulczyckiego.
Nie możemy rozstrzygnąć, w jakim stopniu Kulczycki zmienił pierwotne
plany ławry po przejęciu kierownictwa nad jej budową. Można przypuszczać, że
Hoffman określił schemat założenia monasteru i ogólny kształt cerkwi. Koncep-
cje tego architekta zostały jednak zarzucone podczas budowy i nie wywarły
zapewne wpływu na ukształtowanie bryły i ostateczną aranżację wnętrza cerkwi.
Sądzimy пр., że Kulczycki rozbudował fasadę świątyni o niski narteks o wypuk-
łej elewacji, wciśnięty pomiędzy dwie ustawione ukośnie wieże. Trzeba bowiem
założyć, że „alternatywa druga" i „trzecia" projektów poczajowskich są
dostosowane do stanu cerkwi w chwili objęcia jej „fabryki" przez Kulczyckiego.
abrys. Z poczynionych wówczas uwag wynika, iż świątynia nie była jeszcze
zasklepiona w całości oraz nie miała kopuły, a tylko podciągniętą konstrukcję
skrzyżowania naw.
Wkrótce potem, 5 V 1775, podpisano kontrakt z Kulczyckim, który
zobowiązał się do wykonania „planu ze wszystkim, aby był konserwowany na
miejscu fabryki i ustanowienia majstra murarskiego przy tejże, doskonałego
i niezawodnego". Zagwarantował on, że będzie „odwiedzać też fabrykę własnym
ekwipażem tyle razy, ile potrzeba dla informacji i rozporządzenia majstrowi". Za
powyższe prace miał otrzymywać roczną zapłatę w wysokości 1 600 złp. Wiemy
także, że Kulczycki przygotował przestrzenny model cerkwi poczajowskiej,
który służył strycharzom przy stawianiu dachów nad całą świątynią21.
Mamy tu zatem do czynienia z umową, w której stroną jest architekt,
wykonujący samodzielnie projekty, a nie polier (vel konduktor) realizujący
cudze koncepcje. Kulczycki miał bowiem dopiero nająć takiego współpracow-
nika i kontrolować dorywczo jego prace. Z badań T. Mańkowskiego nad
„fabrica ecclesiae" w Rzeczypospolitej wiemy zaś, że tego rodzaju inspekcje były
zawsze obowiązkiem architekta-projektanta22. Taką rolę Kulczyckiego w po-
czajowskiej „fabryce" potwierdza także wysokość jego rocznego wynagrodze-
nia, przewyższająca niemal dwukrotnie honorarium wypłacane wcześniej Hoff-
manowi za ten sam okres (864 złp)23 i skromną kwotę (216 złp), którą otrzymał
Polejowski za konsultacje udzielone przy budowie. Tę ostatnią informację
zawdzięczamy materiałom źródłowym odnalezionym przez W. Wujcyka24.
W dokumentach tych znajdujemy także interesujące wiadomości na temat
wydatków poniesionych przez konwent poczajowski na sprowadzenie architek-
tów z odległego Lwowa25.
W świetle przekazów archiwalnych udział Piotra Polejowskiego w „fa-
bryce" poczajowskiej polegał przede wszystkim na wydaniu ekspertyzy dotyczą-
cej dalszych robót w r. 1775. Polejowski wskazał wprawdzie potrzebę pewnych
zmian i innowacji (wzmocnienie filarów, inną aranżację krzyża świątyni oraz
zastosowanie sklepień żaglastych w nawach bocznych i zmianę oświetlenia
kopuły)26, ale brak jakichkolwiek przekazów świadczących o jego udziale
w realizacji tych wskazówek. Architekt zmarł 26 III 177627, a więc na długo przed
zakończeniem zasadniczego etapu budowy ławry, który przebiegał — jak już
wiemy — pod dyktando Kulczyckiego.
Nie możemy rozstrzygnąć, w jakim stopniu Kulczycki zmienił pierwotne
plany ławry po przejęciu kierownictwa nad jej budową. Można przypuszczać, że
Hoffman określił schemat założenia monasteru i ogólny kształt cerkwi. Koncep-
cje tego architekta zostały jednak zarzucone podczas budowy i nie wywarły
zapewne wpływu na ukształtowanie bryły i ostateczną aranżację wnętrza cerkwi.
Sądzimy пр., że Kulczycki rozbudował fasadę świątyni o niski narteks o wypuk-
łej elewacji, wciśnięty pomiędzy dwie ustawione ukośnie wieże. Trzeba bowiem
założyć, że „alternatywa druga" i „trzecia" projektów poczajowskich są
dostosowane do stanu cerkwi w chwili objęcia jej „fabryki" przez Kulczyckiego.