DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: "Samson z Lwem" Jana Jerzego Pinsla: geneza kompozycji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0275
„Samson z Lwem" Jana Jerzego Pinsla — geneza kompozycji
271
W Wiedniu udało się natrafić na ślady tylko jednej z rzeźb Maderay
— Herkulesa z Anteuszem, która posłużyła jako wzór dla figurki porcelanowej,
wykonanej w tamtejszej manufakturze cesarskiej. Jest to swobodna, odwrócona
kopia, datowana na ok. 1749, nosząca sygnaturę Johanna Josefa Niedermayera27.
W literaturze spotyka się twierdzenia, że wśród wiedeńskich figurek porcelanowych
znajduje się także kopia Herkulesa z lwem2*, co jednak okazało się nieprawdą29.
Ceramiczna wersja tej kompozycji powstała natomiast ok. 1770—80 w wytwórni
w Ludwigsburgu30.
Alabastrowa — zapewne osiemnastowieczna — kopia grupy Herkulesa
z lwem znajduje się ponadto w zbiorach prywatnych w Krakowie (il. 10). Niestety
nic nie wiadomo na temat jej proweniencji. Można wreszcie wskazać przykład
pojawienia się interesującej nas kompozycji herosa z lwem w akademickim rysunku
Szymona Czechowicza z г. 171631, z pewnością opartym na ilustraqi z Iconologii
Ripy (il. 11).
Nasze rozważania nie miały na celu pełnego ukazania losów trzech pomysłów
kompozycyjnych Stefana Maderny zrealizowanych w terakotach z Ca' d'Oro32.
Pozwoliły jednak na stwierdzenie, że w XVIII w. były one znane w Monachium,
Pradze i Wiedniu, a więc w głównych centrach środkowoeuropejskiej rzeźby
późnobarokowej. Jest niemal nie do pomyślenia, by rzeźbiarz klasy Johanna Georga
Pinsla w czasie wędrówki czeladniczej nie otarł się przynajmniej o jedno z tych miast.
Nie musiał tam zresztą oglądać odlewu grupy Herkulesa z lwem. Stosunek jego
Samsona z lwem do Maderaowego pierwowzoru jest na tyle swobodny, że infor-
mację, w ilości wystarczającej do wykonania rzeźby, mógł mu dostarczyć przekaz
dwuwymiarowy.
Nie ma wątpliwości, że Johann Georg Pinsel w swych rzeźbach z attyki ratusza
buczackiego i z kościoła w Hodowicy posłużył się kompozycją wypracowaną ok. 130
lat wcześniej przez Stefana Madernę. Jest raczej mało prawdopodobne, by wiedział
cokolwiek o autorze, miejscu i czasie powstania oryginału. Model tego rodzaju był
w pracowni rzeźbiarza przedmiotem użytkowym, materiałem wykorzystywanym
w codziennej pracy. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nasz rzeźbiarz był
przekonany, że naśladuje dzieło antyczne. Zarysowanie genealogii artystycznej
Samsona z lwem nie przybliżyło nas niestety do ustalenia miejsca artystycznego
wykształcenia Pinsla. Wszystkie wchodzące w rachubę główne ośrodki oferowały
w tym względzie niemal jednakowe możliwości. Jak się wydaje, źródeł sztuki Pinsla
należy poszukiwać nie tyle poprzez badanie precedensów stosowanych przez niego
rozwiązań kompozycyjnych, ile przez skoncentrowanie się na problematyce ściśle
stylistycznej. Tego rodzaju badania poprowadzą nas w kierunku Pragi, co zresztą już
dawno sugerował Zbigniew Hornung33. W Europie Środkowej w 1. połowie w.
XVIII działało bowiem niewielu rzeźbiarzy, od których Jan Jerzy Pinsel mógłby
przejąć naczelne cechy swej sztuki—wszechobejmującą dynamikę i doprowadzoną
do skrajności ekspresję. Najbardziej znanym z nich był Matias Bernard Braun.
271
W Wiedniu udało się natrafić na ślady tylko jednej z rzeźb Maderay
— Herkulesa z Anteuszem, która posłużyła jako wzór dla figurki porcelanowej,
wykonanej w tamtejszej manufakturze cesarskiej. Jest to swobodna, odwrócona
kopia, datowana na ok. 1749, nosząca sygnaturę Johanna Josefa Niedermayera27.
W literaturze spotyka się twierdzenia, że wśród wiedeńskich figurek porcelanowych
znajduje się także kopia Herkulesa z lwem2*, co jednak okazało się nieprawdą29.
Ceramiczna wersja tej kompozycji powstała natomiast ok. 1770—80 w wytwórni
w Ludwigsburgu30.
Alabastrowa — zapewne osiemnastowieczna — kopia grupy Herkulesa
z lwem znajduje się ponadto w zbiorach prywatnych w Krakowie (il. 10). Niestety
nic nie wiadomo na temat jej proweniencji. Można wreszcie wskazać przykład
pojawienia się interesującej nas kompozycji herosa z lwem w akademickim rysunku
Szymona Czechowicza z г. 171631, z pewnością opartym na ilustraqi z Iconologii
Ripy (il. 11).
Nasze rozważania nie miały na celu pełnego ukazania losów trzech pomysłów
kompozycyjnych Stefana Maderny zrealizowanych w terakotach z Ca' d'Oro32.
Pozwoliły jednak na stwierdzenie, że w XVIII w. były one znane w Monachium,
Pradze i Wiedniu, a więc w głównych centrach środkowoeuropejskiej rzeźby
późnobarokowej. Jest niemal nie do pomyślenia, by rzeźbiarz klasy Johanna Georga
Pinsla w czasie wędrówki czeladniczej nie otarł się przynajmniej o jedno z tych miast.
Nie musiał tam zresztą oglądać odlewu grupy Herkulesa z lwem. Stosunek jego
Samsona z lwem do Maderaowego pierwowzoru jest na tyle swobodny, że infor-
mację, w ilości wystarczającej do wykonania rzeźby, mógł mu dostarczyć przekaz
dwuwymiarowy.
Nie ma wątpliwości, że Johann Georg Pinsel w swych rzeźbach z attyki ratusza
buczackiego i z kościoła w Hodowicy posłużył się kompozycją wypracowaną ok. 130
lat wcześniej przez Stefana Madernę. Jest raczej mało prawdopodobne, by wiedział
cokolwiek o autorze, miejscu i czasie powstania oryginału. Model tego rodzaju był
w pracowni rzeźbiarza przedmiotem użytkowym, materiałem wykorzystywanym
w codziennej pracy. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nasz rzeźbiarz był
przekonany, że naśladuje dzieło antyczne. Zarysowanie genealogii artystycznej
Samsona z lwem nie przybliżyło nas niestety do ustalenia miejsca artystycznego
wykształcenia Pinsla. Wszystkie wchodzące w rachubę główne ośrodki oferowały
w tym względzie niemal jednakowe możliwości. Jak się wydaje, źródeł sztuki Pinsla
należy poszukiwać nie tyle poprzez badanie precedensów stosowanych przez niego
rozwiązań kompozycyjnych, ile przez skoncentrowanie się na problematyce ściśle
stylistycznej. Tego rodzaju badania poprowadzą nas w kierunku Pragi, co zresztą już
dawno sugerował Zbigniew Hornung33. W Europie Środkowej w 1. połowie w.
XVIII działało bowiem niewielu rzeźbiarzy, od których Jan Jerzy Pinsel mógłby
przejąć naczelne cechy swej sztuki—wszechobejmującą dynamikę i doprowadzoną
do skrajności ekspresję. Najbardziej znanym z nich był Matias Bernard Braun.