UCIECZKA DO NOWEJ HUTY

167

dająca zadanie zaprojektowania osiedla w ręce nowoczesnych architek-
tów może służyć jako metafora kwestii bardziej generalnej. Przedstawi-
ciele nowoczesności, nie tylko polskiej zapewne, byli bardziej nastawieni
ideologicznie i kooperacyjnie w stosunku do politycznej władzy, bez
względu na jej antydemokratyczny charakter, niżby się mogło zdawać.
Ale polityczna władza z kolei była o wiele bardziej pragmatyczna, niż
może chcielibyśmy wiedzieć.
Wniosek drugi jest innej natury i dotyczy utrwalonego na obszarze
historii sztuki i nie tylko, przekonania, że jednym z elementów różnią-
cych jasne lata dwudziestowiecznej awangardy od ciemnych i pesymi-
stycznych lat trzydziestych jest wizja miasta przyszłości - najpierw
opiewanego jako wspaniała futurystyczna metropolia, później przedsta-
wianego jako groźny moloch, na ulicach którego króluje zbrodnia i wy-
stępek. Otóż awangarda, jak widać, jednocześnie widziała miasto jako
obszar degeneracji fizycznej i moralnej, a zarazem jako przestrzeń moż-
liwej i koniecznej regeneracji, którą spowoduje zbawienna racjonalizacja.
Utopia i katastrofa stoją wobec siebie zatem w logice nowoczesności
nie tyle w porządku historycznym, co dialektycznym, a ten nieusuwalny
związek burzenia i budowania, nowoczesności i nihilizmu, światła ro-
zumu i cienia racjonalizacji najgłębiej właśnie nowoczesność charakte-
ryzuje.

ESCAPE TO NOWA HUTA
Summary
In the Polish art history after World War II, Oskar Hansen’s Linear Continuous
System and the city of Nowa Huta have been two emblems of an underlying funda-
mental distinction into modernism, identified with positive humanist and artistic
values, and the socialist realism, defined as a product of a totalitarian system, natu-
rally inimical to modern art.
Due to its ideological origin and schematism, this distinction ceases to be true,
once we have approached it in the context of an idea of regeneration and life projects
inscribed in specific examples of architecture and urban planning, so characteristic
of the twentieth-century modernity. Approached in this perspective, Hansen’s LCS
turns out to be an example of such a line of reasoning in urban planning, thus be-
coming akin to all those tendencies which favored a social, cultural, and political
reconstruction of the world by replacing the existing urban structures with new, ra-
tional and functional forms of settlement. Such projects, continuing the early modern
tradition of architectural utopias, were developed in the 19th century, but its most
striking examples were proposed by the avant-garde of the early decades of the 20th
one. Both in Western Europe and in Russia, then the USSR, the avant-garde archi-