Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (23.2018)

Justyna Kowalińska

w stosunku do egzotycznych przedmiotów
nieznanej proweniencji stosowano w latach
powojennych stosunkowo często. Wynikało
to najczęściej z braku materiału porównaw-
czego i dostępu do odpowiednich publikacji.
O ile przedmioty rzeczywiście pochodzące
z Afryki trafiały na rynek europejski dość
często, o tyle niemal nieznana była kultura
i sztuka Papuasów. Cztery spośród zwró-
conych z Torunia zabytków, opisane jako
„murzyńskie” lub „afrykańskie”, zidentyfiko-
wałam jako reprezentujące kulturę Papuasów
z Nowej Gwinei i należące do kolekcji Józefa
Zwierzyckiego. Także i dziś nie zawsze udaje
się trafnie przyporządkować „zamorskie”
przedmioty. Przykładem tego są m.in. obiekty
- bez wątpliwości z kolekcji Zwierzyckiego
- których miejsca pochodzenia zostało na
kartach naukowych określone w PME jako
Afryka (PME 3527, PME 14746).
Muzeum Kultur Ludowych
w Młocinach pod Warszawą
(1950)
Czas powojennej odbudowy muzealnych
placówek stał się okazją do przeprowadze-
nia ogólnokrajowej dyskusji nad stanem
polskiego muzealnictwa, w tym nad specja-
lizacją kolekcjonersko-wystawienniczą. Na
łamach czasopism pojawiały się artykuły
nawiązujące do przedwojennej idei centra-
lizacji zbiorów etnograficznych, także tych
pozaeuropejskich. M.in. w czasopiśmie „Lud”
postulowano: „Centralne Muzeum Etno-
graficzne musi zbierać okazy typowe z całej
Polski oraz dawać przegląd kultur całego
świata. [...] Podkreślić należy konieczność
zaprzestania gromadzenia zbiorów obcych
ludów w regionalnych muzeach etnogra-
ficznych Polski (podkreślenie J.K.)”58.
Podsumowania tej dyskusji dokonano na
Ogólnopolskiej Konferencji Etnografów
w grudniu 1947 r. (zwołanej przez Naczelną

Dyrekcję Muzeów i Ochrony Zabytków), na
której wiodącą rolę w zakresie gromadzenia
zbiorów etnograficznych polskich i pozaeu-
ropejskich ostatecznie wyznaczono muzeum
warszawskiemu (wówczas Muzeum Kultur
Ludowych z tymczasową siedzibą w Młoci-
nach, które od 1964 r. nosi nazwę Państwowe
Muzeum Etnograficzne)59. Rozpoczęto akcję
gromadzenia eksponatów, do której oprócz
muzealnych pracowników zatrudniano
także tzw „eksploratorów terenowych”60.
Muzea w całym kraju zobligowane zostały do
przekazania wielu posiadanych eksponatów
(także egzotycznych) do Muzeum Kultur
Ludowych w Młocinach, które przejmowało
zbiory często wbrew woli dotychczasowych
właścicieli. W ciągu kilku lat (1949-1956)
do warszawskiego muzeum etnograficznego
zabrano około 6 tys. obiektów z 30 różnych
placówek z całej Polski61. Utrata pozaeuro-
pejskich muzealiów nie ominęła również
Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu,
a wśród wydanych egzotyków znalazła się
znaczna część kolekcji J. Zwierzyckiego.
W dokumentach Muzeum Etnograficz-
nego w Poznaniu zachował się Protokół
zdawczo-odbiorczy z przejęcia eksponatów
z zakresu etnografii pozaeuropejskiej, spo-
rządzony na podstawie decyzji Naczelnej
Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków z dnia
6 kwietnia 1950 r. (L.dz.Z-XIII-55/3/5O)
i podpisany w dniu 9 czerwca 1950 r. Do-
kument (zwany dalej Protokołem) zawiera
spis około 313 sztuk obiektów zapisanych
w 90 pozycjach i jest mało precyzyjny. Iden-
tyczny Protokół znajduje się również w po-
siadaniu PME w Warszawie. Dokument ten
jest jedynym dowodem dokonanego w 1950 r.
przejęcia obiektowi jego zapisami kierowano
się w poszukiwaniach poznańskich muze-
aliów62. Zajmująca się badaniem działalności
naukowej Zwierzyckiego Maria Paradowska
pisała: „Dzięki umiejętnemu postępowaniu
ówczesnych pracowników Muzeum w Po-

78