DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.1449#0021
Qront-regukn der ArchiteBurt^
defe ende geene veranderen nae den wille ende welghevallen vande Menfchen; het welcke inde Or-
dens foude wefen teghens alle reden, ende moet daeromme noyt toe-gheftaen worden.
Daeromme kanmen met foo veel klare exempelen, teghens den fulcken feggen, dat de nature fèlfs
vanden beginne der werelt tot op onfe tijden toe, altijdt ghehouden heeft een felve Orden, die in
gheftelt is inde fcheppinghe ende voort-teelinghe der dinghen , ende alfoo ghecontinueert heeft;
ab.Attj,. Ende foo vele de volcken aengaet (gelijck oock Vitruvius betuyght, ende wy wijdt-loopigh fullen
\ibJfyX bewijfen,) inde eerfteeeuwe nae den Univerfalen Sontvloedt was Italien met eene Orden alleen te
vreden, het welcke de Tofcaenfche was. Daer nae hebben haer de Griecken, ghelijek de felve ver-
haelt, een tijdt langh ghehouden by de Dorifche Orden, ende by lanckheydt van tijdt is daer d'Joni-
fcheendeCorintifcheby ghekomen, verfchelende alleen in 't Capiteel: Ende eyndelijcken zijn de
Romeynen, die met hare dapperheydt ende macht de gheheele werelt t'onder-ghebracht hebben,
ghekomen tot het getal van vijf Ordens, diefe noyt te buyten gegaen zijn.
Ende hoewel foo vele vreemde ende Barbarifche natiën ghekomen zijn van d'uytterfte deelen der
aerden, ende van d'een ende d'ander Pool, om den Roomfcben naem ende grootheydt te vernieti-
ghen, ende nieuwe heerfchappijen, Wetten ende Ordens in alle dinghen in te voeren, foo zijnfe even-
wel eyndelijck verdreven, ende hebben niet naeghelaten als belacchelijckeende monftreufe exempe-
len. Waer uyt wy vaftelijcken befluyten, dat d'Ordens geenfins en moeten werden verandert • maer
men magh wel benaerftighen omme de felve beter te maecken, ende tot meerder perfectie te bren-
ghen alfle teghenwoordigh zijn. Sulcxdat hoewel de Ordens vijf in ghetale zijn, foo konnenfe
evenwel by gheleghentheden van tijden ende plaetfen voor vele verftrecken, ende d'eene van d'an-
re feer verfcheyden zijn, nae datfè min ofte meer verrijckt zijn in hare deelen ende leden, ende
versiert met gefneden wercken ende andere diergelijcke dingen, die de felve feer veranderen,- nae-
volghende 't ghene d'Oude ghedaen hebben in hare beroemde wercken, ende ghelijek wy inde vol-
gende Capittelen van ftucktot ftuck fullen aenwijfen.
Ende op defè maniere kunnen fy oock dienen totdepublijckeendepriveeghebouwen , foo wel
Kerckelijcke als Wereltlijcke, alwaert fchoon dat die drie,vier of vijfordens hoogh waren d'eene bo-
ven d'ander , het welcke felden of nimmermeer kan gebeuren; behalven dat, fo worden defe Ordens
leer bequamelijck ghemaeckt op de vijf manieren van Intercolomnien van Vitruvio aengeroert, ende
van ons veel beter geregelt ende vermeerdert, ghelijckmen fien kan in 't volghende Capittel, welc-
ke alle fullen kunnen dienen tot alle de vijf Ordens van 't meefte tot het minfte, in verfcheyden gra-
den van wijdte.
Vande enckele Gohmmen, ende van verfcheyde Ordens, d'eene boven (?andere,ende Vanhart
verfyeyningben orp verfcheyden manieren, midtfgaders van qualijckj/he-
froportioneerde Bafenende Capttelen* Cap. 6-
Ub.t.cap.7 ^^"^^^^^® Nde foo vele de Colommen aengaet; Pttruvius maeckte die vande Tofcaenfche
z,b.4.caf. m® ^^^^p Ordre, met Bafes ende Capiteel van feven modulen ,• de Dorifche met het Capi-
nksjap-9 WÈ |lÉ||lfli|§ teel ende Fufte fonder Bafe, van feven modulen, hoewel hyfe elders maeckt van
vLi'HHp. \ Wt ffigÊÊ^ feven en^e een nal^' Voorts de Jonifche met Bafus ende Capiteel van acht Modu-
* len, ende een half, ende van neghen ende een half, tot thien Modulen toe: ende
eyndelijcken de Corintifche, foo hoogh als de Ionifche, ende oock ghelijek van
Fuflen ende Bafis, maer moeten een hooger Capiteel hebben.
*Aiieri.ub. Hierinnehebbendehuyden-daeghfcheopeenanderwijiegegaen; wantfommighe vanhaerheb-
snlafX ben de Tofcaenfche, Dorifche, Ionifche, Corintifche ende (ghehj ck fy fegghen) de Compofite Co-
lommen van 6,7, 8,9 ende io, Modulen befchreven; ende andere daer nae als Vignola ende Pattadias
van feer verfcheyden maten, namelijck van 7,%>9>9 ende een half ende io Modulen, maer defè ende
ghene fonder eenighe op-merekinghe te nemen op de hooghten vande Capiteelen ; de welcke feer
verfcheyden zijn d'eene van d'andere, ghelijek men fiet de Dorifche vande Jonifche te verfchelen,
ende defe vande Roomfche ende Corintifche, fulex dat beyde d eerfte Ordens altijt dwergh-achtigh
ende laegh vallen fouden.
zji.i.iap.7 Ende indien wy alles in 't generael wel onderfbecken, foo fullen wy bevinden datfè ghelooft ende
beveftight hebben d'opinien van Vitruvius, waer van feer weynighe af-gheweecken zijn, fulex dat-
men fegghen mach dat het meeftendeelde proportien vande oude wercken niet ghefmaeckt heb-
ben, ende dat fy moghelijcken inder daet de felve niet gefieri nochte aenghemerekt hebben, infon-
derheydt die gene de welcke boven d'andere uyt-fteken; vandewelcke, als uyt levende ende klare
Fonteynen, alle de forme vande volmaeckte Ornamenten haren oorfpronck hebben.
ui. 3 e.ca]>. Maer om weder te keeren tot de Colommen, föo en voeghen tot de Tofcaenfche ordre die niet
de welcke fes Modulen hoogh zijn, ghelijek de Moderne fegghen willen, ofte van feven die Vitruvius
befchrijft, ende gelijck oock Plinius feydt, dè welcke verhaelt vande Tofcaenfche datfe van feven
Modulen zijn, ende voeght daer by de Dorifche van fes, ende daer nae d'Ionifche ende Corintifche
te zijn van neghen Modulen: Hoewel de Ionifche vanden Tempefvan Diana vanEphefen van acht
Modulen
23-
defe ende geene veranderen nae den wille ende welghevallen vande Menfchen; het welcke inde Or-
dens foude wefen teghens alle reden, ende moet daeromme noyt toe-gheftaen worden.
Daeromme kanmen met foo veel klare exempelen, teghens den fulcken feggen, dat de nature fèlfs
vanden beginne der werelt tot op onfe tijden toe, altijdt ghehouden heeft een felve Orden, die in
gheftelt is inde fcheppinghe ende voort-teelinghe der dinghen , ende alfoo ghecontinueert heeft;
ab.Attj,. Ende foo vele de volcken aengaet (gelijck oock Vitruvius betuyght, ende wy wijdt-loopigh fullen
\ibJfyX bewijfen,) inde eerfteeeuwe nae den Univerfalen Sontvloedt was Italien met eene Orden alleen te
vreden, het welcke de Tofcaenfche was. Daer nae hebben haer de Griecken, ghelijek de felve ver-
haelt, een tijdt langh ghehouden by de Dorifche Orden, ende by lanckheydt van tijdt is daer d'Joni-
fcheendeCorintifcheby ghekomen, verfchelende alleen in 't Capiteel: Ende eyndelijcken zijn de
Romeynen, die met hare dapperheydt ende macht de gheheele werelt t'onder-ghebracht hebben,
ghekomen tot het getal van vijf Ordens, diefe noyt te buyten gegaen zijn.
Ende hoewel foo vele vreemde ende Barbarifche natiën ghekomen zijn van d'uytterfte deelen der
aerden, ende van d'een ende d'ander Pool, om den Roomfcben naem ende grootheydt te vernieti-
ghen, ende nieuwe heerfchappijen, Wetten ende Ordens in alle dinghen in te voeren, foo zijnfe even-
wel eyndelijck verdreven, ende hebben niet naeghelaten als belacchelijckeende monftreufe exempe-
len. Waer uyt wy vaftelijcken befluyten, dat d'Ordens geenfins en moeten werden verandert • maer
men magh wel benaerftighen omme de felve beter te maecken, ende tot meerder perfectie te bren-
ghen alfle teghenwoordigh zijn. Sulcxdat hoewel de Ordens vijf in ghetale zijn, foo konnenfe
evenwel by gheleghentheden van tijden ende plaetfen voor vele verftrecken, ende d'eene van d'an-
re feer verfcheyden zijn, nae datfè min ofte meer verrijckt zijn in hare deelen ende leden, ende
versiert met gefneden wercken ende andere diergelijcke dingen, die de felve feer veranderen,- nae-
volghende 't ghene d'Oude ghedaen hebben in hare beroemde wercken, ende ghelijek wy inde vol-
gende Capittelen van ftucktot ftuck fullen aenwijfen.
Ende op defè maniere kunnen fy oock dienen totdepublijckeendepriveeghebouwen , foo wel
Kerckelijcke als Wereltlijcke, alwaert fchoon dat die drie,vier of vijfordens hoogh waren d'eene bo-
ven d'ander , het welcke felden of nimmermeer kan gebeuren; behalven dat, fo worden defe Ordens
leer bequamelijck ghemaeckt op de vijf manieren van Intercolomnien van Vitruvio aengeroert, ende
van ons veel beter geregelt ende vermeerdert, ghelijckmen fien kan in 't volghende Capittel, welc-
ke alle fullen kunnen dienen tot alle de vijf Ordens van 't meefte tot het minfte, in verfcheyden gra-
den van wijdte.
Vande enckele Gohmmen, ende van verfcheyde Ordens, d'eene boven (?andere,ende Vanhart
verfyeyningben orp verfcheyden manieren, midtfgaders van qualijckj/he-
froportioneerde Bafenende Capttelen* Cap. 6-
Ub.t.cap.7 ^^"^^^^^® Nde foo vele de Colommen aengaet; Pttruvius maeckte die vande Tofcaenfche
z,b.4.caf. m® ^^^^p Ordre, met Bafes ende Capiteel van feven modulen ,• de Dorifche met het Capi-
nksjap-9 WÈ |lÉ||lfli|§ teel ende Fufte fonder Bafe, van feven modulen, hoewel hyfe elders maeckt van
vLi'HHp. \ Wt ffigÊÊ^ feven en^e een nal^' Voorts de Jonifche met Bafus ende Capiteel van acht Modu-
* len, ende een half, ende van neghen ende een half, tot thien Modulen toe: ende
eyndelijcken de Corintifche, foo hoogh als de Ionifche, ende oock ghelijek van
Fuflen ende Bafis, maer moeten een hooger Capiteel hebben.
*Aiieri.ub. Hierinnehebbendehuyden-daeghfcheopeenanderwijiegegaen; wantfommighe vanhaerheb-
snlafX ben de Tofcaenfche, Dorifche, Ionifche, Corintifche ende (ghehj ck fy fegghen) de Compofite Co-
lommen van 6,7, 8,9 ende io, Modulen befchreven; ende andere daer nae als Vignola ende Pattadias
van feer verfcheyden maten, namelijck van 7,%>9>9 ende een half ende io Modulen, maer defè ende
ghene fonder eenighe op-merekinghe te nemen op de hooghten vande Capiteelen ; de welcke feer
verfcheyden zijn d'eene van d'andere, ghelijek men fiet de Dorifche vande Jonifche te verfchelen,
ende defe vande Roomfche ende Corintifche, fulex dat beyde d eerfte Ordens altijt dwergh-achtigh
ende laegh vallen fouden.
zji.i.iap.7 Ende indien wy alles in 't generael wel onderfbecken, foo fullen wy bevinden datfè ghelooft ende
beveftight hebben d'opinien van Vitruvius, waer van feer weynighe af-gheweecken zijn, fulex dat-
men fegghen mach dat het meeftendeelde proportien vande oude wercken niet ghefmaeckt heb-
ben, ende dat fy moghelijcken inder daet de felve niet gefieri nochte aenghemerekt hebben, infon-
derheydt die gene de welcke boven d'andere uyt-fteken; vandewelcke, als uyt levende ende klare
Fonteynen, alle de forme vande volmaeckte Ornamenten haren oorfpronck hebben.
ui. 3 e.ca]>. Maer om weder te keeren tot de Colommen, föo en voeghen tot de Tofcaenfche ordre die niet
de welcke fes Modulen hoogh zijn, ghelijek de Moderne fegghen willen, ofte van feven die Vitruvius
befchrijft, ende gelijck oock Plinius feydt, dè welcke verhaelt vande Tofcaenfche datfe van feven
Modulen zijn, ende voeght daer by de Dorifche van fes, ende daer nae d'Ionifche ende Corintifche
te zijn van neghen Modulen: Hoewel de Ionifche vanden Tempefvan Diana vanEphefen van acht
Modulen
23-