Rocznik Historii Sztuki (1.1956)

WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ

WIADOMOŚCI O ŻYCIU I PRACACH
DOMINIKA MERLINIEGO

0 Merlinim, pierwszym architekcie Stanisława Augusta, choć działał
w epoce niedawno minionej, przechowało się niewiele wiadomości, zwłaszcza
natury osobistej. Żył w dobie licznych pamiętnikarzy, a żaden o nim nie
wspomniał (mimo że pisali o jego córkach). Przebywał w środowisku posia-
dającym wielu portrecistów, a nie mamy jego podobizny. Był przez trzy-
dzieści kilka lat w stosunkach z królem, a w ogromnym epistolarium królew-
skim nie ma żadnego jego listu do króla ani też króla do niego (choć są listy
jego rodziny). Wszystko to uderza jeszcze bardziej przy porównaniu z innymi
artystami Stanisława Augusta, zwłaszcza zaś z Bacciarellim, po którym pozo-
stało tyle informacji, portretów i listów. Nie mamy danych, jak Merlini
wyglądał i jakie miał cechy umysłu i charakteru, a tak samo nie wiemy, gdzie
się swej sztuki nauczył ani kiedy i w jakich okolicznościach przybył do
Polski. Przed historykiem zjawia się on od razu jako wyrobiony artysta
piastujący wysokie stanowisko na dworze.

Nie posiadając osobistych o nim danych, mamy natomiast niektóre
urzędowe: metrykę, akt ślubu, metryki dzieci, nominacje, akta kupna i sprze-
daży, akt zejścia; wiemy nawet wyjątkowo dużo o jego stosunkach rodzinnych,
domowych, majątkowych. Przede wszystkim zaś znamy dość dobrze jego
dzieła, co wynagradza nam nieznajomość jego osoby.

Choć wszyscy historycy zgadzają się z tym, że Merlini odegrał ważną
rolę w dziejach sztuki polskiej, to jednak żaden nie opracował jego twór-
czości; artysta nie doczekał się monografii, nawet najkrótszej. Mamy jedynie
dwa słownikowe zestawienia jego dzieł opracowane przez Z. Batowskiego1
i S. Łozę2. Dość liczne od lat czterdziestu rozprawy na temat sztuki stanisła-
wowskiej nie mogły go oczywiście pominąć, ale zajmowały się nim tylko
łącznie z innymi artystami królewskiego zespołu3.

1 Z. Batowski, art, „Merlini" w: U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexicon der bildenden Kiinstler,
t. XXIV, 1930, s. 418-419.

2 S. Łoza, art. „Merlini" w Słowniku architektów i budowniczych Polaków oraz cudzoziemców w Polsce pracują-
cych, wyd. II, 1930.

3 W. Tatarkiewicz, Rządy artystyczne Stanisława Augusta, 1919; A. Lauterbach, Styl Stanisława Au-
gusta, 1918; L. Niemojewski, Wnętrza architektoniczne pałaców stanisławowskich, 1927; T. Mańkowski, Me-
cenat Stanisława Augusta, 1934. — Historycy włoscy mało się interesowali swym rodakiem. Nie ma o nim wzmianki
ani w wielkiej Enciclopedia Italiana, ani w Dizionario degli artisti bresciani S. Fenaroliego, 1877; nieliczne infor-

Rocznik Historii Sztuki

24