Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (23.2018)

Sofonisba Anguissola Gra w szachy. Konserwacja i badania obrazu

kopie, ale niezależnie od innych wykonywała
obrazy niezwykle piękne... Chciałbym opani
Sofonisbie napisać coś więcej, a mianowicie, że
w tym roku w Cremonie widziałem w domu
jej ojca obraz jej ręki wykonany z wielką
umiejętnością, będący portretem jej trzech
sióstr podczas gry w szachy, a z nimi ich starej
piastunki, co wszystko wymalowane jest z taką
starannością i podobieństwem, że wydaje się
jak żywe i nie brak im nic tylko mowy”13.
Siostry Sofonisby i piastunka przedstawio-
ne zostały z wiernością portretową i psycho-
logiczną. Malując cztery postacie w różnym
wieku, malarka symbolicznie nawiązała do
czterech etapów ludzkiego życia14. Każda
z przedstawionych kobiet prezentuje kolejną
fazę życia: od wieku dziecięcego po starość.
Autorzy publikacji poświęconych Sofo-
nisbie zwracają uwagę na jej kontakty ze
światem artystycznym i literackim Cremo-
ny15. Ich zdaniem artystka zetknęła się m.in.
z twórczością literacką biskupa i humanisty
Marka Girolama Vidy (1485-1566), który
był przyjacielem ojca Sofonisby, korespon-
dował z nim i podobnie jak on sam był
przekonany o zdolnościach intelektualnych
kobiet. Vida był autorem poematu dydak-
tycznego Szachy ( Scacchia Indus), wydanego
w Cremonie w 1527 r., który przyczynił się
do ikonograficznego sukcesu tego motywu
w malarstwie. Być może znajomość z Vidą
i jego poematem zainspirowała Sofonisbę
do wykorzystania szachów jak atrybutu
świadczącego o wykształceniu oraz intelek-
tualnych zainteresowaniach córek Amilcara
Anguissoli16.
Sofonisba malowała przez całe swe dłu-
gie życie. Na charakter jej twórczości mia-
ły wpływ jej lombardzkie korzenie, a zatem
skłonność do realizmu i umiejętność prze-
tworzenia wątków zaczerpniętych z trady-
cji Leonarda da Vinci i Michała Anioła. Po-
pularna na wielu dworach w Italii, miała
także wpływ na rozwój malarstwa (zwłasz-

cza dworskiego i portretowego) w Hiszpanii.
W ostatnich 30 latach historia sztuki po-
święciła Sofonisbie wiele uwagi. Obraz po-
znański był w tym czasie eksponowany na
wielu wystawach, głównie za granicą, ale tak-
że w Polsce17. Wszystkim tym wystawom to-
warzyszyły opracowania naukowe w formie
różnego rodzaju publikacji, ukazała się tak-
że monografia, przedstawiająca wielowątko-
we postać słynnej malarki. W 1994 r. miała
miejsce duża wystawa monograficzna dzieł
Sofonisby w jej rodzinnym mieście, Cremo-
nie. Specjalnie na tę wystawę w Pracowni
Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichro-
mowanej Muzeum Narodowego w Pozna-
niu przeprowadzono badania technologiczne
i konserwację obrazu Gra w szachy. W trak-
cie prac wykonano także dokumentację fo-
tograficzną i opisową.
Zakres konserwacji i wyniki badań nie
były dotąd publikowane. Tylko w kilku opra-
cowaniach znalazły się krótkie informacje
dotyczące wiedzy uzyskanej w wyniku prze-
prowadzonej konserwacji. Ponowne bada-
nie poznańskiego obrazu przeprowadzo-
no w 2015 r. w Laboratorium Analiz i Nie-
niszczących Badań Obiektów Zabytkowych
(LANBOZ) Muzeum Narodowego w Kra-
kowie, gdzie potwierdzono i uzupełniono
wcześniejsze badania.
Uzyskana wiedza na temat warsztatu
i projektu malarskiego obrazu Gra w sza-
chy Sofonisby Anguissoli dała podstawę
do opublikowania wszystkich uzyskanych
informacji.
Stan zachowania obrazu w 1994 r.
Dokładne oględziny i badania obiektu
pozwoliły stwierdzić, że na przestrzeni
wieków obraz był już kilkakrotnie podda-
wany zabiegom konserwatorskim (ii. 2).
W Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby
Polichromowanej Muzeum Narodowego

123