Tribulum. Archaiczne narzędzie rolnicze w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Poznaniu

Tribulum pojawia się również w protohi-
storii Mezopotamii, gdzie podczas wykopa-
lisk archeologicznych odkryto tabliczki z pia-
skowca z wygrawerowanymi piktogramami.
Szczególnie kilka z nich, pochodzących
z wczesnego miasta Kisz (Irak) i datowa-
nych na połowę IV tysiąclecia p.n.e., może
stanowić najstarszą zachowaną pisemną
dokumentację na ś wiecie. Na obu stronach
jednej z tych tabliczek, przechowywanej
w Ashmolean Museum na Uniwersytecie
Oxfordzkim, znajduje się prawdopodobnie,
obok symboli numerycznych i innych pik-
togramów, wizerunek tribulum. Podobne
symbole pojawiają się również na licznych
tabliczkach glinianych z pismem klinowym
w III tysiącleciu p.n.e.
W środkowej Turcji, w pobliżu „Świątyni
B” na stanowisku archeologicznym Arslan-
tepe-Malatya, w warstwie archeologicznej
datowanej przy użyciu dendrochronologii na
3374 r. p.n.e. odkryto fragment cylindrycznej
pieczęci, na której widać postać siedzącą na
tribulum, z wyraźnym obrazem płatków
krzemiennych widocznych na spodzie deski.
Wszystkie przedstawione powyżej artefakty
prawdopodobnie wyobrażają użycie tribu-
lum, ale niestety nie ma żadnego potwier-
dzenia tych wizerunków w innych źródłach
archeologicznych.
W Biblii wszystkie prace gospodarskie
i połowę mają odniesienia religijne. Dotyczy
to również prac ©młotowych, które związane
były z religijnym odniesieniem do omłotu
jako oddzielenia ziarna od plew (dobra od
zła) i oczyszczenia ziarna (duszy) tak, aby
nadawało się do spożycia (bogobojnego ży-
cia) . Pierwsza biblijna wzmianka o klepisku
jako miejscu wykonania omłotu znajduje się
w Księdze Rodzaju. Napisano tam, że nie był
to żaden budynek ani jakiekolwiek inne miej-
sce osłonięte dachem i otoczone murem, ale
po prostu otwarty, położony na wzniesieniu
okrągły kawałek ziemi o średnicy długości od
15 do 30 metrów, gładki, twardy i czysty. Na

takim wietrznym i twardym klepisku wykony-
wano prace ©młotowe i oczyszczano ziarno32.
W Biblii opisano cztery sposoby młóce-
nia zboża. Zestawiła je Zofia Włodarczyk:
„Trzecim sposobem młócenia było użycie
«sań młocarskich» (morag). Składały się one
z dwóch lub trzech grubych desek, najczęściej
dębowych lub platanowych, z podniesionym
przodem. Od spodu w deskach było około
trzystu zagłębień, w których mocowano
ostre, krzemienne lub bazaltowe kamienie
albo żelazne ćwieki (Am 1,3). Sanie ciągnęło
zwierzę, a dla obciążenia i lepszej skutecz-
ności młócenia siedział na nich człowiek
kierujący zwierzęciem. Praktykowano też
łączony sposób młócenia, polegający na
tym, że najpierw przepędzano przez zboże
stado zwierząt, a potem używano tribulum.
Pojedynczą porcję do młócenia stanowiła
sterta ściętego zboża, ułożona w formie koła
o średnicy ok. 15 metrów. Wysokość stosu
była dostosowana do wielkości zwierzęcia
i sprzętu młócącego. Aby dokładnie wydobyć
ziarno, zboże wchodzące w skład takiej jednej
porcji musiało być co najmniej trzykrotnie
odwrócone”33.
Nie mamy informacji, aby tribulum było
używane w okresie wczesnej historii Grecji
i Rzymu. Vassili Struve, który analizował
Iliadę, pisze, że w VIII w. p.n.e. Grecy wymłó-
cali zboża, przeganiając po nich zwierzęta
pociągowe34.
Podobny sposób młócenia zalecał w II w.
p.n.e. Katon w swojej książce De agri cultura.
Pomimo że znał tribulum, to był przeciwny
stosowaniu takich „egzotycznych” innowacji33.
W I w. p.n.e. Warron w swoim podręcz-
niku rolniczym Rerum rusticarum de agri
cultura, odzwierciedlającym ówczesną rze-
czywistość, w dwóch miejscach wspomina
o tribulum. W pierwszym doradza, żeby nie
kupować żadnych narzędzi, które można
wyprodukować we własnym gospodarstwie,
a więc praktycznie niczego, co jest wykonane
z nieobrobionego drewna - koszy, koszyków,

29