DOI article:
Ostrowski, Jan K.: "Samson z Lwem" Jana Jerzego Pinsla: geneza kompozycji
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0274
270
Jan К. Ostrowski
Dwa takie odlewy — według Herkulesa z Anteuszem — należące niegdyś do
wyposażenia pracowni Ignaca Frantiska Platzera (1717—87), znajdują się do dziś
w zbiorach praskich18. Inny odlew tej samej rzeźby widoczny jest w tle portretu
rzeźbiarza Charlesa de Grof z r. 1766, autorstwa malarza dworskiego Petera Jakoba
Hörem ansa (Monachium, Bayerische Staatsgemäldesammlungen)19. Pewną rolę
mogły też odegrać kopie rysunkowe i ewentualnie reprodukcje graficzne (szczególnie
przy powtórzeniach w lustrzanym odbiciu, tak jak w przypadku Pinsla).
W Monachium znane były wszystkie trzy kompozyq'e Maderny. Oprócz
wspomnianego wyżej modelu Herkulesa z Anteuszem można wskazać wierne
powtórzenie górnej partii grupy Herkules z Caccusem w rzeźbie Simona Trogera,
przedstawiającej Kaina zabijającego Abla (datowana na lata czterdzieste lub
pięćdziesiąte w. XVIII; Monachium, Bayerisches Nationalmuseum)20. Przede
wszystkim jednak w stolicy Bawarii znajdują się dwa dzieła ściśle inspirowane rzeźbą
Herkulesa z lwem. W r. 1753 znany nam już Peter Jakob Hörem ans namalował serię
obrazów przedstawiających Siedem darów Ducha Świętego, zdobiących kościół
Ducha Św. w Monachium21. W tle malowidła poświęconego Fortitude widoczna jest
scena walki Samsona z lwem, ujęta dokładnie według rzeźby Maderny, zapewne na
podstawie odlewu znajdującego się w jednym z monachijskich warsztatów rzeźbiars-
kich (il. 7). Drugi przykład to także Samson z lwem, ale tym razem pełnoplastyczna
rzeźba z kości słoniowej i drewna, datowana na lata czterdzieste lub pięćdziesiąte w.
XVIII (Monachium, Bayerisches Nationalmuseum). Wykonał ją Simon Troger22,
wirtuoz tej trudnej techniki, pozostający na uboczu głównego nurtu plastyki
bawarskiej (iL 8)23. Troger zastosował ujęcie w lustrzanym odbiciu, zastępując
jednocześnie młodzieńczego herosa atletą w sile wieku, z twarzą okoloną obfitym
zarostem i nagością przesłoniętą draperią. Podobieństwo obydwóch rzeźb jest mimo
to tak daleko idące, że raczej wyklucza możliwość pośrednictwa reprodukqi
graficznej24, która nie zawiera wystarczającej ilości informaq'i dla skopiowania
trójwymiarowej grupy.
Ślady znajomości wszystkich trzech modeli Maderny można odnaleźć także
w Pradze, przede wszystkim w kręgu Ignaca Frantiska Platzera. Oprócz wspo-
mnianych już wyżej odlewów zachowały się dwa rysunki grupy Herkules z An-
teuszem, należące niegdyś do wyposażenia jego pracowni, a jego rysunek i model
grupy Walczących gigantów z lat 1767—69 (Praga, Närodni Galerie) są najwyraźniej
oparte na rzeźbie Herkules z Caccusem. Autorka monografii twórczości rodziny
Platzerów przypuszcza, że w tym drugim przypadku rolę pośrednika mógł odegrać
wiedeński rzeźbiarz Lorenzo Mattielli25. W twórczości Ignaca Frantiska Platzera jest
jeden jeszcze element, którego dotąd nie łączono z wpływem Maderny, a który
stanowi ważne ogniwo naszych rozważań. W zbiorach Närodni Galerie w Pradze
znajduje się rysunek artysty przedstawiający Herkulesa z lwem, datowany na ok.
1747 i określony jako studium do rzeźby w pałacu Ćerninów w Pradze (il. 9)16. Nie
ma wątpliwości, że i w tym przypadku mamy do czynienia ze swobodnym
powtórzeniem kompozycji Maderny, ujętym w lustrzanym odbiciu i z pewnymi
zmianami w układzie figury lwa.
Jan К. Ostrowski
Dwa takie odlewy — według Herkulesa z Anteuszem — należące niegdyś do
wyposażenia pracowni Ignaca Frantiska Platzera (1717—87), znajdują się do dziś
w zbiorach praskich18. Inny odlew tej samej rzeźby widoczny jest w tle portretu
rzeźbiarza Charlesa de Grof z r. 1766, autorstwa malarza dworskiego Petera Jakoba
Hörem ansa (Monachium, Bayerische Staatsgemäldesammlungen)19. Pewną rolę
mogły też odegrać kopie rysunkowe i ewentualnie reprodukcje graficzne (szczególnie
przy powtórzeniach w lustrzanym odbiciu, tak jak w przypadku Pinsla).
W Monachium znane były wszystkie trzy kompozyq'e Maderny. Oprócz
wspomnianego wyżej modelu Herkulesa z Anteuszem można wskazać wierne
powtórzenie górnej partii grupy Herkules z Caccusem w rzeźbie Simona Trogera,
przedstawiającej Kaina zabijającego Abla (datowana na lata czterdzieste lub
pięćdziesiąte w. XVIII; Monachium, Bayerisches Nationalmuseum)20. Przede
wszystkim jednak w stolicy Bawarii znajdują się dwa dzieła ściśle inspirowane rzeźbą
Herkulesa z lwem. W r. 1753 znany nam już Peter Jakob Hörem ans namalował serię
obrazów przedstawiających Siedem darów Ducha Świętego, zdobiących kościół
Ducha Św. w Monachium21. W tle malowidła poświęconego Fortitude widoczna jest
scena walki Samsona z lwem, ujęta dokładnie według rzeźby Maderny, zapewne na
podstawie odlewu znajdującego się w jednym z monachijskich warsztatów rzeźbiars-
kich (il. 7). Drugi przykład to także Samson z lwem, ale tym razem pełnoplastyczna
rzeźba z kości słoniowej i drewna, datowana na lata czterdzieste lub pięćdziesiąte w.
XVIII (Monachium, Bayerisches Nationalmuseum). Wykonał ją Simon Troger22,
wirtuoz tej trudnej techniki, pozostający na uboczu głównego nurtu plastyki
bawarskiej (iL 8)23. Troger zastosował ujęcie w lustrzanym odbiciu, zastępując
jednocześnie młodzieńczego herosa atletą w sile wieku, z twarzą okoloną obfitym
zarostem i nagością przesłoniętą draperią. Podobieństwo obydwóch rzeźb jest mimo
to tak daleko idące, że raczej wyklucza możliwość pośrednictwa reprodukqi
graficznej24, która nie zawiera wystarczającej ilości informaq'i dla skopiowania
trójwymiarowej grupy.
Ślady znajomości wszystkich trzech modeli Maderny można odnaleźć także
w Pradze, przede wszystkim w kręgu Ignaca Frantiska Platzera. Oprócz wspo-
mnianych już wyżej odlewów zachowały się dwa rysunki grupy Herkules z An-
teuszem, należące niegdyś do wyposażenia jego pracowni, a jego rysunek i model
grupy Walczących gigantów z lat 1767—69 (Praga, Närodni Galerie) są najwyraźniej
oparte na rzeźbie Herkules z Caccusem. Autorka monografii twórczości rodziny
Platzerów przypuszcza, że w tym drugim przypadku rolę pośrednika mógł odegrać
wiedeński rzeźbiarz Lorenzo Mattielli25. W twórczości Ignaca Frantiska Platzera jest
jeden jeszcze element, którego dotąd nie łączono z wpływem Maderny, a który
stanowi ważne ogniwo naszych rozważań. W zbiorach Närodni Galerie w Pradze
znajduje się rysunek artysty przedstawiający Herkulesa z lwem, datowany na ok.
1747 i określony jako studium do rzeźby w pałacu Ćerninów w Pradze (il. 9)16. Nie
ma wątpliwości, że i w tym przypadku mamy do czynienia ze swobodnym
powtórzeniem kompozycji Maderny, ujętym w lustrzanym odbiciu i z pewnymi
zmianami w układzie figury lwa.