DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Korduba, Piotr: Jak wymyślono "ludowość na handel" - czyli o popieraniu przemysłu i sztuki ludowej w międzywojennej Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29071#0057
Piotr Korduba
JAK WYMYŚLONO „LUDOWOŚĆ NA HANDEL”
- CZYLI O POPIERANIU PRZEMYSŁU I SZTUKI LUDOWEJ
W MIĘDZYWOJENNEJ POLSCE*
W powszechnej - i to nie tylko polskiej, świadomości sklepy ze sztu-
ką i wyrobami ludowymi kojarzą się jednoznacznie ze słynną Cepelią -
Centralą Przemysłu Ludowego i Artystycznego, a więc z drugą połową
XX wieku. Prestiżową, dochodową i wielce rozbudowaną firmą, która
scentralizowała i zmonopolizowała opiekę nad pomieszczonymi w jej na-
zwie obszarami ludzkiej wytwórczości. Posiadając realny wpływ na este-
tykę mieszkań i wnętrz publicznych Polski doby komunizmu, utożsa-
miana jest jednoznacznie z epoką, w której powstała, uchodząc za jedną
z jej ukochanych córek. Będąc z początku synonimem dobrego smaku,
wykonania, oryginalności i materiału, zmieniała Cepelia powoli acz
skutecznie swe znaczenie, by zadomowić się w codziennym języku jako
określenie czegoś sztucznego, manierystycznego, przetworzonego. Ten
proces odzwierciedlał istotę działania firmy, której zadaniem było koor-
dynowanie wytwórczości ludowej i jej zbytu, czego konsekwencją stało
się podporządkowanie owej wytwórczości wymogom rynku. Była to więc
ludowość na handel. Myliłby się jednak ten, kto sądziłby, że taki właśnie
pomysł na stymulowanie ludowej wytwórczości narodził się w powojen-
nej Polsce. Zarówno przesłanki ideologiczne, jakie za nim stały, jak rów-
nież schemat strukturalny samej instytucji, a także aktywna i kontrolna
rola państwa wobec sztuki i przemysłu ludowego to dziedzictwo lat mię-
dzywojennych i działalności Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludo-
wego (TPPL) - poprzednika Cepelii oraz Referatu Przemysłu Ludowego
przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu (MPiH). Właśnie w środowisku
tych instytucji przy uwzględnieniu aktualnych tendencji estetycznych,
kondycji sztuki ludowej, potrzeb jej ochrony i głosu akademickiej etno-
grafii wymyślono „ludowość na handel”. Przyjrzyjmy się, jak do tego do-
szło, poczynając od dziejów wspomnianych instytucji, poprzez przemiany
stojącej za nimi ideologii, aż po zbudowanie ostatecznego programu po-
pierania przemysłu i sztuki ludowej.
* Za cenne uwagi pomocne w przygotowaniu niniejszego tekstu dziękuję dr Ewie Klekot.
JAK WYMYŚLONO „LUDOWOŚĆ NA HANDEL”
- CZYLI O POPIERANIU PRZEMYSŁU I SZTUKI LUDOWEJ
W MIĘDZYWOJENNEJ POLSCE*
W powszechnej - i to nie tylko polskiej, świadomości sklepy ze sztu-
ką i wyrobami ludowymi kojarzą się jednoznacznie ze słynną Cepelią -
Centralą Przemysłu Ludowego i Artystycznego, a więc z drugą połową
XX wieku. Prestiżową, dochodową i wielce rozbudowaną firmą, która
scentralizowała i zmonopolizowała opiekę nad pomieszczonymi w jej na-
zwie obszarami ludzkiej wytwórczości. Posiadając realny wpływ na este-
tykę mieszkań i wnętrz publicznych Polski doby komunizmu, utożsa-
miana jest jednoznacznie z epoką, w której powstała, uchodząc za jedną
z jej ukochanych córek. Będąc z początku synonimem dobrego smaku,
wykonania, oryginalności i materiału, zmieniała Cepelia powoli acz
skutecznie swe znaczenie, by zadomowić się w codziennym języku jako
określenie czegoś sztucznego, manierystycznego, przetworzonego. Ten
proces odzwierciedlał istotę działania firmy, której zadaniem było koor-
dynowanie wytwórczości ludowej i jej zbytu, czego konsekwencją stało
się podporządkowanie owej wytwórczości wymogom rynku. Była to więc
ludowość na handel. Myliłby się jednak ten, kto sądziłby, że taki właśnie
pomysł na stymulowanie ludowej wytwórczości narodził się w powojen-
nej Polsce. Zarówno przesłanki ideologiczne, jakie za nim stały, jak rów-
nież schemat strukturalny samej instytucji, a także aktywna i kontrolna
rola państwa wobec sztuki i przemysłu ludowego to dziedzictwo lat mię-
dzywojennych i działalności Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludo-
wego (TPPL) - poprzednika Cepelii oraz Referatu Przemysłu Ludowego
przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu (MPiH). Właśnie w środowisku
tych instytucji przy uwzględnieniu aktualnych tendencji estetycznych,
kondycji sztuki ludowej, potrzeb jej ochrony i głosu akademickiej etno-
grafii wymyślono „ludowość na handel”. Przyjrzyjmy się, jak do tego do-
szło, poczynając od dziejów wspomnianych instytucji, poprzez przemiany
stojącej za nimi ideologii, aż po zbudowanie ostatecznego programu po-
pierania przemysłu i sztuki ludowej.
* Za cenne uwagi pomocne w przygotowaniu niniejszego tekstu dziękuję dr Ewie Klekot.