Studia i materiały archeologiczne (14.2009)

Kilka uwag o pisowni wyrazów greckich...

113

Pajdologia byłaby więc nauką o dzieciach, a pedologia (grec. pus, dopełniacz podos)
nauką o nogach.
Niestety, nadużywana grecka końcówka -logia wciska się dziś wszędzie, ozna-
czając niekiedy coś bardzo odmiennego od pierwotnego desygnatu greckiego. (Zasta-
nówmy się choćby nad treścią przypisywaną wspomnianemu już wyżej wyrazowi
ekologia, a zobaczymy, że w praktycznym polskim rozumieniu tego wyrazu wcale nie
chodzi o naukę o domu czy gospodarstwie, a nawet o środowisku, tylko po prostu
o ochronę przyrody!).
Wiele rzeczowników tradycyjnie tworzymy na podstawie tematu, który ujawnia
się po grecku w przypadku drugim, a nie w pierwszym. Dotyczy to przeważnie form
przyjętych w języku polskim dawno temu. Piszemy więc Hellada, Tebaida, Pallada,
Triada, Fokida, Propontyda, Iliada czy olimpiada, a nie Hellas, Thebais, olympias
itd. Pallada to rozpowszechniona forma od Pallas, ale nawet Pallada ustępuje dziś
formie mianownikowej Pallas. O królowej imieniem Olympias nie powiemy dziś
raczej Olimpiada. Mówimy dziś o kobiecie imieniem Thais czy Tais, a nie o Taidzie,
o mieście Tanais, a nie o Tanaidzie i nie określimy miasta w Górnym Egipcie (czy
gdzie indziej, np. w Cyrenaice) formą Ptolemaida, tylko Ptolemais. Oznacza to
jednak nieodmienność formy Ptolemais (w Ptolemais, do Ptolemais itd.).
Zwróćmy jednak uwagę na utrwalone formy Tauryda, Fokida, Elida itp.
Mówimy i piszemy Izyda i Neftyda, a nie Isis i Nephthys.
Miasto Memfis w języku greckim jest rodzaju żeńskiego i z tego powodu po-
zostaje nieodmienne: do Memfis a nie do Memfisu, choć są szacowne precedensy
literackie (Prus w Faraonie używa obu form), pozwalające przymknąć oko na
niepoprawną formę Memfisu.
Imię (i nazwa) Atlas ma dopełniacz Atlantos, ale powiemy o postaci mitycznej
i o górach Atlas, nie Atlant. Atlanty w znaczeniu (męskich) kariatyd pozostaną jednak
atlantami.
Imię męskie Pallas ma dopełniacz Pallantos, nie nazwiemy jednak znanego
wyzwoleńca z otoczenia Klaudiusza Pallantem!
Powiemy natomiast i napiszemy Ksenofont, a nie Ksenofon, i w dopełniaczu -
Ksenofonta, a nie Ksenofona. Podobnie Anakreont, Antyfont, ale Zenon czy Eutyfron.
Pewien publicysta i pisarz wspomniał w jednej ze swych powieści o dialogu Sokra-
tesa z „Euty frontem”! Jednak greckie imię Euthyfron ma dopełniacz na -onos, a nie
-ontosl Autor pamiętał o zasadzie, ale nie pamiętał o szczegółach odmiany greckiej
i zastosował wersję „trudniejszą”, czyli bardziej wyszukaną, która jednak jest w tym
przypadku niepoprawna. Mamy więc do czynienia z błędem hyperpoprawnościowym.
Greka ma niemało imion typu Zenon (-onos) czy Solon (-onos). Prawidłowe sto-
sowanie form spolszczonych wymaga pewnej podstawowej wiedzy o greckich imio-
nach, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się na -on, ale w dopełniaczu na
-ontos, i o tych które mają mianownik na -on i dopełniacz na -onos. Może nas trochę
irytować, że takich rzeczy trzeba się uczyć na pamięć. Dzisiaj spotyka się pogląd, że
ważne jest tylko rozumienie i kojarzenie, a szczegółów rzekomo nie trzeba pamiętać.