DOI article:
Wójcikowska, Katarzyna: Skarbce greckie w okresie archaicznym i klasycznym: analiza i porównanie architektoniczne na przykładzie sanktuariów w Delfach i Olimpii
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.51310#0293
Skarbce greckie...
291
Architektura dorycka i jońska współistniały ze sobą w czasie i budowle w obu po-
rządkach powstawały równolegle lub też elementy obu porządków były wyko-
rzystywane w jednym obiekcie (np. fryzy w Partenonie, kolumny w ateńskich Pro-
pylejach). Skarbiec, poza tym, że służył do przechowywania darów składnych przez
poszczególne poleis, jednocześnie, a może przede wszystkim, reprezentował swojego
fundatora. Dlatego też poleis o tradycjach doryckich - jak Sykion, Megara lub Korynt
- czy też doryckie kolonie w Magna Graecia, jak Syrakuzy, Gela czy Selinunt,
wystawiały swoje skarbce w tym właśnie porządku. Podobnie i mieszkańcy poleis
jońskich, leżących na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej, jak Kladzomenaj czy
Knidos, czy też daleko na zachodzie jak Massalia, czy wreszcie wyspiarze z Sifnos -
fundowali swoje skarbce w porządku jońskim łub eolsko-jońskim.
Poza lokalnymi tradycjami fundatorów nie bez znaczenia były także okoliczności
i wydarzenia historyczne towarzyszące budowie. Za przykład może posłużyć skarbiec
Ateńczyków uchodzący obok Partenonu za jeden z podstawowych przykładów grec-
kiej architektury doryckiej. Mieszkańcy Aten wystawili swój skarbiec ok. 507 roku
p.n.e., najprawdopodobniej jako wyraz wdzięczności za obalenie tyranii zniena-
widzonych Pizy straty dó w* 33, którzy do tradycyjnie doryckich Aten zaczęli wprowa-
dzać elementy jońskie. Jeden z Pizystratydów podjął decyzję o budowie w centrum
polis świątyni wzorowanej na jońskich dipterosach34. Wśród Ateńczyków wywołało
to wiele kontrowersji. Nic zatem dziwnego, że Ateńczycy, składając wyroczni
podziękowanie za pomoc w wygnaniu Pizystratydów, nawiązali do tradycyjnego po-
rządku doryckiego. Innym doryckim skarbcem, którego okolicznościom powstania
warto poświęcić nieco miejsca, jest skarbiec Sykiończyków. Powstał on w ostatnim
trzydziestoleciu VI wieku p.n.e., kiedy to stosowanie porządku doryckiego przesta-
wało już być tak oczywistym. Klejstenes jednak wpajał Grekom, że należało cenić
jedynie to, co było tradycyjne i co miało związek z przeszłością. Mieszkańcy do-
ryckiego Sykionu, gardząc zatem tym, co jońskie czy też argiwskie, doskonale
rozwinęli i wręcz doprowadzili do perfekcji własną sztukę, nawiązującą oczywiście
do dzieł archaicznych, czego wyrazem było kilka metop zachowanych ze skarbca
Sykiończyków35 36.
Delfy, w których znajdowała się wyrocznia panhelleńska, były otwarte na
różnego rodzaju nowości napływające wraz z rzeszami pielgrzymów. To właśnie
dzięki temu powstawały tam także budowle jońskie, w tym cztery skarbce: Kni-
dyjczyków, Kladzomenaj, Massalczyków i Syfnijczyków. Są one ciekawe, chociażby
dlatego, iż żaden z nich nie jest całkowicie joński, ale zdradza wpływy architektury
z innych stron.
Skarbiec Knidyjczyków (połowa VI wieku p.n.e.) uznawany jest za najwcześ-
niejszy przykład architektury azjatycko-jońskiej na terenie Grecji kontynentalnej30.
” Partida, op.cit., p. 52.
4 Miał to być ateński Olimpiejon. Hipparch, syn Pizystrata, rozpoczął ok. 510 roku p.n.e. jego budowę,
jednak po obaleniu tyranii prace wstrzymano na przeszło 300 lat; cf. Parnicki-Pudełko, op.cit., p. 164.
35 P. de La Coste-Messeliere, Delphes, Paris 1957, p. 317.
36 Partida, op.cit., p. 224.
291
Architektura dorycka i jońska współistniały ze sobą w czasie i budowle w obu po-
rządkach powstawały równolegle lub też elementy obu porządków były wyko-
rzystywane w jednym obiekcie (np. fryzy w Partenonie, kolumny w ateńskich Pro-
pylejach). Skarbiec, poza tym, że służył do przechowywania darów składnych przez
poszczególne poleis, jednocześnie, a może przede wszystkim, reprezentował swojego
fundatora. Dlatego też poleis o tradycjach doryckich - jak Sykion, Megara lub Korynt
- czy też doryckie kolonie w Magna Graecia, jak Syrakuzy, Gela czy Selinunt,
wystawiały swoje skarbce w tym właśnie porządku. Podobnie i mieszkańcy poleis
jońskich, leżących na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej, jak Kladzomenaj czy
Knidos, czy też daleko na zachodzie jak Massalia, czy wreszcie wyspiarze z Sifnos -
fundowali swoje skarbce w porządku jońskim łub eolsko-jońskim.
Poza lokalnymi tradycjami fundatorów nie bez znaczenia były także okoliczności
i wydarzenia historyczne towarzyszące budowie. Za przykład może posłużyć skarbiec
Ateńczyków uchodzący obok Partenonu za jeden z podstawowych przykładów grec-
kiej architektury doryckiej. Mieszkańcy Aten wystawili swój skarbiec ok. 507 roku
p.n.e., najprawdopodobniej jako wyraz wdzięczności za obalenie tyranii zniena-
widzonych Pizy straty dó w* 33, którzy do tradycyjnie doryckich Aten zaczęli wprowa-
dzać elementy jońskie. Jeden z Pizystratydów podjął decyzję o budowie w centrum
polis świątyni wzorowanej na jońskich dipterosach34. Wśród Ateńczyków wywołało
to wiele kontrowersji. Nic zatem dziwnego, że Ateńczycy, składając wyroczni
podziękowanie za pomoc w wygnaniu Pizystratydów, nawiązali do tradycyjnego po-
rządku doryckiego. Innym doryckim skarbcem, którego okolicznościom powstania
warto poświęcić nieco miejsca, jest skarbiec Sykiończyków. Powstał on w ostatnim
trzydziestoleciu VI wieku p.n.e., kiedy to stosowanie porządku doryckiego przesta-
wało już być tak oczywistym. Klejstenes jednak wpajał Grekom, że należało cenić
jedynie to, co było tradycyjne i co miało związek z przeszłością. Mieszkańcy do-
ryckiego Sykionu, gardząc zatem tym, co jońskie czy też argiwskie, doskonale
rozwinęli i wręcz doprowadzili do perfekcji własną sztukę, nawiązującą oczywiście
do dzieł archaicznych, czego wyrazem było kilka metop zachowanych ze skarbca
Sykiończyków35 36.
Delfy, w których znajdowała się wyrocznia panhelleńska, były otwarte na
różnego rodzaju nowości napływające wraz z rzeszami pielgrzymów. To właśnie
dzięki temu powstawały tam także budowle jońskie, w tym cztery skarbce: Kni-
dyjczyków, Kladzomenaj, Massalczyków i Syfnijczyków. Są one ciekawe, chociażby
dlatego, iż żaden z nich nie jest całkowicie joński, ale zdradza wpływy architektury
z innych stron.
Skarbiec Knidyjczyków (połowa VI wieku p.n.e.) uznawany jest za najwcześ-
niejszy przykład architektury azjatycko-jońskiej na terenie Grecji kontynentalnej30.
” Partida, op.cit., p. 52.
4 Miał to być ateński Olimpiejon. Hipparch, syn Pizystrata, rozpoczął ok. 510 roku p.n.e. jego budowę,
jednak po obaleniu tyranii prace wstrzymano na przeszło 300 lat; cf. Parnicki-Pudełko, op.cit., p. 164.
35 P. de La Coste-Messeliere, Delphes, Paris 1957, p. 317.
36 Partida, op.cit., p. 224.