DOI Heft:
II. Z dziedziny stosunków artystycznych polsko-francuskich i polsko-włoskich
DOI Artikel:Karpowicz, Mariusz: Rodowód artystyczny Michelangelo Palloniego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13222#0183
MARIUSZ KARPOWICZ
RODOWÓD ARTYSTYCZNY MICHEL A NGELO PALLONIEGO*
L ŚRODOWISKO FLORENCKIE I PIERWSZY NAUCZYCIEL
Dostępne nam dziś źródła i słowniki artystów zgodnie wskazują na środowisko florenckie jako
na to, które ukształtowało Palloniego, a na Baldassara Franceschinicgo jako jego pierwszego nauczyciela.
Florencja drugiej i trzeciej ćwierci w. XVII stała się ośrodkiem, w całym tego słowa znaczeniu,
prowincjonalnym. Cechą charakterystyczną malarstwa florenckiego do połowy wieku jest uporczywe
trwanie manierystycznych rozwiązań formalnych i przyzwyczajeń warsztatowych, pomimo że jeden
z florentczyków— Cigoli (Lodowico Cardi, 1559—1613) już bardzo wcześnie przełamał tradycję i swą
późną twórczością reprezentuje wyraźnie barok1. Jego ewolucja artystyczna jest bardzo znamienna: od
toskańskiego manieryzmu, mocno zaprawionego entuzjazmem dla wielkich wenecjan (Ostatnia Wie-
czerza, 1591, Empoli, kolegiata), do bardzo bliskich Carraccich i Lanfranca ostatnich rzymskich fresków
(Capella Paolina przy S. Maria Maggiore, 1610; Amor i Psyche, 1611, dziś w Museo di Roma)2. W ślady
Ci gołego miało pójść dopiero następne pokolenie; pokolenie Franceschiniego, ojca artystycznego naszego
Florentczyka.
Wychowawcą tego pokolenia był Matteo Roselli (1578—1650), jako artysta — indywidualność
mierna, ważna natomiast osobistość jako pedagog tak różnorodnych talentów, jak Francesco Furini
(koło 1600—1646), Jacopo Vignali (1592—1664) i Carlo Dolci (1618—1686), a jednocześnie Giovanni
Manozzi, zwany Giovanni da San Giovanni (1592—1636), czy też mistrz Palloniego — Baldassare Fran-
ceschini, zwany II Volterrano (1611—1689).
Zasługą Rosellego było, że jeszcze nieomal do jego śmierci niewzruszonym ideałem malarza flo-
renckiego był przede wszystkim „elegancki rysunek", wypełniony barwami jasnymi i żywymi, ale
0 jednolicie słabym nasyceniu, dalej manierystyczne jeszcze zasady konstrukcji obrazu z dwóch planów,
wydłużone proporcje, wreszcie zapatrzenie w wielkich wenecjan, ale tylko w zakresie kompozycji
1 gatunku perspektywy, a nie koloru3.
Taki był też punkt wyjścia Franceschiniego4. Wiemy o nim, że z rodzinnego Volterra przybył
do Florencji w r. 1627. Kształcił się u Rosellego, a później, około r. 1640, odbył pierwszą wędrówkę
* Artykuł jest fragmentem pracy doktorskiej o działalności Palloniego w Polsce, napisanej pod kierunkiem prof. dr
Wł. Tomkiewicza i obronionej w 1962 r. na Uniwersytecie Warszawskim.
1 R. Wittkower, Art and Architecture in Italy, 1600—1750, The Pélican History of Art, b. m. w. 1958, s. 60; por.
również: E. Panofsky, Galileo as a Critic of the Arts, The Hague 1954.
2 G. Bartelli,' La favola di Psichc dipinta da Lodovico Cigoli, „L'Artc", XVI, 1913, s. 307—309.
3 Środowisko florenckie nic ma jeszcze wyczerpującej charakterystyki. Kilka słów poświęca mu Wittkower, op.
c't-, s. 224. Nie straciły zatem na aktualności stare syntezy; bardzo lakoniczna U. Oietti, L. Dami, N. Tarchiani, La pittu-
ra Italiom dcl seicento с dcl settecento ticlla mostra di Palazzo Pitti a Firenze, Milano—Roma 1924, s. 23; oraz obszerniejsza, sta-
nowiąca wstęp do przeglądu malarzy XVIII \v.:M. Marangoni, Settecentisti Fiorentini, [w:] Arte Barocca, Revisioni Cri-
tichc, Firenze 1927, s. 203—247. Por. również: L. Lanzi, Storia pittorica delia Italia, t. 1, Bassano 1819, s. 240 nn. O pierw-
szych latach XVII w. por. przypis Э.
4 Tamże, s. 243; Marangoni, op. cit., s. 204, A. Cinci, Di Baldassare Franceschini, il Volterrano, Volterra 1886; O. H.
Giglioli, Sul un quadro dcl Volterrano nclla Galleria degli U/Jizi, creduto finora di Giovanni da San Giovanni, „Bołletino d'Arte",
!X, 1908, s. 355—358; tenże, Unapittura inedita di Baldassare Franceschini detto il Volterrano, „L'Arte", XXVII, 1923, s. 175 п.;
Oictti, Dami, Tarchiani, op. cit., s. 23 i 299; O. H. Giglioli, hasło ./Volterrano" w Enciclopedia Italiana
RODOWÓD ARTYSTYCZNY MICHEL A NGELO PALLONIEGO*
L ŚRODOWISKO FLORENCKIE I PIERWSZY NAUCZYCIEL
Dostępne nam dziś źródła i słowniki artystów zgodnie wskazują na środowisko florenckie jako
na to, które ukształtowało Palloniego, a na Baldassara Franceschinicgo jako jego pierwszego nauczyciela.
Florencja drugiej i trzeciej ćwierci w. XVII stała się ośrodkiem, w całym tego słowa znaczeniu,
prowincjonalnym. Cechą charakterystyczną malarstwa florenckiego do połowy wieku jest uporczywe
trwanie manierystycznych rozwiązań formalnych i przyzwyczajeń warsztatowych, pomimo że jeden
z florentczyków— Cigoli (Lodowico Cardi, 1559—1613) już bardzo wcześnie przełamał tradycję i swą
późną twórczością reprezentuje wyraźnie barok1. Jego ewolucja artystyczna jest bardzo znamienna: od
toskańskiego manieryzmu, mocno zaprawionego entuzjazmem dla wielkich wenecjan (Ostatnia Wie-
czerza, 1591, Empoli, kolegiata), do bardzo bliskich Carraccich i Lanfranca ostatnich rzymskich fresków
(Capella Paolina przy S. Maria Maggiore, 1610; Amor i Psyche, 1611, dziś w Museo di Roma)2. W ślady
Ci gołego miało pójść dopiero następne pokolenie; pokolenie Franceschiniego, ojca artystycznego naszego
Florentczyka.
Wychowawcą tego pokolenia był Matteo Roselli (1578—1650), jako artysta — indywidualność
mierna, ważna natomiast osobistość jako pedagog tak różnorodnych talentów, jak Francesco Furini
(koło 1600—1646), Jacopo Vignali (1592—1664) i Carlo Dolci (1618—1686), a jednocześnie Giovanni
Manozzi, zwany Giovanni da San Giovanni (1592—1636), czy też mistrz Palloniego — Baldassare Fran-
ceschini, zwany II Volterrano (1611—1689).
Zasługą Rosellego było, że jeszcze nieomal do jego śmierci niewzruszonym ideałem malarza flo-
renckiego był przede wszystkim „elegancki rysunek", wypełniony barwami jasnymi i żywymi, ale
0 jednolicie słabym nasyceniu, dalej manierystyczne jeszcze zasady konstrukcji obrazu z dwóch planów,
wydłużone proporcje, wreszcie zapatrzenie w wielkich wenecjan, ale tylko w zakresie kompozycji
1 gatunku perspektywy, a nie koloru3.
Taki był też punkt wyjścia Franceschiniego4. Wiemy o nim, że z rodzinnego Volterra przybył
do Florencji w r. 1627. Kształcił się u Rosellego, a później, około r. 1640, odbył pierwszą wędrówkę
* Artykuł jest fragmentem pracy doktorskiej o działalności Palloniego w Polsce, napisanej pod kierunkiem prof. dr
Wł. Tomkiewicza i obronionej w 1962 r. na Uniwersytecie Warszawskim.
1 R. Wittkower, Art and Architecture in Italy, 1600—1750, The Pélican History of Art, b. m. w. 1958, s. 60; por.
również: E. Panofsky, Galileo as a Critic of the Arts, The Hague 1954.
2 G. Bartelli,' La favola di Psichc dipinta da Lodovico Cigoli, „L'Artc", XVI, 1913, s. 307—309.
3 Środowisko florenckie nic ma jeszcze wyczerpującej charakterystyki. Kilka słów poświęca mu Wittkower, op.
c't-, s. 224. Nie straciły zatem na aktualności stare syntezy; bardzo lakoniczna U. Oietti, L. Dami, N. Tarchiani, La pittu-
ra Italiom dcl seicento с dcl settecento ticlla mostra di Palazzo Pitti a Firenze, Milano—Roma 1924, s. 23; oraz obszerniejsza, sta-
nowiąca wstęp do przeglądu malarzy XVIII \v.:M. Marangoni, Settecentisti Fiorentini, [w:] Arte Barocca, Revisioni Cri-
tichc, Firenze 1927, s. 203—247. Por. również: L. Lanzi, Storia pittorica delia Italia, t. 1, Bassano 1819, s. 240 nn. O pierw-
szych latach XVII w. por. przypis Э.
4 Tamże, s. 243; Marangoni, op. cit., s. 204, A. Cinci, Di Baldassare Franceschini, il Volterrano, Volterra 1886; O. H.
Giglioli, Sul un quadro dcl Volterrano nclla Galleria degli U/Jizi, creduto finora di Giovanni da San Giovanni, „Bołletino d'Arte",
!X, 1908, s. 355—358; tenże, Unapittura inedita di Baldassare Franceschini detto il Volterrano, „L'Arte", XXVII, 1923, s. 175 п.;
Oictti, Dami, Tarchiani, op. cit., s. 23 i 299; O. H. Giglioli, hasło ./Volterrano" w Enciclopedia Italiana